به گزارش خبرگزاری فارس از طرقبه شاندیز، از آیین‌های مذهبی و سفره‌های نذری در طرقبه آش سرکوچه، بُلغور خیر یا آش راه خدا است که قدمتی چندین ساله در این شهر ییلاقی و زیبا دارد و بیشتر در زمان‌هایی که بیماری سخت شیوع پیدا کند یا خشک‌سالی باشد و باران نبارد، مردم نذر می‌کنند که برای رفع بلا و مصیبت آش «سرکوچه» یا «بلغور خیر» بپزند و در راه خدا بین مردم تقسیم کنند. پخت بلغور راه خدا نذری برای طلب باران، رسمی قدیمی است که بعد از ۲۰ سال مجددا در محل مزار «ابوعبدالله تروغبذی» شهر طرقبه انجام شد.
رسومات کهن و دیرینه که ریشه در عقاید و باورهای مردمی دارد همواره مورد توجه افراد جامعه بوده است و با گذشت زمان زیادی از پیدایش آن بازهم در هر زمانی جذابیت‌های خاص خود را دارد، یکی از این رسوم و آداب قدیمی شهر طرقبه پخت و توزیع بلغور راه خدا برای طلب باران است، این رسم طلب باران بر طبق صحبت‌های افراد محلی که در خاطرشان مانده است به صدسال قبل برمی‌گردد ولی قدمت آن بیش از این است، حدود ۲۰ سال است که این رسم زیبا تا حدودی در شهر طرقبه کمرنگ شده است، اما ماجرای پخت آش «سر کوچه» یا «بُلغور خیر» یا «آش راه خدا» این‌گونه هست که هرگاه در کوچه یا محله یا شهری بیماری سخت شیوع پیدا کند یا خشک‌سالی باشد و باران نبارد و به قول عوام «بلا و سنگینی» بیاید و مرگ‌ومیر زیاد شود، زنان محل نذر می‌کنند که برای رفع بلا و مصیبت آش «سر کوچه» یا «بلغور خیر» بپزند و در راه خدا بین مردم، فقرا و مستحقان تقسیم کنند، آش «سر کوچه» یا «بلغور خیر» در محل تهیه‌شده و همان‌جا بین مردم تقسیم می‌گردد و مواد آن به‌طور مشارکتی توسط اهالی محله تهیه می‌شود که شامل گندم، نخود، عدس، لپه، گوشت، پیاز، برگ چغندر، روغن، نمک و گوشت گوسفند است و گاهاً رسم بر این است، مواد آن از مردم، همسایگان و آشنایان جمع‌آوری می‌شود، این رسم قدیمی در شهر طرقبه از قدیم‌الایام بیشتر اوقات در مزار ابوعبدالله تروغبذی انجام شده است.
فلسفه ماجرای نذر باران و پخت «بلغور راه خدا» در مزار ابوعبدالله تروغبذی
قاسم رفیعا، شاعر و نویسنده اهل طرقبه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در تشریح مراسم نذر باران و پخت «بلغور راه خدا» بیان کرد: فلسفه ماجرای نذر باران در مزار ابوعبدالله تروغبذی به چند صدسال قبل برمی‌گردد، تا جایی که قدیمی‌ها یادشان مانده این ماجرا ادامه داشته است و کمی هم به مسائل و معجزاتی که دیدند، اتفاقاتی که افتاده و نذرونیازی که داشته‌اند و اقبالی که با ادای نذرها حاصل شده، برمی‌گردد.
وی با اشاره به اینکه با تفسیری که از ماجرای ابوعبدالله دارد نظر متفاوتی نیز دارد، تصریح کرد: ریشه این ماجرا، یک ریشه خاص است در ماجرای ابوعبدالله تروغبذی که در قرن سوم هجری قمری زندگی می‌کرده است و آن‌طور که در تذکره اولیا عطار آمده است: قحطی بزرگی در توس اتفاق افتاده و ابوعبدالله به منزل که می‌آید می‌ببیند ۳ من گندم در خانه دارد و با اندوه می‌گوید آیا روا است که مردم در قحطی باشند و من در خانه ۳ من گندم داشته باشم؟ و گندم‌ها را خیرات می‌کند و آغاز تحول و تمایل ابوعبدالله به عرفان از همین‌جا است که آن اتفاق بزرگ در زندگی او رخ می‌دهد که در تذکره اولیا عطار نیز آمده است.
نویسنده کتاب «هزاره اندوه» در ادامه بیان کرد: در تفسیر بخش‌های مربوط به ابوعبدالله تروغبذی، استاد شفیع کدکنی نیز در کتاب خود آورده‌اند که عطار نیشابوری شیفته ابوعبدالله شده است در حالی که حدود ۵۰۰ سال از نظر عصر با هم اختلاف دارند و فاصله زیادی است ولی در عین حال عطار شیفته مرام و شخصیت ابوعبدالله است، این اتفاق باعث شده که هر زمان رحمت خداوند به دلایل مختلف از جمله رفتارها و کارهایی که انجام می‌دهیم، نزول نداشته باشد و باران و برف نبارد، مردم احسان می‌کنند و نذر بلغور راه خدا را نیت کرده و در این مکان یعنی مزار ابوعبدالله تروغبذی، دیگ و پایه را برای پخت بلغور برقرار می‌کنند.
وی در تشریح شخصیت ابوعبدالله تروغبذی، افزود: ابوعبدالله عارف قرن سوم هجری قمری است و قدمت ابوعبدالله به هزار و اندی سال پیش برمی‌گردد البته باورهای عمومی آن را کم‌کم از خاطر برده است ولی برجسته‌ترین شخصیت که در این مکان دفن است ابوعبدالله تروغبذی است که اصالتاً طرقبه‌ای بوده است و تروغبذ در اصل اسم اوستایی طرقبه و قبل از اسلام است، به معنی آبادی بزرگ است، ابوعبدالله از شاگردان ابوعثمان حیری بوده است و در تذکره اولیا عطار و منابع متعدد که بعضی از آن‌ها را در کتاب هزاره اندوه جمع‌آوری کردم، ابوعبدالله در طرقبه زندگی می‌کرد و در همین‌جا هم فوت کرد اما بیشتر دوران شاگردی را در نیشابور گذرانده است که برای کسب فیض از محضر اساتید آن زمان از همین کوه‌های بینالود به سمت نیشابور حرکت می‌کرده است و آنجا از محضر اساتید بزرگ بهره‌مند می‌شده است و بعد از آن خود ابوعبدالله به یکی از اقطاب عرفان تبدیل شده است، به‌طوری‌که منصور حلاج با آن عظمت عرفانی به ابوعبدالله تروغبذی ارادت داشته و به دیدار وی می‌آید.
سنت‌های قدیمی برای احیا، نیازمند همتی دوباره است
رفیعا با اشاره به‌رسم و رسومات قدیمی مثل نذر باران و پخت بلغور راه خدا در شهر طرقبه، تأکید کرد: متأسفانه حدود ۲۰ سال است که این رسم زیبا کمرنگ شده است، البته این موضوع بستگی به یک سری اتفاقات برای آدم‌های مختلف است، آدم‌هایی که انگیزه این کارها را دارند و همت می‌کنند و یک نفر بانی می‌شود و باقی مردم دنبال او راه می‌افتند، به‌عنوان مثال بانو کبری قوچانی ساکن طرقبه که اهالی طرقبه به او «کبری نقدو» می‌گفتند سال‌های سال خودش دیگ بلغور راه خدا را برمی‌داشت و به راه می‌افتاده و در همین مکان مزار ابوعبدالله این نذر را در راه خدا انجام می‌داده است، بانو قوچانی در زمانی که امامزادگان یاسر و ناصر(علیهما السلام) که حرم آن‌ها در طرقبه است، مهجور و شناخته شده نبودند همین بانو قوچانی تنها زائر این امامزادگان بوده و تنها از طرقبه با پای پیاده به سمت مزار امامزادگان برای زیارت می‌رفته است.
وی افزود: بر اساس باورهای محلی خیلی جالب است بدانید که بانو قوچانی یک‌بار در همین مزار ابوعبدالله دیگ بلغور راه خدا گذاشته است و در آن زمان خانه‌های مردم که استحکام امروزی نداشته است و در مدت ۳ روز آن‌قدر باران باریده است که مردم دیدند بانو قوچانی دیگ را برداشته و گفته می‌خواهم بروم دعا کنم که باران قطع شود، هرچند امروزه نگاه عمومی طوری شده است که هواشناسی تکلیف ما را مشخص می‌کند و میزان باروی ابرها وضعیت بارندگی را معلوم می‌کند ولی اتفاقات دیگری هم رخ می‌دهد که متفاوت از این موضوع است، امروز هم هواشناسی هوای کاملاً آفتابی اعلام کرده است و اصلاً توقعی نداریم که مثلاً امروز باران ببارد ولی ما آمده‌ایم و این رسم قدیمی نذر باران را انجام دادیم و انتظار داریم که خداوند طبق همان لطفی که نسبت به بندگان خالص خود داشته است، عنایتی کند و لطف و رحمتش شامل حال ما هم شود و باران ببارد و کمبودهای گذشته جبران شود.
این شاعر و نویسنده اهل طرقبه، به علل از بین رفتن رسم و رسومات قدیمی اشاره و اظهار کرد: اینکه رسومات قدیمی تا حدود زیادی بین مردم کمرنگ و حتی از بین رفته است شاید دلیل آن گرفتاری و روزمرگی‌های مردم باشد ولی زمانی که مادرم و همسرم پیشنهاد انجام نذر باران و برپایی دیگ بلغور راه خدا را دادند اصلاً توقع نداشتم که مردم این‌همه استقبال کنند، بیش از ۴۰۰ نفر برای کمک به پخت این بلغور مشارکت کردند و حتی الآن هم که بلغور در حال پخت است و دیگ برپاشده هنوز هم برای کمک تماس می‌گیرند همه این‌ها نشان می‌دهد که مردم دوست دارند در این کارها شریک باشند و این‌ها برای من خیلی جالب و جذاب بود.
چولغزک مترسک باران، رسمی دیگر برای طلب باران در طرقبه
وی با بیان اینکه برای طلب باران علاوه بر این رسم پخت بلغور راه خدا، رسم و رسومات دیگری هم بوده، گفت: رسم دیگری به نام «چولغزک» هم بوده که یک مترسک را در دست می‌گرفتند و در کوچه‌ها راه می‌رفتند و اشعاری مانند «چولغزک بارون کن/ بارون بی پایون کن/ ای خدا بده بارون/ بر ما گنه کارون/ گندما به زیر خاکن/ از توشنیا هلاکن» را می‌خوانند و بیشتر بچه‌ها این کار را انجام می‌دادند و مردم همه با توجه به وسع و توانی که داشتند کمک‌هایی مثل شکلات، میوه و خوراکی را که بیشتر حالت نذر و با نیت برای راه خدا بود، به بچه‌ها می‌دادند، در تفسیر «چولغزک» باید گفت که یک مترسک که نمی‌تواند باران به وجود بیاورد ولی در اصل این بخشش و کمک و مهربانی مردم نسبت به همدیگر است که باعث نزول باران می‌شود، اینکه مردم به هم ترحم می‌کنند خداوند هم به آدم‌ها رحم می‌کند و در حقیقت «چولغزک» کارهای نیست بلکه این مردم و ما هستیم که با رفتار و کردار خود تکلیف را مشخص می‌کنیم.
رسومات قدیمی مایه ایجاد همدلی و کمک به همدیگر بود
رفیعا افزود: آداب‌ورسوم دیگری هم مثل چهارشنبه‌سوری و ملاقه گردانی و بسیاری رسم‌های دیگر از قدیم در این شهر بوده که اکنون نیست، مردم و بچه‌ها الآن خجالت می‌کشند که این رسومات را انجام دهند و متأسفانه این رسوم و آداب زیبا با آن حس‌های ناب و دوست‌داشتنی، آن رسوم قدیمی که همگی باعث همدلی و ایجاد کمک به همدیگر بود یا از بین رفتند و یا در حال از بین رفتن است، امیدوارم دوباره این رسومات احیا و تقویت شوند.
وی با بیان اینکه هر کاری که به صورت مردمی انجام می‌شود خیلی خوب است، تأکید کرد: مسئولان باید روی تقویت باورهای عمومی کار کنند نه با این عنوان که خودشان برگزارکننده باشند، بلکه باید از حرکت‌های مردمی حمایت کنند، مردم خودجوش کارها را انجام می‌دهند که این ماندگارتر است و حضور مسئولان در کنار مردم به‌نوعی دلگرمی است به‌خصوص اداراتی که در جایگاه مسائل فرهنگی است.
این فعال اجتماعی و فرهنگی طرقبه، با اشاره به اینکه باورهای مردمی را باید از دیدگاه منطقی و معقول ببینیم و احترام بگذاریم، اظهار کرد: احترام گذاشتن به باورهای مردم چیزی از ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی ما کم نمی‌کند و البته خرافه‌پرستی که از رفتارهای نامعقول است و کارهای عجیب‌وغریبی که دین ما آن را تأیید نمی‌کند و نمی‌پذیرد، موضوع دیگری است ولی دادن نذری و برپایی سفره برای ادای نذر کار پسندیده‌ای است.
رسم‌های قدیمی، دیرینه و اصیل بخشی از هویت مردم هر شهر است
یکی از فعالان فرهنگی و فضای مجازی طرقبه شاندیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس بیان کرد: هر کدام از رسم و رسوماتی که در بین مردم است و آدابی که در بین جماعتی شکل می‌گیرد بر اساس یک سری عقاید و تفکراتی بوده است که در نسل‌های مختلف بشر ایجاد شده است که اگر این‌ها ریشه عمیق در فطرت انسان داشته باشد به میزان عمق این ریشه‌ها در طول زندگی و تاریخ خودشان را حفظ کرده و بالا آمده‌اند و اگر جزو آداب‌ورسوم سطحی و ساختگی باشند که قاعدتاً از بین رفته‌اند.
رضا چاوشان تصریح کرد: در کنار این موضوعات، مطلب مهم‌تر این است که سبک زندگی غلط و آداب‌ورسوم ناصواب توسط افراد منفعت‌طلب ایجاد می‌شود، اگر رسم و رسومات کهن، دیرینه و اصیل در بین یک جماعتی باقی بماند و دنبال شود در واقع انسان‌ها هویت اصلی خود را می‌توانند پیدا کنند و آن را بشناسند.
وی با اشاره به اینکه امروزه دشمن به دنبال حذف هویت واقعی انسان است، تأکید کرد: دشمن اصلاً دوست ندارد که انسان‌ها هویت واقعی خود را داشته باشند، چون انسان بدون هویت را به یک ماشین و ابزاری برای خواسته‌ها و قدرت‌طلبی‌های خود تبدیل می‌کند.
این فعال فرهنگی افزود: در خصوص آداب و رسومات قدیمی و اصیل آنچه خیلی اهمیت دارد و مردم می‌توانند در آن نقش اساسی ایفا کنند این است که نسبت به وقایع گذشته و تاریخ خود حساس باشند و قطعاً خیلی از کارهای مفید در حفظ آداب‌ورسوم و حتی احیای آداب‌ورسوم فطری و صحیح با تاریخ مرتبط است، تاریخ گذشته خود را هیچ‌گاه فراموش نکنیم.
فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی آفتی بر دامان رسومات و آداب کهن مردمی
وی با اشاره به نقش فضای مجازی بر آداب‌ورسوم قدیمی، گفت: متأسفانه امروزه افزایش فعالیت شبکه‌های اجتماعی در بین مردم شاهد این هستیم که بعضی از این شبکه‌های اجتماعی واقعاً در حال تولید یک سبک زندگی برای همه افراد است و اگر حواسمان نباشد و با این شبکه‌های اجتماعی که در حال کار هستیم سواد رسانه‌ای کافی نداشته باشیم در دل این شبکه‌های اجتماعی حل می‌شویم و در واقع زندگی خود را به این شبکه‌های اجتماعی سپرده‌ایم.
چاوشان اظهار کرد: اگر به آداب‌ورسوم قدیمی دقت کنیم متوجه می‌شویم که هر کدام از این آداب‌ورسوم واقعی و قدیمی که بر فطرت انسان مطابقت دارد تأکید بر محاسنی است که دین اسلام هم آن را مورد تأکید و تأیید دارد، توجه به هم نوعان، توجه به خانواده، توجه به زندگی مشترک اجتماعی و توجه به حل مشکلات و مسائلی که هر یک در اجتماع ایجاد می‌شود.
وی با اشاره به اتفاق خوب و پسندیده نذر باران و پخت بلغور راه خدا که در شهر طرقبه انجام شد، بیان کرد: این کار یک حرکت خودجوش مردمی و پسندیده است که البته از قدیم‌الایام در این شهر وجود داشته است، دیگ‌های نذری مختلفی که در مناسبت‌های بسیاری برپا می‌شود و امروز هم شاهد برپایی یک دیگ نذری برای درخواست و طلب باران از خداوند بودیم، این اتفاق را به فال نیک می‌گیریم.
مسئولان برای احیای آداب‌ورسوم قدیمی حمایت کنند
این فعال فرهنگی تأکیدکرد: از مسئولانی که در رأس نهادهای فرهنگی هستند این مطالبه را داریم که دغدغه‌مندانه نسبت به احیای آداب‌ورسوم قدیمی و صحیح در بین مردم فعال باشند و کمک و حمایت‌های لازم را داشته باشند تا مردم بتوانند این آداب‌ورسوم خوب و قدیمی را با فراغ بال و خاطری آسوده دنبال کنند.
وی با بیان اینکه هر چیزی در کشور متکی‌به‌خود مردم است، اظهار کرد: مردم باید بدانند که در شرایط فعلی آنچه مهم است همدلی و هم‌جوشی مردم است و حمایت‌های هرچند کوچک نسبت به هم در این دوران به‌ویژه شرایط وجود بیماری کرونا، که هر کدام از ما موظف هستیم به فکر همدیگر باشیم و مثل زمان‌های گذشته و طبق رسومات دیرینه‌مان حواسمان باشد تا معضلات و مشکلات به لطف خداوند برطرف شود، مثل همین موضوع طلب باران از خداوند که امسال با توجه به اینکه بارندگی‌ها کم بوده است و این کار خوبی است که رسم‌های دیرینه طلب باران از خداوند را اجرا کنیم که یک نمونه آن پخت بلغور راه خدا است، همچنین اقامه نماز باران در بیابان که البته در شرایط کرونایی باید با رعایت پروتکل‌های بهداشتی اجرا شود.
مزار ابوعبدالله تروغبذی، محل پخت بلغور راه خدا
در حاشیه مراسم نذر باران و پخت بلغور راه خدا برای طلب باران، با یکی از بانوانی که مسئول پخت این نذری هست به گفت‌وگو نشستیم، صغری بیگم پورموسوی ساکن طرقبه به خبرنگار فارس گفت: زمان قدیم که بچه بودیم این مکان مزار ابوعبدالله تروغبذی به سنگ «مولانا علی» معروف بود و مردم در این مکان آن زمان‌ها تخم‌مرغ و آش بلغور می‌پختند و خیرات می‌کردند، در آن زمان‌ها مردم خیلی بلغور راه خدا می‌پختند و توزیع می‌کردند، بیشتر زمانی که باران نمی‌بارید این کار را برای طلب باران انجام می‌دادند.
این بانوی ۶۵ ساله در ادامه بیان کرد: امسال برای اینکه برف و باران نیامده و بیماری کرونا زیاد شده است، در مزار ابوعبدالله دیگ بلغور راه خدا را با کمک‌ها همسایه‌ها، آشنایان و مردم به پا کردیم و به نیت طلب باران این دیگ بلغور پخته و بین مردم توزیع شد.
پورموسوی در ادامه افزود: از زمان‌های خیلی قدیم این رسم پخت بلغور راه خدا بوده است و چندین نفر از اهالی طرقبه که از بانیان این رسم خوب بودند از دنیا رفته‌اند، بیشتر رسم و رسومات خوب قدیمی اکنون دیگر در بین مردم نیست، آدم‌ها دوست ندارند که به درب خانه بروند و چیزی بگیرند، برای پخت بلغور راه خدا و نذر باران رسم است که به درب خانه حداقل ۸ نفر از کسانی که اسم فاطمه یا زهرا دارند برویم و از آن‌ها برای پخت بلغور حبوبات یا مثلاً وسایل موردنیاز دیگری را بگیریم این کار از قدیم رسم بوده است و هر سالی که بلغور راه خدا پخته می‌شد بعد از ۲ یا ۳ روز باران می‌بارید.
بعد از پخت و توزیع بلغور رحمت الهی برما نازل شده است
بی‌بی اشرف حلیمی نیز یکی دیگر از بانوانی که در پخت بلغور نذری همکاری دارد در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: بیشتر کارها را خانم‌ها در مسجد انجام می‌دادند ولی از زمانی که کرونا آمده نمی‌توانیم در مسجد جمع شویم، قبلاً هر گرفتاری، مشکل و مریضی بود برای رفع آن نذر بلغور راه خدا را انجام می‌دادند و همچنین برای طلب باران از خداوند این کار هم انجام می‌شد.
این بانوی خادم مسجد موسی بن جعفر(ع) طرقبه در ادامه گفت: از دوران کودکی به یاد دارم که مردم در مزار ابوعبدالله تروغبذی بلغور نذری راه خدا می‌پختند ولی چندین سال است که این کار انجام نشده است و امسال هم که دیدیم بارندگی نبود، به فکر انجام این رسم قدیمی افتادیم و طی چند روز هزینه‌ها و کمک‌های مردمی را جمع‌آوری کردیم و دیگ پخت بلغور برپا شد.
وی با اشاره به اینکه از زمان کودکی شاهد بودیم که پدرها و مادرها در مواقع گرفتاری این رسم را انجام می‌دادند، تأکید کرد: ما عقیده و باور داریم و این رسم‌ها را انجام می‌دهیم، به چشم خودمان هم دیدیم که بلافاصله بعد از پخت و توزیع بلغور راه خدا باران رحمت الهی برما نازل شده است.
این بانوی ۶۰ ساله ساکن طرقبه که در مسجد موسی بن جعفر(ع) فعالیت‌های مختلفی دارد، اظهار کرد: از بعد ازدواج که حدود ۳۰ یا ۴۰ سال می‌شود در همین مسجد آشپزی داشته‌ام، جلسه قرآن هم بوده و هم جهیزیه برای نوعروسان نیازمند جمع‌آوری می‌کردیم، قبل از شیوع کرونا سفره‌های نذری و افطاری در مزار شهدای طرقبه و شهدای گمنام را داشتیم که آشپزی آن را انجام می‌دادم، غذا می‌پختیم و روزهای پنج‌شنبه و جمعه به مزار شهدا می‌بردیم از زمانی هم که کرونا آمده بسته‌های غذایی و حمایتی برای نیازمندان تهیه و توزیع کردیم.
وی در مورد رسم و رسومات قدیمی گفت: اینکه رسم و رسومات قدیمی از بین رفته یا کمرنگ شده به خاطر این است که عقیده‌ها و باورها کم شده است، تا حرفی به جوانان می‌گوییم زیاد قبول ندارند ولی من خودم تا الآن هر چیزی از خدا خواسته‌ام به من عنایت کرده است.
انتهای پیام/ ۷۰۰۴۲/س
