به گزارش ایرنا در این سال ها عملکرد مدیران میراث فرهنگی ایران در ثبت جهانی آثار قابل قبول بوده است و جاذبه‌هایی مانند محور ساسانی فارس و جنگل‌های هیرکانی به ثبت جهانی رسیدند.
با روی کارآمدن دولت تدبیر و امید و تلاش برای بهینه‌سازی روابط بین‌المللی کشورمان، سازمان میراث فرهنگی نیز تلاش کرد از سهمیه ثبت خود در میراث جهانی یونسکو حداکثر استفاده را ببرد.
قلعه فلک الافلاک یکی از بناهایی است که در این سال‌ها همواره جزو کاندیداهای تکمیل پرونده و ارائه به یونسکو برای ثبت جهانی بوده است، اما برای تحقق این امر یک مانع بزرگ در میان بود، حریم قلعه آزادسازی نشده بود.
قلعه فلک الافلاک یا دژ "شاپورخواست" بنای عظیم آجری است که در دوره ساسانی بر روی تپه ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد ساخته شده که زیبایی و معماری شگفت انگیز این قلعه موجب شده که از سوی بسیاری از کارشناسان به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب بگیرد.
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیک خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه درآمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد این قلعه نیز به نام خرم‌آباد معروف شد و احتمال می رود نام فلک الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.
محوطه باستانی قلعه حدود ۱۲۰هزار مترمربع وسعت دارد و ارتفاع تپه با احتساب ارتفاع دیوارهای بنا از سطح خیابان های مجاور حدود ۴۰متر است، بر اساس مدارک تصویری تا حدود ۱۰۰ سال پیش بارویی ۱۲ برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون آثار آن در محوطه شمال غربی قلعه، قابل مشاهده‌است.
معماری کنونی بنا، بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران گوناگون به آن افزوده شده است و بیشترین این تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می‌باشد.
وسعت تقریبی بنا پنج هزار و ۳۰۰ مترمربع، شامل هشت برج، ۲ صحن و ۳۰۰ جان پناه است.
این بنای کم نظیر مربوط به دوره ساسانی است و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که از دهه های گذشته دغدغه بسیاری برای ثبت جهانی این اثر ارزشمند عنوان شده که متاسفانه تاکنون برطرف نشده است و شاهکار معماری جهان همچنان در فهرست ثبت موقت جهانی قرار دارد.
سایت هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می گیرند براساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می شوند و دولت ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.
حفاظت از این آثار پس از ثبت، با وجود باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود که به همین دلیل ثبت فلک الافلاک در این فهرست، بسیار ارزشمند است.
این مکان ها باید یکی از معیارهای فرهنگی یا طبیعی را برای ثبت در میراث جهانی داشته باشد که معیارهای فرهنگی به این معنا است که مکان مورد نظر باید نشان دهنده یک شاهکار نبوغ و خلاقیت انسانی، تبادل ارزش های بشری در یک بازه زمانی و در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز، گواهی بی همتا یا دستکم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد و همچنین این اثر باید نمونه ای برجسته در معماری یا فناوری باشد که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
متاسفانه باوجود اینکه فلک الافلاک قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد اما تاکنون اقدامات صورت گرفته در راستای پیوستن این اثر ارزشمند به فهرست جهانی نتیجه نداده است و همچنان آزاد سازی حریم این قلعه یک گام طولانی و پر پیچ و خم برای این اثر باستانی محسوب می شود.
طرحی که مصوبه های مختلفی از جمله دستور رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۱۳۷۰/۱۰/۱، صورتجلسه کمیته مشورتی ملی در ۱۳۸۰/۲/۲۲، مصوبه شورای ملی انقلاب فرهنگی در ۱۳۸۱/۷/۲، ابلاغ قانون مجلس شورای اسلامی در ۱۳۸۲/۱۰/۸ و سه مصوبه سفر هیات دولت را دارد.
مکاتبات آزادسازی قلعه فلک الافلاک مربوط به اوایل دهه ۷۰ است که علاوه بر دستور مقام معظم رهبری مصوبه مجلس شورای اسلامی را نیز دارد و در سفر تمامی هیات دولت ها به استان تصویب و مقرر شده است اعتبارات ساماندهی این بنای تاریخی به صورت ملی پرداخت شود.
آزادسازی، اولین اقدام برای جهانی شدن
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور درباره پرداخت ۶۰ میلیارد تومانی دولت جهت آزادسازی حریم قلعه فلک الافلاک اظهار کرد: سازمان برنامه و بودجه مکلف شد که به تدریج مبلغی بالغ بر ۶۰ میلیارد تومان در سال‌های متوالی با نظر کارشناسان در نظر بگیرد.
به گفته وی بخشی از مبلغ باقی مانده هم از طریق زمین معوض جبران خواهد شد که در سال های گذشته و در قالب موافقتنامه مبادله شده با سازمان برنامه و بودجه، در بازه زمانی معین تامین اعتبار و تخصیص داده شد.
وی درباره ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک گفت: هر زمان محوطه و بستر قلعه ساماندهی شد، آن‌هم به گونه‌ای که سازه های موجود برداشته شود ضمن اینکه باید بررسی دقیق‌تری از جهت باستان شناسی و سایر رشته‌ها انجام گیرد، می توانیم برای تهیه پرونده نامزدی ثبت جهانی آن اقدام کنیم.
واگذاری کامل، به زودی
در اظهار نظر دیگری مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان نیز با اشاره به تلاش‌ها برای ثبت جهانی این اثر تاریخی تصریح کرد: بخشی از عرصه قلعه در اختیار نیروهای نظامی بود و باید برای ثبت جهانی قلعه آزاد می‌شد که روند آزادسازی آن در حال انجام است.
امین قاسمی افزود: سال ۹۶، نشستی با حضور استاندار لرستان و فرماندهان ارتش و سپاه پاسداران استان، درخصوص واگذاری عرصه قلعه تاریخی فلک‌الافلاک به اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برگزار شد که در این نشست تصمیم نهایی درخصوص واگذاری عرصه‌های در اختیار نیروهای نظامی اتخاذ و مقرر شد سپاه پاسداران و ارتش برای واگذاری با این اداره‌کل همکاری کنند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان گفت: نیروهای ارتش عرصه و املاکی را که در اختیار آنها بود تخلیه کرده‌اند و از اوایل سال ۹۷، روند مرمت و ساماندهی املاک و بناهایی که تا پیش از این در اختیار ارتش بود، آغاز شد.
قاسمی افزود: درحال حاضر روند واگذاری زمین‌های در اختیار سپاه نیز آغاز شده است و مراحل اداری را طی می‌کند که به‌زودی این عرصه نیز در اختیار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان قرار می‌گیرد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان با بیان اینکه بعد از واگذاری کامل زمین‌های در اختیار نیروهای نظامی، طرح مدیریت جامع برای این املاک و عرصه‌ها آغاز خواهد شد تاکید کرد: بر اساس این طرح املاک و بناهای مورد نیاز مرمت و ساماندهی می‌شوند و ساختمان‌ها و بناهایی که فاقد ارزش ثبت و حفظ هستند و ممکن است در روند ثبت این قلعه تاریخی مشکلی ایجاد کنند، حذف می‌شوند.
قاسمی گفت: آخرین جلسه با موضوع ساماندهی حریم قلعه با حضور استاندار لرستان در دفتر معاون وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برگزار و تصمیم گرفته شد بخش‌هایی از عرصه این بنا که در اختیار سپاه قرار دارد تا پایان آذرماه به میراث فرهنگی تحویل داده شود و هیاتی نیز متشکل از نمایندگان وزارت دفاع، سپاه و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای بررسی این مساله در استان حضور یابند.
وی افزود: تامین اعتبار لازم بابت تملک عرصه‌ای از قلعه که در اختیار سپاه بود با تاخیر انجام گرفت اما در نهایت حدود ۴۰ میلیارد تومان به صورت نقدی و ۲۹ میلیارد تومان دیگر با حفظ قدرت خرید به صورت اسناد خزانه تامین شد و در اختیار سپاه قرار گرفت.
وی اظهار داشت: هنوز اسناد خزانه نقد نشده و بخشی از مطالبات سپاه مشمول تورم شده است و نمی‌تواند پروژه جایگزین پادگان را بسازد که در این راستا طی روزهای گذشته بازدید هیاتی متشکل از نماینده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، معاون املاک سپاه کشور و نماینده وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صورت گرفت و برآورد کلی انجام شد که امیدواریم دولت بتواند تامین اعتبار کند تا ساختمان جدید پادگان تکمیل و سپاه به آن منطقه منتقل شود.
قاسمی به باغ گلستان در کنار قلعه فلک الافلاک نیز اشاره کرد و گفت: اقدامات خوبی در آزادسازی حریم این بنای تاریخی انجام شده است و تلاش می شود آخرین گام آزادسازی عرصه این بنای باستانی به زودی برداشته شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان افزود: مرحله نهایی مطالعات استحکام بخشی قلعه فلک الافلاک خرم آباد انجام و مرمت سربازخانه، بنای باشگاه افسران، ساخت بازارچه صنایع دستی و بناهای ضلع شمالی قلعه نیز اجرا شده است.
قاسمی عنوان کرد: طرح محتوایی موزه مفرغ و سکه در محل باشگاه افسران به مراحل نهایی رسیده است که انتظار می‌رود با پیگیری و جدیت نمایندگان در مجلس شورای اسلامی اهداف مربوطه در این زمینه محقق شود.
آزادسازی حریم پل صفوی
قاسمی گفت: طبق توافقات به عمل آمده با مالکان مغازه‌های واقع در حریم آثار و پرداخت مطالبات قانونی آنها، عملیات تخریب ۱۵ باب مغازه از ابنیه‌های موجود در حریم قلعه فلک‌الافلاک و پل صفوی (پل گپ) آغاز شده است.
وی اظهار داشت: ۱۱ باب مغازه در بخش جنوبی و چهار باب در بخش شمالی پل خریداری شده است که در حال تخلیه و تخریب هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه تاکنون رقمی بالغ بر ۲۱ میلیارد تومان برای خریداری این اماکن هزینه شده است افزود: با تخریب این اماکن، حریم قلعه فلک‌الافلاک به پل صفوی متصل و منظر جدیدی از یک محیط فرهنگی نمایان خواهد شد.
قاسمی اظهار داشت: دهانه های پل صفوی در زیر مغازه ها مدفون هستند که با آزاد سازی حریم این پل، احیا و مرمت دهانه ها آغاز می شود.
وی همچنین گفت: بخش دانشگاه لرستان نیز از سال های قبل تامین اعتبار و تحویل گرفته شده بود و همراه با محوطه ارتش، به رمپ سابق مجموعه زیبای فلک الافلاک اتصال داده شد.
قاسمی اظهار داشت: محوطه سازی و جداره سازی این عرصه ها انجام و ساختمان باشگاه افسران طی چند مرحله با معماری منحصر به فرد استحکام بخشی و مرمت اصولی شد.
وی عنوان کرد: جداره سازی ها با الگوهای گذشته صورت گرفت، برای آب‌های سطحی ناشی از چشمه های قلعه، ۲۶۰ متر کانال زهکشی هدایت به مخزن آب شرب شهر انجام شد، کف سازی با استفاده از الگوهای گذشته و استخر این مجموعه با مصالح اولیه در حال اجرا است.
قاسمی گفت: در مجموعه سربازخانه، الحاقات و سقف کاذب حذف، نمازخانه واقع در باغ گلستان با معماری سنتی احداث و بازارچه صنایع دستی با ظرفیت ۶ غرفه و توجه به رعایت اصول ثبت جهانی قلعه ایجاد خواهد شد.
وی با بیان اینکه درب (گیت) ورودی و صدور بلیط الکترونیک برای این مجموعه در نظر گرفته شده است ادامه داد: فلک الافلاک از جاذبه های شاخص کشور و حدود ۱۳ سال است که در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گرفته ولی به دلیل عدم آزادسازی اراضی اطراف، تاکنون ثبت نشده است که با همکاری سپاه، عرصه به مجموعه قلعه الحاق می شود و مراحل ثبت جهانی به نتیجه خواهد رسید.
آزاد سازی حریم فلک الافلاک از اولویت های لرستان است
استاندار لرستان نیز گفت: بخشی از مطالبات سپاه پرداخت شده است اما باتوجه به اینکه ساخت پادگان جدید زمانبر است، به تدریج برخی از ابنیه و ساختمان ها تحویل میراث فرهنگی می شود.
سیدموسی خادمی اظهار داشت: آزادسازی حریم قلعه از اولویت های مدیریت اجرایی استان است و تلاش می شود که اطراف این اثر تاریخی به مجموعه تفریحی و توریستی تبدیل شود.
استاندار لرستان گفت: اعتبار لازم برای آزادسازی اطراف پل تاریخی صفوی خرم‌آباد تامین و مغازه‌های این حریم با بیش از ۲۰ میلیارد تومان خریداری شده چراکه آزادسازی پل صفوی بخشی از طرح آزادسازی حریم قلعه فلک الافلاک در راستای ثبت جهانی است.
وی با اشاره به وجود املاک و بناهای مزاحم و غیر اصولی در حریم این اثر تاریخی گفت: مغازه‌های پیرامون پل گپ و وجود بناهای مزاحم، جلوه و نماد قلعه را دچار مشکل کرده بود که پس از سال‌ها توانستیم با تامین اعتبار حدود ۲۰ میلیارد تومان اکثر این واحدها را خریداری و تخریب کنیم.
وی تصریح کرد: فضای آزادشده، پس از تخریب و بازسازی اصولی به محوطه پشت پارک قلعه اضافه می‌شود و محیط گردشگری دلنشینی ایجاد خواهد شد.
استاندار لرستان با بیان اینکه ساماندهی قلعه فلک الافلاک یکی از اقدامات ارزشمند دولت تدبیر و امید است، گفت: تعداد کمی از مغازه‌های اطراف پل صفوی به دلیل اختلاف مالکان و انحصار ورثه تاکنون خریداری نشده است که امیدواریم این مشکل به زودی حل شود.
ایجاد محور گردشگری در مسیر فلک الافلاک
پژوهشگر و باستان شناس لرستانی نیز گفت: پل گپ مربوط به دوره صفوی با طول وسیعی است که تلاش می شود طاق نماهای این پل و آنچه که در زیر آسفالت مدفون شده آزادسازی، همپوشانی حریم قلعه با این سازه انجام و مسیر گردشگری در این منطقه تعریف شود.
عطا حسن پور افزود: عرصه از کنار پل گپ آغاز، از باغ گلستان عبور و به قلعه ختم می شود که این مسیر گردشگری در ایران بی نظیر خواهد بود.
وی اظهار داشت: در مرحله بعدی آزادسازی حریم قلعه تاریخی فلک الافلاک، ضلع شرقی آزاد و سپس باغ گلستان، ارم و سروستان به مجموعه طبیعی قلعه اضافه خواهد شد.
حسن پور با اشاره به تشکیل مجموعه باغ گلستان از سه باغ تاریخی گلستان، ارم و سروستان گفت: در طرح ساماندهی عرصه و حریم قلعه فلک الافلاک، باغ های اطراف در ضلع شمالی اهمیت خاصی دارند و در کنار سه بنای ۱۰۰ ساله باشگاه افسران، سربازخانه و ساختمان قدیم هنگ هستند.
وی عنوان کرد: همچنین یک حوض تاریخی و منبع بزرگ آب از گذشته دور تاکنون منبع تامین آب و حیات فرهنگی این مجموعه است.
وی افزود: مجموعه باغ گلستان به پارک شهر خرم آباد وصل خواهد شد و محور گردشگری تازه ای برای گردشگران جهت دسترسی به قلعه با ابعاد طبیعی، تاریخی و فرهنگی ایجاد می شود.
حسن پور به وجود ۱۲ هزار شی تاریخی از جمله مفرغ های نفیس در قلعه فلک الافلاک اشاره کرد و گفت: با شکل گیری این مجموعه برخی از ساختمان های باغ گلستان تبدیل به موزه های سکه و سفال، مهرهای باستانی، مفرغ و اشیای تاریخی غار کلماکره می شوند.
مرمت و احیای مجموعه باغ گلستان براساس الگوهای تاریخی انجام شد
مدیر پایگاه قلعه تاریخی فلک الافلاک نیز بیان کرد: سال ۹۷ پس از تملک باشگاه افسران، مرمت و حفاظت مجموعه، خواناسازی و آسیب شناسی صورت گرفت و الحاقات، ساماندهی نمای سیمانی و ساختمان های ناهمگون با مجموعه و استحکام بخشی باشگاه افسران مطابق الگوی اولیه انجام شد.
رامین ابراهیمی افزود: بهسازی چشمه گلستان با ایجاد ۱۴ فقره زهکش با مصالح استاندارد انجام و آب به کانال های مجموعه هدایت شد و محوطه سازی و بهسازی پنج هزار مترمربع مجموعه با استفاده از الگوها و طرح قبلی صورت گرفت.
وی اظهار داشت: استخر باغ گلستان نیز با مساحت ۹۰۰ متر مربع با لایروبی و احیای دیواره ها وکانال های قبلی و سنتی به این مجموعه افزوده و احیا شده است.
