در شرایطی که سایت دپوی زباله در جنگل سراوان استان گیلان در سال 63 به عنوان یک مرکز موقت برای مدیریت پسماندهای این استان مورد بهره برداری قرار گرفت، اکنون حدود 38 سال است که این مرکز به اصلی ترین محل دپوی زباله های رشت، فومن، شفت، صومعه سرا، خشکبیجار، کوچصفهان و لشت نشا تبدیل شده است. در این میان آن طور که رضا زمانی، مدیرکل محیط زیست گیلان به رکنا می گوید، شیرابه ناشی از سایت زباله سراوان به وسیله رودخانه های موجود در منطقه به تالاب انزلی می ریزد و از آنجا توسط ماهی ها و پرندگان وارد سفره انسان ها می شود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، 38 سال است که زباله های چند شهر استان گیلان در منطقه ای که تنها 20 کیلومتر با رشت فاصله دارد، به صورت کاملا غیربهداشتی دپو می شود. این محل، سایت زباله سراوان نام دارد که در دل جنگل های هیرکانی قرار گرفته است و روزانه حدود هزار تن زباله وارد آن می شود. این مکان پذیرنده پسماند شهرهای رشت، فومن، شفت، صومعه سرا، خشکبیجار، کوچصفهان و لشت نشا است و حدود 90 درصد زباله هایی که روزانه در آن ریخته می شود، صرفا به رشت تعلق دارد.
نکته مهم دیگر این که نه تنها دپوی غیربهداشتی زباله های سراوان منجر به بروز آسیب های زیست محیطی فراوانی می شود، بلکه شیرابه حاصل از این زباله ها نیز با دبی حداقل 6 لیتر بر ثانیه به صورت مستقیم و از دل جنگل های هیرکانی وارد رودخانه سیاه رود می شود و از آنجا به رودخانه های زرجوب و گوهررود و در نهایت به تالاب انزلی می ریزد. البته در طول این مسیر نیز زمین های کشاورزی زیادی قرار گرفته اند که از طریق آب های آلوده به شیرابه آبیاری می شوند.
این نکته ای است که پوریا فرهش، فعال محیط زیست گیلان در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: سایت دپوی زباله سراوان در منطقه جنگلی با شیب حدود 15 درصد واقع شده است و انتخاب این محل به عنوان محل دفن زباله چند شهر استان گیلان از سال 63 تا کنون، منجر به وارد کردن آسیب های فراوان به محیط زیست گیلان و نابودی سطح وسیعی از اراضی جنگلی منطقه شده است.
وی افزود: با توجه به نزدیک بودن سایت دپوی پسماند سراوان به رودخانه سیاه رود و تصفیه نشدن شیرابه این سایت و با توجه جهت شیب زمین، این شیرابه به سمت رودخانه حرکت می کند و حرکت رودخانه به طرف مناطق پایین دست نیز منجر به آلوده شدن سطح وسیعی از اراضی منطقه می شود؛ زیرا شیرابه زباله ها در جهت شیب زمین حرکت می کند و به منابع آبی پایین دست می ریزد و در نهایت به تالاب انزلی منتقل می شود.
فرهش، تداوم دپوی زباله در سایت سراوان را منجر به تهدید سلامت عمومی مردم گیلان دانست و گفت: شکی نیست که انباشت این حجم از زباله در منطقه، علاوه بر تهدید سلامت عمومی گیلانی ها، منجر به ایجاد بوی نامطبوع در روستاهای اطراف و تهدید جدی تنوع زیستی منطقه می شود. همچنین وجود این سایت دفن زباله، مناظر نامناسبی را در دل جنگل های هیرکانی پدیدار کرده که با توجه به ظرفیت بالای استان گیلان در جذب گردشگر، به این مساله نیز آسیب وارد کرده است.
این فعال محیط زیست گیلان ادامه داد: مدیریت پسماندهای عادی تولیدشده در این منطقه، در مراحل جمع‌آوری و امحا بر عهده شهرداری رشت و دیگر شهرداری ها و دهداری های اطراف قرار دارد و اداره کل محیط زیست گیلان در این زمینه صرفا نقش نظارتی را بر عهده گرفته است. اما با توجه به این که در سال های اخیر فعالان محیط زیست منطقه از عدم مدیریت صحیح سایت دپوی زباله سراوان توسط شهرداری رشت ناامید شده اند، عمده انتقادات را به اداره کل محیط زیست گیلان وارد می کنند.
وی در ادامه تاکید کرد: جرم مشهود آلودگی محیط زیست و تهدید سلامت عمومی در سایت دپوی زباله سراوان و سایر مراکز دفن زباله استان گیلان که ده ها سال است به روال کاملا غیربهداشتی به فعالیت خود ادامه می دهند، نشان می دهد مسئولان اداره کل محیط زیست گیلان در دوره های مختلف نتوانسته اند نقش نظارتی خود را به خوبی ایفا کند. البته قطعا مسئولان شهرداری رشت نیز در دوره های گوناگون نتوانسته اند به وظیفه اجرایی خود در این زمینه عمل کنند.
با توجه به انتقادات وارده نسبت به نظارت ناکافی اداره کل محیط زیست گیلان در طول سالیان گذشته بر نحوه دپوی غیرعلمی پسماند در سایت دفن زباله سراوان و عدم اصلاح این روند در 38 سال گذشته، با رضا زمانی، مدیرکل محیط زیست گیلان تماس گرفتیم تا از او درباره ریشه های بروز این فاجعه زیست محیطی و بهداشتی در دل جنگل های هیرکانی سوال کنیم.
زمانی در ابتدای صحبت هایش ضمن ارائه توضیحاتی درباره سایت دپوی زباله سراوان به خبرنگار رکنا گفت: روزانه 2 هزار تا 2 هزار و 500 تن زباله در گیلان تولید می شود که طبیعتا در ایام تعطیل به دلیل حضور پرتعداد گردشگران در استان، حجم زباله های گیلان به شدت بیشتر می شود. در این میان مرکز دفن زباله سراوان برای دپوی پسماندهای پهنه مرکزی استان در نظر گرفته شده است.
وی افزود: سایت پسماند سراوان که از سال 63 راه اندازی شده است، در ابتدا قرار بود یک سایت موقتی باشد، اما رفته رفته این سایت به یک مرکز دائمی برای دفن زباله های گیلان تبدیل شد. هم اکنون نیز در پهنه ای به وسعت 15 هکتار در قلب اراضی جنگلی، حدود یک میلیون تن زباله در سایت سراوان انباشت شده است که ارتفاع پسماندهای دپوشده در آن به بیش از 97 متر می رسد و روزانه حدود هزار تن زباله وارد آن می شود.
مدیرکل محیط زیست گیلان تاکید کرد: دبی شیرابه ناشی از زباله های دپوشده در سایت سراوان حدود 6 تا 12 لیتر بر ثانیه است که در ایام بارندگی افزایش می یابد و از طریق رودخانه سیاه رود وارد رودخانه های زرجوب و گوهررود می شود و از مسیر این رودخانه ها به تالاب انزلی می ریزد و سپس توسط ماهی ها و پرندگان به سفره انسان ها وارد می شود و سلامت عمومی مردم گیلان را به خطر می اندازد.
زمانی با انتقاد از توقف فعالیت سیستم تصفیه شیرابه زباله های سراوان در یک سال و نیم گذشته گفت: شهریور ماه 1399 یک تصفیه خانه برای شیرابه پسماندهای دپوشده در منطقه سراوان افتتاح شد که این تصفیه خانه تنها می توانست نیمی از حجم شیرابه این پسماندها را تصفیه کند. البته متاسفانه همین تصفیه خانه فقط 20 روز فعالیت کرد و بعد هم به علت اختلاف بین پیمانکار و مسئولان قبلی شهرداری رشت و اختلالاتی که در روند فنی آن به وجود آمد، تعطیل شد.
مدیرکل محیط زیست گیلان ادامه داد: نظام مدیریت پسماند شهرداری رشت هم اکنون دارای یک کارخانه تولید کود آلی از پسماندها است که دارای ظرفیت اسمی 500 تن است و اکنون با ظرفیت 300 تن در روز فعالیت می کند. این کارخانه نیز با استفاده از بخشی از زباله های تولید شده در منطقه لاکان فعالیت می کند و طبیعتا فعالیت آن منجر به کاهش مقداری از حجم زباله هایی می شود که روزانه به منطقه سراوان منتقل می شوند.
وی با اشاره به دیگر تاخیرهای ایجادشده در نظام مدیریت پسماند شهرداری رشت در سال های اخیر اظهار داشت: متاسفانه با وجود این که از سال 92 قرارداد مربوط به احداث زباله سوز در سایت دپوی پسماند سراوان بسته شد و از سال 96 نیز عملیات احداث زباله سوز در این سایت آغاز شد، اکنون این سیستم تنها به میزان 15 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. این در حالی است که روند احداث زباله سوز در استان گیلان، هم زمان با استان مازندران آغاز شده بود، اما متاسفانه عملیات اجرایی آن در گیلان به کندی پیش رفت.
در این میان با توجه به آسیب های زیست محیطی و بهداشتی فراوان شیوه کنونی دپوی زباله در منطقه سراوان برای اهالی استان گیلان که در طول 38 سال گذشته ناچار بوده اند حجم انبوهی از پسماندها را در محیط زیست خود تحمل کنند، سوال مهم این است که چطور می توان این سایت را ساماندهی کرد و شیوه ای علمی و مطابق با اصول زیست محیطی و بهداشتی برای مدیریت پسماندهای رشت و سایر شهرهای گیلان اجرا کرد؟
زمانی در پاسخ به این سوال گفت: طبیعی است برای ساماندهی زباله های استان گیلان، باید برنامه های صحیح مدیریت پسماند بخصوص اجرای حداکثری موضوع تفکیک از مبدا در سطح استان اجرا شود؛ زیرا این اقدام می تواند بار انباشت روزانه زباله در سایت های پسماند را کم کند، اما متاسفانه تمام شهرداری های کشور از جمله شهرداری رشت با وجود تصویب قانون مدیریت پسماند در سال 92، در این زمینه ضعف داشته اند. یکی دیگر از مهمترین موارد اجرای صحیح برنامه های مدیریت پسماند نیز ایجاد مشارکت مردم دراین برنامه ها است، زیرا بدون مشارکت مردم وگروه های اجتماعی، امکان موفقیت برنامه های مدیریت پسماند وجود ندارد.
مدیرکل محیط زیست گیلان ادامه داد: طبیعی است که برای ساماندهی وضعیت موجود در سایت های مختلف پسماند در استان گیلان از جمله سایت سراوان، باید ظرفیت کارخانه های کود آلی در سراسر استان افزایش یابد. البته اکنون یک خط جدید در این زمینه با ظرفیت عملکرد 500 تن در روز در حال تاسیس است که باید با سرعت بیشتری تکمیل شود.
وی در پایان تصریح کرد: در سال های گذشته سیستم زباله سوز سایت سراوان که ظرفیت عملکرد آن به حدود 600 تن در روز می رسد، با توجه به مشکلات اجرایی و عدم تخصیص اعتبارات لازم تکمیل نشد. طبیعی است که تکمیل این سیستم و بهره برداری از آن، می تواند به بهبود وضعیت سایت سراوان منجر شود؛ زیرا در صورت بهره برداری از سیستم زباله سوز، ورودی پسماند به سایت سراوان متوقف می شود و مسئولان می توانند برنامه ریزی بهتری برای مدیریت پسماندهای دپوشده در این سایت داشته باشند.
