به گزارش ایرنا، عبدالمهدی همت پور، روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: منطقه «دژبیده» یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های این شهر است و خانه یادشده واقع در بافت تاریخی محله بیده به عنوان یک اثر ارزشمند معماری قدیم در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۳۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
به گفته وی قدمت این خانه بر پایه شواهد به دوره ایلخانی می‌رسد و مالکان آن نیز ورثه برهان الدین که در محل زندگی خود به خانواده « برونی» معروف بودند، هستند.
ایلخانان نام سلسله‌ای از مغولان است که از سال ۶۵۴ تا ۷۳۶ هجری قمری برابر ۱۲۵۶ تا ۱۳۳۵ میلادی به مدت ۷۹ سال در ایران حکومت کردند و فرزندان چنگیزخان بودند. لشکریان چنگیز نخستین بار در سال ۶۱۶ ه.ق به خراسان حمله کردند و چنگیز در سال ۶۲۴ ه.ق به مغولستان بازگشت و در آنجا درگذشت.
گفته شد که ایلخانان ابتدا دین بودایی داشتند اما به تدریج به اسلام گرویدند و ایلخانان مسلمان خود را سلطان نامیده و نام‌های اسلامی انتخاب کردند.
مدیر پایگاه پژوهشی اداره میراث فرهنگی میبد در ادامه گفت: بیده از سه طرف با مسیل( رودخانه خشک) نسبتا عمیق و از یک سو با دشت احاطه شد و بین دشت و روستا نیز حدود ۱۰ تا ۱۵ متر اختلاف ارتفاع وجود دارد.
همت پور بدون اشاره به اعتبار مورد نیاز برای مرمت و بودجه پیش بینی شده در این مورد افزود : عمق مسیل نیز در برخی قسمت‌ها به ۹ متر می‌رسد و بخش کوچکی از بیده قدیم ، امروزه در شمال بلوار و بیشتر آن در سمت جنوب بلوار قاضی میرحسین میبد قرار دارد.
وی یاد آور شد : شکل معمول بناها در بیده، خشت و گلی به همراه «بوکن» است و در داخل خانه‌های بخش قدیمی این منطقه درخت و سبزه به ندرت دیده می‌شود و حیاط خانه ها آنقدر کوچک است که جایی برای باغچه در آن نیست.
مدیر پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی میبد در ادامه اظهار کرد: در بیده کمتر بادگیر دیده می‌شود، ولی ارتفاع ایوان رو به شمال خانه‌ها و شیب عمومی منطقه، این کمبود را جبران می کند و در بیشتر بناها شاخص‌ترین بخش، بخش جنوبی ساختمان است و بیشتر ساختار بناها در ایوان جنوبی خانه‌ها متمرکز است.
این مسوول افزود:خانه برونی در مرکز ده - «دژبیده درک » و جنب مسجد زیرک، مسجد بالای بیده قرار دارد و ایوان رفیع جنوبی، اتاق های جنبی آن که دارای فضایی مرتفع و با عرض کم است نوع پوشش و قوس و تزیینات ایوان جنوبی همه رنگ و بویی دوره ایلخانی دارد.
به گفته وی این خانه بادگیر ندارند و به نظر می‌رسد ایوان بلندتر کاربرد بادگیر را دارد ، چون با ایجاد فاصله بلند سقف از کف معمار می توانست انتقال گرمای شدید به پایین را کنترل کند و با درنظر گرفتن خط کمربندی بالای طاقچه‌ها احساس بلندی سقف را کاهش دهد.
همت پور در ادامه تفاوت دیگر این خانه با خانه های معمولی و بادگیردار و با صفه بزرگ را به کارگیری قوس‌های بلند آن دوره ذکر کرد و ادامه داد: در «اسپر»دیوار بلند این خانه روزنه پنجره مانندی وجود دارد که باعث می‌شد گرد و خاک و دود و دم پخت غذا از فضای ایوان و حیاط خارج شود.
وی افزود: این نوع خانه در میبد به خانه «گوری» نیز معروف است.
مدیر پایگاه پژوهشی میبد در ادامه یادآور شد: البته بکی از عوامل اثرگذار در معماری خانه‌ها و فضاهای مسکونی این شهر ، دوره‌های تاریخی است ، همانطور که اصفهان در دوره صفویه به دلیل پایتخت بودن شکل شهر و هویت خاص پیدا کرد یا تهران که در دوره قاجار یک روند بلوغ و شکل‌گیری را تجربه کرد.
وی تصریح کرد: میبد نیز در دوره آل مظفر معماری خاصی داشت و رد پای آن در دوره تیموری در بناهای تاریخی این شهرستان دیده می‌شود.
البته این بنای تاریخی که به مناسبت بزرگداشت روز معمار در دوم اردیبهشت ۱۴۰۰ مورد بازدید مسوولان اداره نظام مهندسی میبد و میراث فرهنگی و دوستداران این حوزه قرار گرفت ، بر اساس اسناد موجود در پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی به چند جهت دارای اهمیت و منحصر به فرد است.
ویژگی های خانه برونی بیده میبد
واقع شدن این خانه در قدیمی ترین سکونت‌گاه‌ها، موجب شد تا کمترین دخل و تصرف در ساختار آن مشاهده شود و هنوز سالم و بکر به نظر برسد.
وجود تزیینات به صورت گچبری‌هایی به شکل گل و بوته و قاب‌بندی‌های شبیه مقرنس در اتاق و پشت ایوان جنوبی، جلوه ای زیبا و کم نظیری به این بنای تاریخی می دهد.
تکنیک و قسمت‌بندی مقرنس‌ها که «توپر» به نظر می‌رسد، مشابه یکدیگر است ، این تزیینات مشابه مقرنس‌ها در نظر یک بازدید کننده عادی ممکن است گچ‌بری به نظر برسند، این درحالی است که این مقرنس ها با «گِل » درست شد.
همچنین ایوان بلند و کشیده جنوبی ، ۲ اتاق آن که دارای فضایی مرتفع و کم عرض است، نوع پوشش و قوس به کار رفته در فضای خانه و از همه مهمتر تزیینات ایوان جنوبی حکایت از قدمت کهن این خانه دارد.
ظاهر و نمای این خانه که با وجود کوچکی فضا دارای چهار ایوان و ایوان‌چه‌هایی است ،اشرافی به نظر می رسد و نشان دهنده آن است که مالک آن از افراد ثروتمند و دارای موقعیت اجتماعی عصر خود بود.
دیگر ویژگی مهم خانه برونی، ساختار درون‌گرای آن است ، همچنان که محلی که در آن واقع شد نیز درونگراست و این ویژگی نیز مرتبط به محدودیت مکانی است، چون تل طبیعی بستر آبادی از چهار طرف در محاصره خندق و مسیل های قدیمی در سه طرف شرق و غرب و جنوب است.
از دیگر دلایل درونگرا بودن این بافت، تراس طبیعی منطقه و اختلاف ارتفاع آن با حدود ۱۰ تا ۱۳ متر است که موجب شد مانند جزیره ای به نظر برسد که مساحت ثابتی دارد.
البته در گذشته، روستای بیده با چند برج نگهبانی در لبه خندق و تنها با یک دروازه ورودی بر روی تپه‌های مسلط بر دشت قرار داشت واما امروز بیده آبادی متروکه‌ای است که فقط در تعداد اندکی از خانه های آن مردم سکونت دارند و بخشی از آن نیز تبدیل به شهرک شد.
بیشتر بناهای این بافت با توجه به اقلیم آن منطقه یعنی وزش باد همراه با توفان ، بارش های رگباری و تابش تند آفتاب ، نوع مصالح و همچنین امنیت آن در برابر راهزنان معماری خاص خود را پیدا کرد.
چند خانه مسکونی دیگر نیز در استان یزد شناسایی شد که نمایی مشابه خانه برونی میبد دارد، خانه حسینیان یزد ، جمالی زاده بافق و خانه کدخدای بافق دارای ویژگی های مشابه خانه برونی بیده میبد است و به نظر می رسد که قدمت همه آنها نیز یکسان است.
وسعت بافت تاریخی میبد ۸۰۰ هکتار است و این شهر با داشتن ۳۰۰ بنای تاریخی ثبت ملی از مناطق باستانی و تاریخی کشور محسوب می‌شود.
مرکز شهرستان ۱۰۶ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد قرار دارد.
