به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، سمنو نماد زایش و باروری گیاهان و سمبل برکت، فراوانی و نیرومندی است و یکی از سین‌های سفره هفت‌سین نوروزی ایرانیان را از روزگار قدیم تاکنون را تشکیل می‌دهد و درواقع خوراکی شیرینی است که از جوانه گندم و آرد تهیه می‌شود.

‌آیین پخت سمنو در زمره آیین‌های نوروزی است که پیش از فرارسیدن سال نو انجام ‌می‌شود و با سفره‌ هفت‌سین در پیوند است؛ ‌آیینی کهن که جایگاه آن در سفره هفت‌سین نشان‌دهنده‌ دیرینگی آن است.

این آیین هرچند در سراسر ایران و کشورهای هم‌جوار نظیر ترکمنستان، تاجیکستان و افغانستان برگزار می‌شود، اما در خراسان‌شمالی به‌ویژه  شهر درق؛  پایتخت سمنوی ایران رنگ و بوی دیگری دارد و  پخت سمنو در این شهر به‌صورت مشارکتی فقط هنگام فرارسیدن نوروز و برای شادی طبخ برگزار می‌شود و مردم شهر به‌عنوان یاور و برای گفتن خدا قوت به کمک افرادی که آن را طبخ می‌کنند، می‌روند.

از سوی دیگر افراد یاور هدایایی نیز به‌رسم پیشکش با خود به ‌همراه می‌برند و در هنگام کفچه زدن و پخت سمنو نیز اشعاری خوانده می‌شود که این اشعار شادی را به آن مراسم می‌برد. این آیین اگرچه در سال ۹۴ در فهرست میراث ناملموس ملی قرار گرفت و ثبت شد و بسیاری از بانوان شهر درق را پای‌کار آورد تا با ایجاد کارگاه‌های خانگی نقشی مهم و اساسی در اقتصاد شهر و درآمد خانواده‌شان داشته باشند، اما سختی‌ها و مشکلاتی که سد راه فعالان این عرصه قرارگرفته است، نه‌تنها کام بانوان فعال در این عرصه را تلخ کرده، بلکه سبب شده است تا تولیدکنندگان سمنو به‌واسطه نبود سیب سلامت و شرایط بسته‌بندی دست‌به‌عصا حرکت و نتوانند در بازارهای جهانی عرض‌اندام کنند.

چند سالی است که پخت سمنو به‌عنوان شغل بیشتر اهالی شهر درق تبدیل‌شده است و بیشتر بانوان با ایجاد کارگاه‌های خانگی به فعالیت و کسب روزی حلال مشغول هستند.

مرضیه نوروزی در زمره بانوانی که ۱۰ سالی است به پخت سمنو مشغول است و هرچند، پخت سمنو را فعالیتی شیرین می‌داند، اما معتقد است: مشکلات بزرگی که سد راهمان قرار دارد، کاممان را تلخ کرده است.

 نبود سهمیه آرد

 از نگاه این بانوی فعال، مشکل عمده سمنوپزان درق تهیه آرد است، هرچند بااین‌وجود دست از کار نکشیدند و با توکل بر خدا فعالیتشان را ادامه می‌دهند، اما ازآنجایی‌که آرد را با هزینه‌های بالا و سود کم تهیه و به بازار عرضه می‌کنند خواستار اختصاص آرد سهمیه‌ای به فعالان این عرصه شد.

وی ادامه داد: همین‌که امیدوار می‌شویم فروشمان افزایش پیدا می‌کند با گرانی و نبود آرد مواجه می‌شویم و سبب می‌شود تا  از  ادامه کار دل‌زده شویم.

این بانوی فعال کارآفرین، که ۸ نیرو در کارگاهش به فعالیت مشغول‌اند، افزود: بااینکه سهمیه آرد را منوط به داشتن پروانه فعالیت کارگاهی دانستند، اما باوجود پیگیری‌های مکرر و مراجعه به فرمانداری  با پاسخی مبنی بر باز نبودن سامانه برای ثبت‌نام  افراد برای دریافت سهیمه آرد مواجه  شدیم.

وی از استقبال و فروش سمنو به استان‌های مختلف سخن به میان آورد و با توجه به تلاش‌های صورت گرفته برای بسته‌بندی محصولات مناسب باسلیقه مشتریان، از نبود فضایی برای فروش محصولات گلایه کرد و خواستار اقداماتی از سوی مسئولان استان برای رفع مشکل فروش محصولات نیز  شد.

سمنو در سبد خانوار

بیشتر ساکنان درق پخت سمنو را به‌صورت موروثی از اجدادشان فراگرفته‌اند و حالا به منبع درآمد بسیاری از خانواده‌ها  تبدیل‌شده است.

باقری از دیگر بانوان  فعال در پخت سمنو در شهر درق است که بیش از ۲۰ سال از فعالیتش در این حرفه  می‌گذرد، او از بی‌مهری‌های مسئولان نسبت به فعالان این حرفه گلایه دارد و از این‌که عطای حمایت‌هایشان را به لقایشان بخشیدیم، سخن گفت.

وی بابیان این‌که این محصول را از فصلی بودن خارج  و به‌عنوان مواد غذایی در سبد خانوار گنجاندیم، تصریح کرد: متأسفانه  باوجود راه‌اندازی کارگاه  که  به گفته مسئولان سد راهی برای دریافت سیب سلامت بود، با بهانه  قرارداد افزایش سطح زیربنا از دادن سیب سلامت طفره رفتند.

 باقری با اشاره به تولیدات بالای سمنو در هفته ۵۰۰ کیلو و البته متغییر بودن آن بسته به میزان سفارش‌ها، از این‌که هم چنان آرد را آزاد تهیه می‌کنیم، ابراز تأسف کرد.

بااین‌همه، سمنو به‌عنوان یکی از  اجزای جدایی‌ناپذیر هفت‌سین نوروزی که نماد و مظهر قدرت خیروبرکت هست و به‌واسطه جایگاه فرهنگی و غذایی‌اش همچنان موردتوجه قرارگرفته است، علاوه بر این‌که در آستانه نوروز انجام می‌گیرد در برخی از مناطق استان نیز به‌عنوان نذر اجرا می‌شود.

علی حسین پناه، کارشناس میراث ناملموس از سمنوپزان به‌عنوان آیینی که در کل ایران اجرا می‌شود سخن به میان آورد و به ثبت این آیین در قالب میراث ملی اشاره کرد و هم‌چنین از این‌که آیین سمنوپزان شهر درق نیز به ثبت ملی رسیده است سخن گفت و افزود: این آیین در استان‌های دیگر عنوان نذر، فنون  سنت سمنوپزان در طول سال اجرا می‌شود، اما در منطقه خراسان معمولاً این آیین در اسفند انجام می‌گیرد و مردم سعی دارند تا آن را به  نوروز برسانند.

وی هم‌چنین بابیان این‌که در این منطقه اجازه نمی‌دهند جوانه  گندم به‌واسطه شیرینی موجود در آن زیاد رشد کند و معمولاً از آرد سبوس‌دار و گندم دیم استفاده می‌شود به‌واسطه این‌که قدرت آن بالا می‌رود، تصریح کرد: درگذشته در این منطقه از ظرف‌هایی شبیه به مَشک که با سیریش درست می‌کردند یا ظرف‌های مسی برای نگه‌داری سمنو استفاده می‌کردند.

حسین پناه ادامه می‌دهد: این آیین علاوه بر این‌که در آستانه نوروز انجام می‌گیرد در برخی از مناطق استان نیز به‌عنوان نذر اجرا می‌شود.

 حفظ کارکرد سمنو

وی بابیان این‌که آیین‌ها دست مردم است و زمانی می‌تواند حفظ شود که برای مردم کارکرد داشته باشد، افزود: کارکرد آن درگذشته توسط بزرگان منطقه با ارزش‌گذاری روی این آیین و سخن گفتن از خواص و  مقدس شمردن آن صورت می‌گرفت و امروزه نیز می‌توان به  طرق مختلف همانند سخنرانی و ارائه مقالات برای این آیین ارزش‌گذاری کرد.

وی که مخالف برند سازی در زمینه آیین سمنوپزان و معتقد است این آیین به‌تنهایی، برند است زیرا هر جا سخن از آیین سمنوپزان می‌شود از منطقه خراسان‌شمالی یاد می‌کنند، اظهار داشت: درواقع این آیین  به لحاظ هویتی برند سازی شده است.

وی اضافه کرد: تغییر در نوع قالب و حتی درست کردن آن به‌صورت شکلات و بسته‌بندی شکیل می‌تواند موردتوجه قرار بگیرد، اما هویت اصلی که همان برپایی دیگ است باید سر جای خود  باقی بماند.

حسین پناه بر این باور است برای معرفی بهتر این میراث با حفظ اصالت‌ها اولین اقدام ثبت این میراث ناملموس است که خوشبختانه این کار صورت گرفته است و مرحله بعد پاسداری از آن است و به‌واسطه این‌که این آیین مردمی است حفظ و نگه‌داری آن بسیار راحت است.

این کارشناس میراث ناملموس در خصوص شناساندن این آیین در منطقه به وجود فصل مشترک با کشورهای هم‌جوار و پخت سمنو در منطقه ترکمنستان و تاجیکستان اشاره و اظهار کرد: در زمینه معرفی ظرفیت‌های استان در بعد گردشگری به نظر می‌رسد در این سال‌ها با برگزاری جشنواره شاهد حضور گردشگران بوده‌ایم، اما باید به‌گونه‌ای عمل کنیم تا این آیین در یک روز خاص در تمامی شهرستان‌ها  برگزار شود و در کنار آن شناسنامه تغذیه و خوراکی ارائه دهیم که این امر منوط به همکاری دستگاه‌هاست.

وی خاطرنشان کرد: در زمینه رونق گردشگری نیز خوشبختانه در این سال‌های بعد از ثبت توانسته جایگاه خود را به دست آورد و گردشگران از برگزاری این آیین استقبال می‌کردند.

ایجاد وفاق و همدلی

در این میان کارشناسان دینی، بر این باورند آیین سمنوپزان نه‌تنها باعث ایجاد وفاق و همدلی، انسجام گروهی خانواده‌ها، حفظ میراث فرهنگی و از همه مهم‌تر پاسداشت یک آیین و احیا یک فن‌آوری در حوزه خوراک می‌شود بلکه باور مذهبی و اعتقادی که به همراه پخت سمنوست باعث شده تا از زمان ورود اسلام به ایران سمنوپزان با اعتقادات مذهبی مردم گره بخورد.

به اعتقاد کارشناسان، برای باقی ماندن آیین‌هایی ازاین‌دست، لازم است تا ارگان‌های مانند میراث فرهنگی با روش‌های مختلف مانند تولید مستند و برگزاری جشنواره زمینه لازم برای ترویج بیشتر این آیین را در میان مردم فراهم کنند.

سمنوپزان در دیگر کشورها

سمنو، که گل هفت‌سین است و نزدیک به نوروز می‌آید مختص ایران نیست بلکه به حوزه بزرگ‌تری یعنی حوزه ایران فرهنگی و به‌ویژه کشورهایی همانند تاجیکستان، ترکمنستان و افغانستان که مراسم نوروز را برگزار می‌کنند، تعلق دارد.

در تاجیکستان یک هفته پیش از نوروز، سمنو یا به گویش خودشان «سُمنک» می‌پزند در مراسم سمنوپزان به سرودخوانی، بازی و رقص‌های محلی می‌پردازند، زیرا اعتقاددارند اگر با خنده و شادمانی به پیشواز سال نو بروند، آن سال با شادی زندگی خواهند کرد.

در افغانستان نیز زنان و به‌ویژه دختران دم بخت در نزدیکی نوروز سمنو می‌پزند و کسانی که نذری دارند در پخت آن مشارکت می‌کنند.

۲۰۰ کارگاه خانگی فعال پخت سمنو در دَرَق

وحید محمودی فر، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گرمه نیز با اشاره به این‌که کارگاه‌های سمنوپزان در حال احداث هستند و باید کد بهداشتی و کارگاهی دریافت کنند، تصریح کرد: ۱۰ کارگاه بزرگ و ۲۰۰ کارگاه خانگی در دَرَق فعال است، اما هنوز کد بهداشتی را دریافت نکردند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گرمه به سنگ‌اندازی‌های شبکه بهداشت برای دریافت کد بهداشتی اشاره کرد و  گفت:  درصدد هستیم تا مشکلات را برطرف و کارگاه‌ها بتوانند کد بهداشتی دریافت و نسبت به بسته‌بندی تولیدات اقدام کنند.

وی از فعالیت ۲۲۰ نفر در کارگاه‌های گرمه و ۵۰ نفر نیز در گرمه و ایور سخن گفت و با اشاره به ارسال محصولات به نقاط مختلف کشور، بر ضرورت تهیه آرد سهمیه‌ای برای فعالان این عرصه  تأکید کرد.  

محمودی فر با اشاره به این‌که توانستیم برای ۲ کارگاه سهمیه آرد نیمه‌دولتی دریافت کنیم، اظهار داشت: متأسفانه و بقیه کارگاه‌ها آرد را آزاد تهیه می‌کنند که صرفه اقتصادی ندارد.

 وی دلیل این اتفاق را نبود حمایت از سوی شرکت آرد و غله عنوان کرد و گفت: رایزنی‌هایی صورت گرفته است، اما باید سهمیه آرد استان افزایش پیدا کند که متأسفانه تاکنون این اقدام  عملی نشده است.

ورود سرمایه‌گذار

ملیحه یغمایی، مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در بجنورد به ورود شرکتی که با جهاد کشاورزی خراسان شمالی قرارداد منعقد کرده بود در این راستا اشاره کرد و گفت: با نمونه گیری از این محصول استانداردهای تولید سمنو تبیین و بر اساس استانداردها نسبت به آموزش تولید کنندگان برای بهره گیری از ظروف مناسب و تنظیم رطوبت این محصول برای  افزایش میزان ماندگاری اقداماتی انجام گرفت.

یغمایی به جذب سرمایه گذار برای خرید سمنو هم پرداخت و با اشاره به حضور این سرمایه گذار طی هفته های گذشته و برگزاری نشست هایی با دفتر جذب سرمایه گذاری در استانداری، افزود: بر این اساس مقرر شده است تا خط فراوری و بسته بندی سمنو در شهر درق  ایجاد شود.

وی به پی گیری نمایندگان مجلس و استان برای رقم خوردن این اتفاق و حمایت از تولید کنندگان سمنو هم اشاره کرد و ادامه داد: سرمایه گذار نیز این قول را داده است تا در صورت عملیاتی شدن مقوله فرآوری و بسته بندی و تبدیل آن  به محصولات دیگر، این محصول به نام سمنوی درق عرضه شود.

مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی با تاکید بر این که سرمایه گذار پذیرفته است تا سمنو به نام استان و با حفظ اصالت های آن باشد، تصریح کرد: هر چند در فرایند پخت سمنو اشکالاتی وجود دارد و سبب می شود تا مدت ماندگاری این محصول پایین بیاید، اما رفع آن نیازمند تعریف یک سری آیتم های جدید برای دریافت تاییده غذا و داروست و به طور قطع با این اتفاق مشکل سیب سلامت نیز برطرف برطرف می شود.

وی اظهار کرد: تلاش ما این است تا استفاده تجاری از سمنو برای افزایش درآمد مردم باشد و سمنو به عنوان ظرفیت بومی و سنتی به کشور و دنیا  معرفی کنیم.

یغمایی خاطرنشان کرد: مقرر شده است سرمایه گذار طی 6 ماه آینده این فرایند را طی کند و در تمام فصول نسبت به تولید این محصول گام برداشته شود.

سمنو قابلیت حضور در بازارهای جهانی را دارد

سمنو چه در ایران و چه در کشورهای دیگر و چه در ایام عزا و چه در عید، خوراکی است برای خوب کردن حال آدم‌ها، برای دورهم جمع‌کردنشان، به وجود آوردن فضای معنوی دسته‌جمعی برای آن‌ها و یادآوری دوباره آرزوها و خواسته‌هایشان و یا بهانه‌ای برای شادی گروهی برای رفتن به استقبال بهار؛ آن‌چنان‌که نسیم شمال در مورد آن می‌گوید:

ننه‌جون من سمنو می‌خواهم *  یار شیرین دهنو می‌خواهم

عاشقم من به لقای سمنو  *  سر و جانم به فدای سمنو

سمنو خوب‌تر از جان من است  *  سمنو شیره‌ دندان من است

این آیین اگرچه ریشه در باورها و اعتقادات مذهبی مردم دارد، اما این روزها پخت سمنو اختصاص به نوروز ندارد و در اوقات دیگر سال نیز تولید و عرضه می‌شود.

سمنو به خاطر پخت منحصربه‌فرد و شرایط نگهداری مناسب قابلیت حضور در بازارهای رقابت جهانی را دارد و ازآنجایی‌که این محصول علاوه بر ایران در کشورهای همسایه نظیر ترکمنستان، افغانستان و تاجیکستان تولید می‌شود، به نظر می‌رسد تعلل در برند سازی، بسته‌بندی‌های مناسب و دریافت استاندارهای ملی بین‌المللی راه سختی را پیش روی تولیدکنندگان در بازارهای جهانی قرار  خواهد داد و ازاین‌روی رفع موانع و مشکلات تولیدکنندگان توسعه بازار و فروش این محصول  را به دنبال خواهد داشت.

گزارش از مرتضوی

انتهای پیام/