به گزارش خبرگزاري صداو سيما، مردمان خراسان جنوبی که بافرهنگ و تاریخ غنی خود شناخته می‌شوند، آیین‌های خاص و ویژه‌ای برای استقبال از نوروز دارند که بیشتر این آیین‌ها ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی این خطه کویری دارد.

خراسان جنوبی‌ها اسفندماه را مقدمه‌ی بهار می‌شناسند و برای استقبال از نوروز آیین‌هایی ازجمله کاشت سرسوزی، سمنوپزان، رسم شاه مولایی، حنابندان، کوزه شکنی، نان‌پزان، ریگ و کوزه، شیرینی‌پزان، پرداخت دین، فاتحه‌خوانی خانه‌تکانی سال نو و آماده کردن آجیل شب عید مانند کشمش، عناب، نقل، پخته و… و تفت دادن یا شور کردن تخمه و پسته، راه‌اندازی نمایش‌های حاجی‌فیروز را انجام می‌دهند و اما مردم استان رسم‌های نوروزی دیگری هم دارند. مثلاً سفره هفت‌سین باید سفید باشد و آن را روبه‌قبله پهن و هنگام سال‌تحویل نیز اسفند و کندر دود می‌کنند.

کاشتن سرسَوزی

کاشتن سرسبزی یا به قول بیرجندی‌ها سرسوزی یکی از آیین‌های پابرجا در ایام عید است که حدود دوسه هفته مانده به عید در ظرف‌های کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش می‌کارند تا روز عید سرسبز باشد.

برخی نیز روی جداره‌های کوزه‌های سفالی تخم گیاهی به نام «مندو» را می‌کارند در بعضی از خانواده‌ها هم به نیت سلامتی افراد خانواده برای هر یک از آن‌ها یک سرسبزی می‌کارند.

سمنوپزان

سمنوپزان یکی دیگر از مراسم‌های پررنج و زحمت، پرطرفدار و تشریفاتی نوروز است که برای انجام آن ۴۰ تا ۵۰ روز مانده به نوروز خانم‌ها ظرف‌هایی وسط حیاط یا پشت‌بام می‌گذاشتند تا از آب باران پر شود هم‌زمان نیز مقداری گندم در پارچه‌های سفید و نازک به نام صافی می‌ریختند تا در آب خیس شود یا اینکه روی تگیجه (تشت مانندی پهن و بافته شده از ساقه‌های گز) می‌گذاشتند و پیوسته آن را با آب نگه می‌داشتند تا گندم‌ها جوانه بزنند.

پس‌ازاین کار آن‌ها را درجایی پهن می‌کردند تا خشک شود و برای آسیاب کردن یا (دستاس) آماده شود پس از الک کردن آردها آن را با مقداری آرد معمولی مخلوط می‌کردند.

نزدیکی‌های عید آردها را خمیر و با انواع ادویه مثل زردچوبه، دارچین و سیاه‌دانه و کراویه مخلوط می‌کردند. با آماده شدن آرد آن را به‌صورت گرده‌های کوچک یا بزرگ درآورده، در دیگچه‌های مسی به نام (قلیف) گذاشته روی اجاق پر از آتش می‌گذاشتند و روی قلیف‌ها را نیز با آتش می‌پوشاندند و پس از آماده شدن آن‌ها را به تکه‌های مناسب تقسیم و به همراه آجیل از میهمانان نوروزی پذیرایی می‌کردند.

حنابندان

حنابندان از رسم‌های فراموش‌شده مردم استان در استقبال از نوروز است.

البته هنوز هم‌گروهی از مردم به‌ویژه بزرگسالان با آمدن عید نوروز با رنگ کردن موهای سر و انگشتان خود با حنا به استقبال نوروز می‌روند. پاکیزه بودن در هنگام ورود سال نو از آدابی است که اهالی بیرجند مقید به انجام آن هستند و اعتقاد دارند که سال نو را باید با تنی پاک آغاز کرد. مردم خراسان جنوبی بر این باورند که حنا بستن سنت دینی است و مایه شادابی و احساس جوانی وزنده دلی می‌شود و چون در روز نوروز باید شاد و سرحال بود، حنا می‌بندند.

رسم شاه‌مولایی

یکی دیگر از مراسم استان خراسان جنوبی رسم شاه‌مولایی است که در مناطق شهری و روستایی خراسان‌جنوبی مرسوم است و بدین ترتیب که چند روز مانده به نوروز افراد خیر و معتمدان محل با مراجعه به ثروتمندان اجناس مورد نیاز نیازمندان را تهیه می‌کنند و آن‌ها رابین افراد نیازمند تقسیم می‌کنند.

کوزه‌شکنی

مراسم کوزه‌شکنی یکی از آداب‌ورسوم پایان سال مردم شهرستان قاین است که از دیرباز در این شهرستان اجرا می‌شود.

این رسم در چهارشنبه آخر سال انجام می‌شود. برای اجرای این مراسم کوزه‌های کهنه و قدیمی را که آب از آن تراوش نمی‌کند و سرد نمی‌شود و یا به‌مرورزمان و استفاده طولانی از آن، داخلش را جلبک گرفته و دیواره‌ی آن سبزرنگ شده است، چندتکه زغال به نشانه سیاه‌بختی، کمی نمک به نشانه شور چشمی و یک سکه به نشانه تنگدستی می‌اندازند و سپس کوزه را به دور سرخود و افراد خانواده می‌چرخانند و از سردر حیاط خانه به داخل کوچه می‌انداختند و هم‌زمان این شعر را هم می‌خوانند:

غم برو شادی بیا مهنت برو روزی بیا

آن‌ها براین باور بودند که با شکسته شدن این کوزه بلا و بیماری از این خانواده دور خواهد شد.

در پایان هم کوزه‌ای نو و تمیز از چشمه آب کرده و به داخل خانه می‌آورند. کوزه‌شکنی همراه با شور و شعف و شادمانی اجرا می‌شود و به شماره ۸۱۷ -۴/۱۱/۹۱ در فهرست میراث ناملموس کشور (معنوی) به ثبت رسیده است.

در برخی روستاها ازجمله مناطق خضری مردم کارهای جالبی در کنار مراسم چهارشنبه‌سوری اجرا می‌کنند. اگر چهارشنبه آخر سال مصادف با شب چهارده ماه باشد، پیش از آن‌ها هر خانواده، به تعداد افراد خانوار، سنگ‌های کوچکی را داخل یک کوزه می‌ریزند، آنگاه کوزه را داخل تنور و روبه‌قبله قرار می‌دهند. در شب چهارشنبه‌سوری، ریگ‌ها را از کوزه خارج می‌کنند و هم‌زمان با خارج کردن سنگ‌ها، یکی از اعضای خانواده شعری دوبیتی یا تک‌بیتی‌ای را به نیّت دیگران می‌خواند و به‌این‌ترتیب فال هرکدام را در سال آینده پیش‌بینی می‌کند. این مراسم به نام «ریگ وَ کوزه» معروف است.

مراسم شام نوروزی

یکی از رسم‌هایی که برخی مردم خراسان‌جنوبی برای برگزاری آن تلاش می‌کنند و هنوز هم مرسوم است، مراسم شام نوروزی است. در این مراسم خانواده‌ای که تازه‌عروس گرفته‌اند، به مبارکی سال جدید برای نوعروس هدایایی مثل لباس، کفش و کیف و البته مواد خوراکی مانند برنج و گوشت تهیه می‌کنند و به خانه پدر عروس می‌برند. البته در بسیاری از موارد خانواده عروس با مواد خوراکی که خانواده داماد به خانه آن‌ها آورده‌اند در ایام نوروز شام یا نهاری تهیه و خانواده شوهر را به خانه خود دعوت می‌کنند.

دوخت و دوزِِسرْسالی

تهیه لباس نو در آغاز سال جدید برای مردم آن‌قدر مهم است که دربرخی آبادی‌ها، مردم نوروز را به «عید لباس نو» می‌شناسند.

مردم خراسان جنوبی مقیدند که صبح نوروز را با پوشیدن یکدست لباس تازه دوخته یا تمیز آغاز کنند. هر کس به هراندازه فقیر یا گرفتار باشند، برای این روز یک دست لباس نو آماده می‌کند تا بپوشد، به همین دلیل در برخی مناطق به «عید لباس نو» معروف است.

مردم لباس نو را مایه خوش‌یمنی می‌دانند و معتقدند: اگر سرِ سال و ماه نو، لباس نو بپوشند، غم‌ها و غصه‌ها، به سال بعد منتقل می‌شود، به همین دلیل بعضی نوروز را در عید لباس نو، می‌نامند و می‌کوشند به هر شرایطی شده، لحظات اول سال را لباس تازه بپوشند.

خانه‌تکانی

هم‌زمان با فرارسیدن ماه نوروز، زنان و مردان خانه‌های خود را تمیز می‌کنند، مردان بیشتر به رفع نواقص ساختمانی و زنان و دختران بیشتر به گردگیری، شستن فرش‌ها، ملافه‌ها و تمام اشیای شستنی می‌پردازند و غبار را از همه چیز می‌گیرند، چون معتقدند که اگر گردوغبار سال گذشته را از خانه‌های خود پاک نکنند و سال نو فرابرسد، اندوه و غم سال گذشته، خود را به سال نو هم منتقل خواهد کرد.

روز علفه

مردم بیرجند و برخی از شهرستان‌های خراسان جنوبی برای اینکه صبح نوروز را با شادی و سلامتی آغاز کنند، عصر آخرین روز اسفندماه، گروه‌گروه به مزارع و یا کشمان‌ها و باغستان‌های اطرافشان می‌روند تا به‌اصطلاح مردم با پاوَرسبزه گذاشتن» به پیشواز بهاری بروند که دارد می‌آید، به همین منظور روی سبزه‌ها می‌نشینند و ساعاتی را با خوردن تنقلات دورهم می‌گذرانند.

اصرار بر پختن پلو در شب عید

اهالی بیرجند قدیم اعتقاد داشتند که شام شب عید باید پلو باشد و بر این کار اصرار می‌ورزیدند. اگر نوروز به ظهر ختم بشود اعضای فامیل در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و نهار عید که ماهی‌پلو، صابری‌پلو و قورمه‌پلو (گوشت داغ با پلو بوده) را صرف می‌کنند و سپس به‌صورت خانوادگی به دیدوبازدید می‌روند.

بی‌بی گردی مراسم نوروزی متفاوت در خضری دشت بیاض شهرستان قاینات

بی‌بی گردی ازجمله آئین‌ها و مراسم نوروز است که هنوز هم در برخی مناطق شهرستان قاینات مانند خضری دشت بیاض، کارشک و بسکاباد برگزار می‌شود.

این مراسم که در روز ۱۲ فروردین و بر اساس یکی از داستان‌های قدیمی انجام می‌شود زنان سالخورده (بی‌بی) را برای گردش به خارج از روستا می‌برند. در این مراسم یکی از زنان سالخورده روستا خشت خامی را برداشته و سطح خشت را گل می‌پوشاند زنان و دختران جوان هم با یک قطعه چوب و پنبه فتیله‌ای شمع درست کرده و آن را روی خشت روشن می‌کنند.

سپس یکی از زنان سالخورده خشت را بالای سرش گرفته و در جلو و زنان و دختران همراه با شادی و دایره‌زنان پشت سر او از روستا خارج می‌شوند و در محلی که قبلاً قنات و چاه آبی بوده است و فعلاً متروکه شده جمع می‌شوند و این خشت را داخل چاه انداخته و براین اعتقاد و باور هستند که غم و غصه‌ها را در چاه می‌ریزند و آن سال را همراه با شادی، خوشی و سلامتی شروع خواهند نمود.

این آیین و مراسم به شماره ۱۴۵۷ مورخ ۲۱/۸/۹۶ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.

سیزده‌بدر

مردم استان خراسان جنوبی مانند سایر مردمان و اقوام ایرانی در سیزده‌بدر به‌صورت گروهی و یکپارچه به کنار آب و نواحی سرسبز اطراف شهرهای‌شان می‌روند و تا نزدیک غروب در آنجا می‌مانند.