دستگاه دیپلماسی و نهاد وزارت امور خارجه به منزله بازوی نظام نقش کلیدی در برقراری، تنظیم، حفظ و توسعه روابط سیاسی ایران با دیگر کشورهای همسایه، منطقه و فرامنطقه ایفا می کند؛ دستگاهی که با بهره‌گیری از ابزار چانه‌زنی و مذاکرات در زمینه‌های مختلف تاثیر بسزایی در تبدیل تهدید به فرصت دارد.

وزارت خارجه و به تبع آن شخص وزیر خارجه در نزد جهانیان به عنوان شاخص و نماد و خط مقدم ارتباط با دیگر کشورها تلقی می شوند. بیشترین مواضع و مهمترین آن توسط وزیر خارجه بیان می شود و البته قابل استنادترین مواضع هم نزد جهانیان، مواضع وزیر خارجه است. اظهارات علنی وزیر خارجه در خصوص مسائل و روابط دوجانبه، منطقه ای و بین المللی، پس از طی مراحل پیچیده، دقیق و کارشناسانه و مشاوره با مقامات عالیه نظام در موقعیت ها و زمان های دقیق و حساس بیان می شود.

 وزیران امور خارجه  ایران در ادوار پس از انقلاب اسلامی 

وزیر امورخارجه دولت سیزدهم حسین امیرعبداللهیان است. 

**حسین امیرعبداللهیان (مرداد ۱۴۰۰ به بعد)

تحصیلات

· دانش آموخته کارشناسی روابط دیپلماتیک از دانشکده وزارت امور خارجه (۱۳۷۰)

· دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران (۱۳۷۵)

· دانش آموخته دکترای تخصصی روابط بین‌الملل از دانشگاه تهران (1389)

· فراگیری زبان عربی و انگلیسی در دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه

سوابق اجرایی

· دستیار ویژه رئیس مجلس و مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۵ تاکنون)

· معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه (۱۳۹۵ تا ۱۳۹۰)

· مدیر کل خلیج فارس و خاورمیانه وزارت امور خارجه (۱۳۹۰ تا ۱۳۸۹)

· سفیر جمهوری اسلامی ایران در بحرین (۱۳۸۹ تا ۱۳۸۶)

· رئیس ستاد ویژه عراق وزارت امور خارجه (۱۳۸۶ تا ۱۳۸۵)

· معاون مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه (۱۳۸۶ تا ۱۳۸۵)

· معاون دستیار ویژه وزیر امور خارجه در امور عراق (۱۳۸۵ تا ۱۳۸۲)

· عضو کمیته سیاسی _ امنیتی مذاکرات هسته‌ای ایران با EU3 (1385 تا 1384)

· عضو کمیته مذاکرات ایران، عراق و آمریکا در موضوع عراق (1386)

· معاون اداره اول سیاسی خلیج فارس وزارت امور خارجه (۱۳۸۲ تا ۱۳۸۰)

· کارشناس و معاون سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد (۱۳۸۰ تا ۱۳۷۶)

فعالیت های پژوهشی و دانشگاهی

تالیفات :

· کتاب "صبح شام" – انتشارات سوره مهر – چاپ ششم – تیر ماه 1400

· کتاب "ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ" – مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت خارجه – چاپ چهارم – آذرماه ۱۳۹۷

· کتاب "دموکراسی متعارض ایالات متحده آمریکا در عراق جدید" –  ۱۳۸۶ –  تهران –  انتشارات مدیا

· کتاب "استراتژی مهار دوگانه آمریکا" – پاییز ۱۳۷۸– تهران – انتشارات بعثت

مقالات :

· " استراتژی مهار دوگانه آمریکا در طرح داماتو" - مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران - ۱۳۷۶

· "موافقتنامه امنیتی بغداد - واشینگتن: رفتارشناسی آمریکا در عراق جدید" - فصلنامه سیاست خارجی - مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت خارجه - بهار ۱۳۸۸

· "بحران سوریه و امنیت ناپایدار منطقه‌ای" - فصلنامه مطالعات راهبردی - تابستان ۱۳۹۲

· "تحولات خاورمیانه و مطالعه موردی بحرین" - فصلنامه مطالعات راهبردی - تابستان ۱۳۹۰

· "چرایی تحولات سوریه و پیامدهای آن" - فصلنامه کنفرانس بین‌المللی دانشگاه علامه طباطبائی – تهران - پاییز ۱۳۹۵

سوابق تدریس  :

· استاد مدعو دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه

· استاد مدعو دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران

· استاد راهنما و مشاور رساله‌های مقاطع دکتری و ارشد در دانشگاه‌های تهران، علامه طباطبایی، دفاع ملی و دانشکده روابط بین‌الملل

پژوهشکده ها :

· عضو هیئت مؤسس مرکز مطالعات غرب آسیا (اندیشکده روابط بین‌الملل)

· عضو هیئت تحریریه و مشاور علمی فصلنامه مطالعات سیاست خارجی تهران

· مدیرمسئول فصلنامه راهبردی فلسطین

پس از پیروزی انقلاب و تشکیل نظام جمهوری اسلامی ۱۲ تن در باغ ملی (محل استقرار وزارت امور خارجه) سکان دار دستگاه دیپلماسی بوده اند. در این میان در یک مقطع زمانی کوتاه از نیمه سال ۱۳۵۹ تا تیر ۱۳۶۰ خورشیدی شهید رجایی نخست وزیر وقت همزمان سرپرستی وزارت امور خارجه را عهده دار شد و علی اکبر صالحی نیز سرپرست بود با توجه به این موضوع می توان گفت تعداد وزیران خارجه ۱۰ تن بوده است.

** کریم سنجابی(۱۳۵۷)

کریم سنجابی نخستین وزیر امور خارجه پس از انقلاب اسلامی است. وی رییس دانشکده حقوق و علوم سیاسی و همچنین دبیر کل جبهه ملی بود. وی در کابینه مهندس بازرگان به مدت ۵۵ روز بر مسند وزارت امور خارجه نشست. سنجابی به دلیل پاره ای اختلاف های کهنه با مهندس بازرگان که در خاطراتش آمده است، استعفا کرد.  وی مدتی بعد از ایران رفت  و پس از سال ها اقامت در اروپا و آمریکا در ۱۳۷۴ خورشیدی در ۹۱ سالگی درگذشت.

** ابراهیم یزدی(۱۳۵۸)

شاید بتوان ابراهیم یزدی را از جمله نخستین افرادی دانست که نقش مهمی در نهضت اسلامی ایفا کرد و با شروع نخست‌وزیری محمد مصدق مدتی به همراهی با جبهه ملی پرداخت. همزمان با بازگشت امام خمینی(ره) ابراهیم یزدی نیز همراه ایشان وارد کشور شد. یزدی در ابتدای شروع به کار دولت بازرگان به ‌عنوان معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب انتخاب شد. با استعفای کریم سنجانی (نخستین وزیر امور خارجه دولت موقت) ابراهیم یزدی به عنوان دومین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران شد. از جمله مهمترین اتفاق های دوران وزارت یزدی می‌توان به حکم امام(ره) به یزدی برای قطع رابطه با مصر، دیدار یزدی با فیدل کاسترو رهبر کوبا و از همه مهم‌تر ملاقات اعضای دولت موقت با برژینسکی مشاور امنیت ملی وقت آمریکا که در حاشیه جشن‌های بیست و پنجمین سالگرد انقلاب الجزایر در الجزیره اتفاق افتاد. در مقطعی یزدی به عنوان وزیر امور خارجه با یک مقام آمریکایی دیدار کرد و این ملاقات در حالی صورت پذیرفت که زمزمه سفر محمدرضا پهلوی از مکزیک به آمریکا درگرفته بود و نیروهای سیاسی مختلف در ایران به شدت علیه آمریکا موضع گرفتند. همین عامل سبب شد تا به یکی از مهمترین انگیزه های دانشجویان مسلمان پیرو خط امام برای تسخیر سفارت آمریکا در تهران بیانجامد. با رخ دادن این واقعه در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ خورشیدی دولت بازرگان استعفا کرد و وزارت یزدی نیز خاتمه یافت. یزدی در سال های اخیر از کهولت سن و بیماری رنج بسیار می‌برد و در کشور ترکیه در ۸۶ سالگی درگذشت.

** ابوالحسن بنی صدر(۱۳۵۸)

ابوالحسن بنی صدر دانش آموخته رشته اقتصاد بود. وی تا قبل از پیروزی انقلاب برای مردم کشور چهره ای نا شناخته بود، اما تلاش ها و فعالیت هایی که به هنگام عضویت در جبهه ملی در اروپا از خود نشان داد نام وی بر سر زبان ها افتاد، با استعفای دولت موقت، امام خمینی شورای انقلاب را مامور اداره دولت کرد و ابوالحسن بنی صدر که برای ریاست جمهوری آماده می شد وزارت خارجه را پذیرفت. وی در ابتدای راه با این انگیزه بر سرکار آمد که بحران گروگان ها را حل کند تا از این فرصت برای تبلیغات ریاست جمهوری خود استفاده کند اما کاری نتوانست انجام دهد وبه همان یک ماه بسنده کرد و ترجیح داد پروژه انتخاباتی خود را با وزارت اقتصاد و حذف بهره های بانکی دنبال کند.

** صادق قطب‌زاده(۱۳۵۸تا ۱۳۵۹)

صادق قطب زاده فعالیت سیاسی خود را از دهه ۴۰ شروع کرد. همچنین سابقه حضور در انجمن های اسلامی دانشجویان آمریکا را هم داشت. وی یکبار از طرف امام خمینی(ره) مأمور شد تا برای پیگیری ماجرای موسی صدر به لیبی برود و همچنین تلاش زیادی برای انتقال امام از ترکیه به نجف انجام داد. صادق قطب‌زاده به عنوان نخستین رییس صدا و سیما و دومین وزیر خارجه دولت شورای انقلاب شناخته می شود. مهم‌ترین اقدام دوران وزارت او در امور خارجه شایعه بازپس‌گرفتن‌ هواپیمای حامل محمد رضا پهلوی از پاناما برای پایان ماجرای گروگان‌ها بود. در دولت شهید رجایی ماموریت او پایان یافت.

** محمد علی رجایی(۱۳۵۹تا ۱۳۶۰)

محمدعلی رجایی با اتمام تحصیلات خود با عضویت در نهضت آزادی ایران به فعالیت‌های سیاسی پرداخت در جریان فعالیت‌های سیاسی و پخش اعلامیه دستگیر شد و ۵۰ روز را در زندان گذراند. وی پس آزادی از زندان با شهید باهنر به سازماندهی مجدد هیات‌های موتلفه اسلامی پرداخت. شهید رجایی همزمان با شروع جنگ تحمیلی به علت خالی بودن کرسی وزیرخارجه در دولت خود سرپرستی وزارت امور خارجه را نیز بر عهده گرفت. توافق نامه الجزایر برای آزادی گروگان ها از جمله مهمترین اتفاق این دوران بود.

** میرحسین موسوی(۱۳۶۰)

میرحسین موسوی خامنه‌ نخست وزیر جمهوری اسلامی بوده‌ است. وی در سال‌های حضور خود در عرصه سیاست به عنوان نخست‌وزیر، وزیر امور خارجه، عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و... به فعالیت پرداخت. موسوی  به عنوان چهارمین وزیر امورخارجه ایران شناخته می شود. وی درباره برنامه های کوتاه مدت و درازمدت وزارت امورخارجه خود معتقد بود: برنامه های دراز مدت وزارت امورخارجه متاثر از دو مساله است. یکی این که وزارت امور خارجه باید اهداف انقلاب اسلامی را در جهت سامان دادن این وزارت خانه به شکلی که برآورنده این اهداف باشد دنبال کند تا بتواند حرکتی به وجود آورد که راه دولت و ملت ما را برای رسیدن به این اهداف تسریع کند که البته نمی شود اهداف دراز مدت را تعریف کرد. مساله دوم برگشت به واقعیت های موجود در جهان است این که ببینیم انقلاب ما چه رسالتی بر عهده دارد؟ و به چه سمتی می خواهد حرکت کند؟ موسوی در دوران ریاست جمهوری حضرت آیت الله خامنه‌ای(رهبر معظم انقلاب)  هشت سال به عنوان نخست‌وزیر فعالیت کرد. در دوران کوتاه وزارت وی تشکیل جبهه مشترک میان ایران و سه کشور عربی سوریه، لیبی و الجزایر از مهمترین رخدادها بود که اینگونه مانع از آن شد که صدام حسین مدعی شود در جنگ با ایران از حمایت تمامی اعراب برخوردار است. دوران مدیریت ۸ ساله موسوی با ایجاد تغییر در قانون اساسی و حذف نخست وزیری از ساختار سیاسی و مدیریتی ایران به پایان رسید.

** علی اکبر ولایتی(۱۳۶۰ تا ۱۳۷۶)

علی‌اکبر ولایتی سیاستمدار و پزشک متخصص اطفال و کودکان است. وی همچنین ریاست فعلی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، مشاور امور بین‌الملل رهبر ایران، رییس هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی و عضویت در شورای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ایران را در کارنامه خود دارد. ولایتی با سابقه ۱۶ ساله در وزارت امور خارجه نقش های چشمگیری را در زمینه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ایفا کرده است. قبول قطعنامه ۵۹۸شورای امنیت سازمان ملل و پایان جنگ ایران وعراق از جمله رخدادهای مهم دوران وزارت علی اکبر ولایتی محسوب می شوند.

** کمال خرازی(۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴)

سید علی‌نقی (کمال) خرازی به عنوان چهره ای سیاسی و استاد دانشگاه شناخته می شود. وی در کارنامه اجرایی خویش عضویت در شورای راهبردی روابط خارجی و دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری های شناخت را دارد. وی که استادی تمام عیار در دانشگاه علوم تربیتی دانشگاه تهران محسوب می شد فعالیت خود را پس از پیروزی انقلاب با مدیرعاملی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آغاز کرد. خرازی در دوران جنگ تحمیلی مدیر عامل خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) نیز بود. خرازی در دوران اصلاحات به مدت هشت سال وزیر امورخارجه شد و همچنین سفیری و نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل متحد را نیز عهده دار شد. سیاست خارجی در این دوران با تنش‌زدایی، گسترش ارتباط با اروپا خصوصا ۲ کشور فرانسه و ایتالیا و در مرتبه بعد آلمان و مذاکرات فشرده مربوط به پرونده هسته‌ای در ۲ سال آخر شناخته می‌شود و مهمترین دستاورد این دوره، ابراز تأسف وزیر خارجه وقت آمریکا- مادلین آلبرایت- به‌خاطر دخالت در کودتای ٢٨ مرداد یا سیاست‌هایی است که ایران را از آتش جنگ‌های منطقه‌ای (دو حمله آمریکا به عراق و افغانستان) دور نگه داشت.

** منوچهر متکی(۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹)

منوچهر متکی با استخدام در آموزش و پرورش به مدت ۲ سال در روستاهای مختلف در مقطع ابتدایی به تدریس پرداخت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه جمعی از دانشجویان در ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ به تهران آمد و در اقامتی یک ماهه امور فرهنگی و دانش‌آموزی را به همراه دیگر دانشجویان برعهده گرفت. عضویت در تیم مذاکره ایران در جریان تصویب قطعنامه ۵۹۸ از فعالیت های متکی شناخته می شود. همچنین از وی به عنوان نخستین فردی یاد می‌شود که در ۱۳۷۰ خورشیدی و در زمان معاونت بین‌الملل وزارت خارجه میزبانی کنفرانس سران کشورهای اسلامی را عهده دار شد. منوچهر متکی به عنوان هفتمین وزیر امورخارجه به مدت ۵ سال این مسوولیت را عهده دار بود. منوچهر متکی در جریان یک سفر کاری و رسمی به کشور سنگال عازم شد اما به طور غافلگیرانه ای چنان که ناشایست و تعجب آور بود از طرف محمود احمدی نژاد رییس جموری برکنار شد و دلیل آن را موضع گیری متکی در برابر موازی کاری های احمدی نژاد و مشایی که می خواستند بر وزارت خارجه تحمیل کنند دانستند.

** علی اکبر صالحی(۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲)

علی اکبر صالحی دانش آموخته دانشگاه بیروت با اخذ مدرک دکتری مهندسی هسته ای از دانشگاه MIT آمریکا به کشور بازگشت و در سازمان انرژی اتمی ایران مشغول به خدمت شد. وی افزون بر ۲ دوره ریاست بر دانشگاه صنعتی شریف پس از تأسیس دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی، به عنوان نخستین رییس این دانشگاه برگزیده شد. صالحی همچنین عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف است. وی در فاصله میان سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ نمایندگی دایم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برعهده داشته و در پی آن در بازه زمانی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ در سمت معاونت دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی فعالیت کرده است. وی در تیر ماه سال ۱۳۸۸ از طرف محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهور وقت، به سمت معاونت رییس جمهور و ریاست سازمان انرژی اتمی ایران منصوب شد که این دوره از مسوولیت وی در سازمان با آغاز به کار وی در مقام وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پایان یافت. در۱۳۹۲ خورشیدی پس از پایان دولت دهم، صالحی از طرف حسن روحانی رییس جمهوری به عنوان رییس سازمان انرژی اتمی منصوب شد و تاکنون نیز در همین پست مشغول به خدمت است.

** محمدجواد ظریف(۱۳۹۲ تا مرداد ۱۴۰۰)

ظریف متولد در تهران است و تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در دبستان و دبیرستان علوی گذراند ولی پیش از پایان تحصیلات دبیرستانی و به دلیل شرایط سیاسی و امنیتی برای ادامه تحصیل به آمریکا عزیمت کرد. در خلال دوران دانشجویی از فعالان و مسولین انجمن اسلامی دانشجویان در آمریکا و کانادا بود. ظریف از ۱۳۵۶در دانشگاه ایالتی سانفرانسیکو در رشته روابط بین الملل درس دانشگاهی خود را شروع کرد و۱۳۶۷ خورشیدی مدرک دکتریی خود را در رشته مطالعات بین المللی (روابط و حقوق بین الملل) از دانشگاه دنور آمریکا اخذ کرد.

سوابق سیاسی و مدیریتی ظریف در وزارت امور خارجه، طولانی است. مسوولیت وزارت امورخارجه و ریاست هیات مذاکرات هسته ای در دولت تدبیر و امید، معاونت حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه به مدت ۱۰ سال (۱۳۷۱ تا ۱۳۸۱)، سفیر و نماینده دائم در سازمان ملل متحد در نیویورک به مدت ۵ سال (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶) مهم ترین مسوولیت های او در وزارت خارجه به شمار می رود. در سال ۹۲ با پیروزی حسن روحانی به عنوان وزیر امور خارجه منصوب شد و در دولت دوازدهم هم به ماموریت خود ادامه داد.

دیپلمات باسابقه ای که توانست در ماه های نخست ۱۳۹۴ خورشیدی مذاکره های چندساله ایران و کشورهای ۱+۵ را به سرانجام برساند. البته از اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ با خروج دولت ترامپ از برجام و تعهدگریزی طرف های اروپایی، اجرای توافق متوقف و ایران نیز گام هایی را در کاهش تعهدات برداشت. پس از روی کار آمدن «جو بایدن» دموکرات و از سرگیری مذاکرات هسته ای، شاهد ۶ دور نشست در وین بودیم که در این مدت احیای توافق حاصل نشد .