خبرگزاری مهر؛ گروه استانها: خراسان شمالی به دلیل قرار گرفتن در محور اتصال سواحل شمالی به مشهد مقدس سالانه بیش از ۲۰ میلیون مسافر را به خود می‌بیند؛ مسافرانی که اطلاعات زیادی از اماکن گردشگری ویژه و دلنشین این استان ندارند.
از این رو خبرگزاری مهر پیش از این تحت گزارش‌هایی با عناوین «اماکن متعدد تاریخی بجنورد / از امامزاده سید عباس تا عمارت مفخم» و «طبیعت بکر و زیبا در دل خراسان شمالی / از جنگل تا غار و آبشار» اماکن طبیعی استان و آثار تاریخی بجنورد را به مخاطبان عرضه کرده است.
اما در این گزارش اماکن تاریخی واقع در خارج مرکز استان را تشریح خواهیم کرد.
نباید اماکن تاریخی شیروان را از دست داد
تپه باستانی ارگ نادری بزرگترین تپه باستانی شهرستان شیروان است که سابقه استقرار در آن به دوره پیش از تاریخ می‌رسد. بررسی آثار موجود در این استقرار باستانی و به ویژه مطالعه سفال‌های به دست آمده از آن نشان دهنده روابطی با جنوب ترکمنستان در حدود ۶ هزار سال قبل است. در دوره اسلامی در گرداگرد تپه حصاری با چند برج ایجاد شده و از همین جهت به ارگ نادری معروف شده است.
غارهای هنامه، چهارتاقی تیموری، حمام پیر شهید و آرامگاه زکریای پیغمبر از دیگر آثار تاریخی برجسته شیروان محسوب می‌شود. حضور در این شهرستان و بازدید از مناطق ذکر شده بر هر گردشگری توصیه می‌شود.
اسفراین، شهر کهن خراسان شمالی
شهرستان اسفراین سابقه تاریخی کهنی دارد و آثار بر جای مانده در سراسر این شهرستان نشان از پویایی فرهنگ این خطه در تاریخ ایران زمین دارد. محوطه‌ها و تپه‌های پیش از تاریخی در بخش‌های مختلف این شهرستان از جمله محوطه‌های توی ۱ و۲، انجیرلی، چهل دختران دیده می‌شود.
اما شهر تاریخی بلقیس را می‌توان نگین آثار تاریخی اسفراین دانست. شهر بلقیس از سده‌های نخستین اسلام شکل گرفته و تا پایان دوره صفوی و اوایل قاجار زندگی در آن جریان داشته؛ به عبارتی بیش از هزار سال تاریخ اسفراین در دل این شهر جای دارد.
شهر بلقیس شرایط و ویژگی‌های کامل یک شهر اسلامی را داراست و از بخش‌های مختلف شامل ارگ، شارستان و تأسیسات مختلف شهری چون بازار و مسجد و… برخوردار است. ارگ شهر بلقیس مهم‌ترین و شاخص‌ترین اثر این مجموعه باستانی است که از آن می‌توان به عنوان یکی از بزرگترین سازه‌های خشتی در ایران نام برد.
این سازه بزرگ خشتی و چینه‌ای وسعتی حدود ۵۱ هزار متر مربع دارد که زمانی ۲۹ برج در اندازه‌های متفاوت حفاظت از آن را به عهده داشته‌اند.
بنای تاریخی قلعه صعلوک نیز که یکی دیگر از آثار تاریخی اسفراین محسوب می‌شود، دژی استوار بر جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرون ۶-۷ هجری می‌رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یاد شده است. این قلعه بر فراز یک صخره منفرد با دیواره‌های پرتگاهی ساخته شده که تسخیر آن را بسیار دشوار ساخته است.
در داخل قلعه بقایای تأسیسات مختلف مانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و محل سکونت فرمانده قلعه و افراد دیگر وجود دارد که روی هم رفته مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می‌رساند. قلعه صعلوک یکی از برجسته‌ترین قلاع نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان است.
مسجد جامع جاجرم مظهر سادگی و زیبایی
بنای مسجد در میانه بافت تاریخی شهر جاجرم واقع شده که هنوز بخش‌هایی از آنها مانند ارگ کاظم خان و باغ و بنای کوشک و برخی بناهای دیگر بر جای مانده‌اند. برخی پژوهشگران بنای اولیه مسجد جامع جاجرم را به دوره سلجوقی نسبت می‌دهند. این مسجد از نوع مساجد شبستانی است و پلان آن بسیار ابتدایی و مشابه طرح یک ایوانی است.
مسجد جامع جاجرم بر خلاف الگوی رایج مسجد سازی مناره ندارد و در مجموع نمای بیرونی آن ساده و عاری از تزئین است.
تپه پهلوان، آرامگاه خواجه علی بن مهزیار، بنای شاهزاده ابراهیم دربند، سردابه جاجرم، قزلر قلعه، حمام قدیمی جاجرم، خانه شاه نشین بنی هاشم و نقوش صخره‌های جربت باعث شده جاجرم از شهرهای ویژه در حوزه آثار تاریخی به شمار بیاید.
مجموعه تاریخی اسپاخو
مجموعه تاریخی اسپاخو در روستایی به همین نام و در ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه قرار دارد. در مجموعه تاریخی اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شامل بنای اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختارهای آرامگاهی، قلعه ساسانی، محوطه اسپاخو، حمام، راه قدیمی، محوطه ساسانی، رشته قنات‌های قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است. مهم‌ترین و شاخص‌ترین اثر این مجموعه بنای سنگی اسپاخو است که بر سطح تپه‌ای نسبتاً بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد.
به طور کلی ویژگی‌های برجسته معماری بنای اسپاخو ترکیبی از عناصر و سبک‌های معماری بناهای دوران تاریخی ایران و به ویژه دوران ساسانی است.
تپه ۸ هزار ساله در مانه و سملقان
تپه قلعه خان یکی از بزرگترین و مهم‌ترین استقرار گاه‌های پیش از تاریخ در شهرستان مانه و سملقان است که سابقه استقرار در آن به دوره نوسنگی، حدود هشت هزار سال قبل، می‌رسد و زندگی در آن تا دوره ساسانی ادامه داشته است. به علاوه آثاری از استقرار در دوره‌های مختلف اسلامی نیز در این تپه کشف شده است.
کاوش‌های باستان شناسی در این تپه منجر به کشف بقایای یک قلعه بزرگ دوره ساسانی و مقدار زیادی خمره سفالی و اشیا باستانی دیگر شد که امروزه در موزه باستان شناسی (عمارت مفخم) در مرکز استان نگهداری می‌شوند.
ارگ تاریخی آلمادوشن
راز و جرگلان نیز از شهرستان‌های سرشار از قلعه‌های مختلف است که نشان می‌دهد در دوران گذشته این محل برای زندگی بسیاری انتخاب می‌شد.
ارگ آلمادوشن به عنوان یکی از این آثار در بلندترین بخش کوهی استوانه‌ای شکل و منفرد قرار گرفته است. سطح این کوه نسبتاً مسطح است. طول شرقی غربی این قلعه، بیش از ۱۰۰ متر و عرض شمالی جنوبی آن حدود ۵۰۰ متر است. اسم این اثر از روستای آلمادوشن که نزدیک‌ترین روستا به آن بوده گرفته شده است. این نام در زبان ترکی «محل افتادن سیب» معنی می‌دهد.
ارگ آلمادوشن یک قلعه نظامی است که از دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون ۶ و ۷ هجری قمری کاربرد داشته‌است. ارگ آلمادوشن با توجه به موقعیت و ویژگی طبیعی از جهت نظامی در یک سیر ۱۵۰۰ ساله یعنی از دوران‌های اشکانی تا قرون میانه اسلامی حائز اهمیت بوده است.
بقعه سید بزرگ، محوطه تاریخی راستقان، تپه ارگ بالا، مجموعه تاریخی راز و بقعه شاهزاده نبی غلامان از دیگر آثار قابل توجه این شهرستان مرزی محسوب می‌شود.
موزه قلعه جلال الدین گرمه
قلعه جلال‌الدین یکی از برجسته‌ترین قلعه‌های نظامی خراسان شمالی قلمداد می‌شود که در سده‌های ۷-۶ هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای بلند احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می‌کرد.
قلعه جلال‌الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع ۵ متری نزدیک به ۳ متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود ۱۵ است.
به علاوه چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه‌ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دائمی را فراهم کرده است. با توجه به بستر صخره‌ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.
