به گزارش ایرنا، "صنایع دستی" استفاده از دست یا ابزاری ساده برای ساخت لوازم تزیینی و کاربردی با بهره‌گیری از روش‌های سنتی تعریف شده است و بر این اساس ۶۰۲ رشته صنایع دستی تا کنون در دنیا ثبت شده که ۲۹۹ مورد در ایران شناسایی شده است و سهم استان اردبیل از آن به بیش از ۶۰ مورد می‌رسد.
در حالی که تولیدات صنعتگران صنایع دستی ایرانی نزدیک به سه درصد از تولید ناخالص داخلی را شکل می‌دهد، نقش‌آفرینی هنرمندان از استانی مانند اردبیل بسیار کمتر از ظرفیت‌های موجود آن است.
اینها در شرایطی است که صنایع دستی در کنار حفظ فرهنگ و سنت منطقه‌ای، جزو هنرهایی به شمار می‌رود که بدون آسیب و هزینه‌های جانبی به اشتغال مستقیم منجر می‌شود و زنان می‌توانند در کنار مسئولیت خانه‌داری به این فعالیت‌های درآمدزا بپردازند و به اقتصاد خانواده هم کمک کنند.
اگرچه تدابیر و اقدام‌ها در طول فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم مانند انتخاب شهرها و روستاهای تولیدکننده صنایع دستی چشم‌انداز روشن‌تری را در مقایسه با سال‌های پیشین ترسیم کرده است، اما تداوم آنها در کنار تقویت ساماندهی سایر رشته‌های مغفول در راستای رونق تولید و اشتغال ضروری می‌نماید.
کارشناسان امر بر این باور هستند برای احیای سهم صنایع دستی استانی مانند اردبیل از حوزه اقتصاد و اشتغال، در کنار آموزش باید برنامه‌ریزی برای عرضه استاندارد و بازاریابی، ارتقای تبلیغات و تقویت بازارچه‌های تخصصی علاوه بر سایر اقدام‌ها در دستور کار قرار گیرد.
فعالیت افزون بر ۳۰ هزار صنعتگر در ۱۱ شهر
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل در مورد آخرین شرایط صنایع دستی این استان گفت: نزدیک به ۳۰ هزار صنعتگر فعال در حوزه صنایع دستی داریم که در بیش از ۶۰ رشته به تولید محصول اشتغال دارند.
ناصر محمودی در گفت و گو با ایرنا در مورد اقدام‌ها به منظور ساماندهی حوزه صنایع دستی افزود: ۱۸ رشته در مرکزهای آموزشی به علاقه‌مندان در سطح استان اردبیل ارایه می شود که تا کنون نیز ۱۸ هزار فقره مجوز در حوزه صنایع دستی شامل پروانه تولید انفرادی یا کارگاه، جواز تاسیس و کارت شناسایی صادر شده است.
وی در مورد بحث آموزش رشته‌های صنایع دستی تشریح کرد: نزدیک به ۱۳ هزار نفر تا کنون از آموزش‌های مختلف در رشته‌های گوناگون صنایع دستی برخوردار شدند و ۲۹۰ فقره گواهی کیفیت کار نیز صادر شده است.
به گفته معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل مرکزهای آموزش صنایع دستی در ۱۱ شهر و یک بخش و از جمله در خلخال، گرمی، نمین و عنبران نمایشگاه دایمی صنایع دستی دایر شده که برای تولید، عرضه و نمایش در اختیار بخش خصوصی است.
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل همچنین یادآور شد: برای نمونه از سال ۹۳ به احیای صنایع دستی به طور جدی ورود شد و از جمله کلاس قلم‌زنی از سوی ۲ هنرمند دایر گشت که ۶۰۰ نفر تا سال ۹۹ آموزش دیدند و در نهایت بیشتر آنها مشغول فعالیت شدند و ایجاد اشتغال خوبی هم صورت گرفت.
وی متمرکز بودن بیشتر حجم صنایع دستی استان اردبیل بر بافته‌های داری را یادآور شد و بیان کرد: هنرمندان استان نزدیک به ۶۵ نشان ملی مرغوبیت و چهار نشان بین‌المللی یونسکو در رشته‌های گلیم، ورنی و زیورآلات دریافت کردند.
محمودی اظهار کرد: خود اردبیل با وجود ۲۸ اثر بیشترین تعداد رشته‌های صنایع دستی فعال را در خود متمرکز کرده است که (البته جز فرش که زیر نظر دستگاهی دیگر است) تولیدات چرمی دست‌دوز پس از بافته‌های داری بیشترین حجم تولید را دارد و پس از آن در ملیله‌دوزی، منبت‌کاری، خراطی، تراش سنگ‌های قیمتی و قلم‌زنی نیز اثرهای درخوری موجود است.
وی اضافه کرد: خلخال از دیگر نقاط استان اردبیل است که در زمینه تولید جاجیم حرفی برای گفتن در سطح کشور دارد؛ هم‌اکنون ۲ هزار و ۵۰۰ نفر در آن شهرستان فعال هستند که نشان می‌دهد حتی در سایر نقاط استان نیز که به نسبت تولیدات کمرنگ به نظر می‌رسد، همچنان صنایع دستی رایج است.
ورنی، نماد ظرفیت دست‌بافته‌های تاریخی
ورنی که گاه به آن گلیم سوزنی نیز گفته می‌شود، نوعی دست بافته سنتی ویژه عشایر منطقه مغان است که بدون مراجعه به نقشه و بیشتر از سوی دختران و زنان عشایر یا صنعتگران صنایع دستی مناطقی چون پارس‌آباد، بیله‌سوار، گرمی، مشگین‌شهر، نمین، عنبران و اهر بافته می‌شود اما در اصلاندوز رواج بیشتری دارد.
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل با تاکید بر شناسایی ظرفیت رشته‌های مختلف صنایع دستی این منطقه، یادآور شد: اگر استان اردبیل از نظر جغرافیایی و تولید صنایع دستی تقسیم‌بندی شود، می‌توان گفت که پارس‌آباد، بیله‌سوار، اصلاندوز و مشگین‌شهر بیشترین حجم تولید ورنی را دارند و سالانه در مجموع حدود ۶۰ هزار مترمربع تولید می‌کنند.
محمودی گفت: ظرفیت‌های منطقه مغان به ویژه حجم دست‌بافته‌های عشایری در سطح کشور کارشناسان امر را مجاب کرد که به موضوع ورود کنند؛ ضمن اینکه این دست بافته موفق به دریافت نشان جغرافیایی بین‌المللی شده بود، از این رو اصلاندوز با توجه به ظرفیت‌هایش برای نخستین‌بار به عنوان شهر ملی ورنی انتخاب گشت.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان پارس‌آباد نیز با بیان اینکه صنایع دستی تاریخ و فرهنگ هر منطقه را تبیین می‌کند، اظهار کرد: سه پروانه تولید کارگاهی تا کنون در شهرستان اصلاندوز صادر شده است که هر یک نزدیک به ۲۰۰ نفر بافنده دارند.
فریده سرودی در گفت و گو با ایرنا افزود: با توجه به مسافت پارس‌آباد و اصلاندوز، ورنی در روستاهای اطراف نیز بافته می‌شود اما برخی تا کنون برای دریافت کارت به اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراجعه نکردند که با در نظر گرفتن آنها می‌توان گفت که در شهرستان اصلاندوز نزدیک به یک هزار نفر تولیدکننده وجود دارد.
وی با اشاره به میانگین تولید ۴۰ مترمربع ورنی از سوی هر بافنده در سال، تشریح کرد: با توجه به اینکه ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت منطقه از عشایر هستند و همواره به دام دسترسی دارند، به طور سنتی ورنی را از پشم طبیعی با رنگ گیاهی می‌بافند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان پارس‌آباد اضافه کرد: نقوش مورد استفاده در بافت ورنی به طور سنتی شامل برخی نمادها، اشکال و حروف است که هر یک مفهوم و فلسفه خاص خود را دارد و از جمله می‌توان به قوچ کله‌سی (کله قوچ)، قارتال (عقاب) و قارا قیناخ یا شاملو (خانه به خانه) اشاره داشت که البته امروز طرح جدید یلان یلان (راه راه) در بازار به چشم می‌خورد.
وی با اشاره به اینکه در حاشیه ورنی از نقوشی مانند گل سرخ یا درخت حیات به صورت معکوس یا حیوانات دوسر استفاده می‌شود، بیان کرد: در مجموع می‌توان گفت که این دار بافته از سه گل تشکیل می‌شود که هر یک روایتگر جهان بالایی، جهان میانی و جهان زیرین را به عنوان نمادهایی از این دنیا، عالم برزخ و جهان آخرت یا سایر مفاهیم و معنای دینی و فلسفی یا معنوی را به تصویر می‌کشد.
لزوم مستندسازی، بسته‌بندی و بازاریابی صنایع دستی
در پی برخورداری از چنین ظرفیتی منطقه عنبران از استان اردبیل نیز با عنوان شهر ملی صنایع دستی به ثبت رسید که از توابع شهرستان نمین به شمار می‌رود و در گلیم‌بافی بیشتر شهره است.
بر اساس برخی آمارها، شمار فعالان در زمینه گلیم‌بافی به چهار هزار نفر می‌رسد اما به گفته مسئولان امر باید آمارگیری دوباره صورت گیرد؛ چرا که در بسیاری از خانه‌های عنبران دار گلیم برپاست اما بسیاری از آنها تا کنون شناسایی نشده‌اند.
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: با وجود اینکه از سال ۹۵ شهرها و روستاهای ملی و جهانی از سوی وزارتخانه انتخاب و معرفی می‌شد، استان اردبیل اما اتفاقی در این زمینه شاهد نبود؛ در شرایطی که قابلیت زیادی در این زمینه داشت اما از قافله جا مانده بود.
وی با اشاره به اینکه بخش موران در شهرستان گرمی و بخش عنبران در شهرستان نمین بیشترین حجم تولید گلیم را دارند و سالانه ۱۲۰ هزار مترمربع تولید می‌کنند، افزود: عنبران که بیشتر جمعیت ساکن آن اهل تسنن هستند با هفت روستای مجاورش بیشتر در بافت گلیم فعالیت دارند.
محمودی وجود جمعیت فعال و فعالیت متمرکز در کنار نمایشگاه و مرکز آموزش صنایع دستی را از جمله مزیت‌های گلیم‌بافی عنبران برشمرد و بیان کرد: چهار هزار نفر در عنبران و روستاهای آن به عنوان فعالان حوزه صنایع دستی وجود دارند که البته آمار فعالان بیشتر از این است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان نمین نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: قدمت و کیفیت در کنار شمار برخورداران از هنر بافت گلیم در عنبران نمین موجب شده است تا در استان حرفی برای گرفتن داشته باشد که البته برخی برای دل خود می‌بافند و برخی نیز در زمینه تولید و عرضه به صورت انفرادی یا در قالب کارگاه فعالیت می‌کنند.
روانبخش نایب پاشایی در مورد شمار فعالان در تولید این داربافته، اضافه کرد: پیش‌تر برای ۲ هزار و ۷۰۰ صنعتگر فعال کارت صادر شده بود اما آمار دقیقی از شرایط کنونی وجود ندارد؛ از این رو فرمی تهیه و بین بخشداران و دهیاران توزیع شده است تا هنرمندان فعال موجود به صورت دقیق شناسایی شوند.
وی در مورد گلیم عنبران تشریح کرد: این گلیم که جزو برترین‌های ایران شناخته شده و در جهان معروف است، با ۲ نوع پشمی و آکریلیک وجود دارد که پشمی‌ها نیز با رنگ طبیعی یا شیمیایی هستند و به صورت یک در میان بافته می‌شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان نمین بیان کرد: برخلاف فرش که نقشه آماده دارد و از روی آن بافته می‌شود، بافت گلیم با طرح‌هایی صورت می‌گیرد که سینه به سینه و نسل به نسل از گذشته‌های دور انتقال یافته است.
وی افزود: بر این اساس در نظر داریم تا طرح‌های قدیمی که در حال حاضر نیز وجود دارد را در قالب نقشه، نام‌گذاری، کدگذاری و شناسنامه‌دار کنیم؛ چرا که پیش‌تر چنین کاری صورت نگرفته بود.
نایب پاشایی همچنین با اشاره به لزوم برندسازی تصریح کرد: محصولات تولیدی با وجود اینکه ارزش بالایی دارند، در حال حاضر به صورت فله عرضه می‌شوند اما باید با برنامه‌ریزی به سمت تقویت بسته‌بندی مناسب، بازاریابی و افزایش حضور در فروشگاه‌های مجازی گام برداشته شود.
رفع نیازها و مشکلات شاغلان در این بخش ، لزوم بازاریابی، توجه به کیفیت محصول، برندسازی، تبلیغات مناسب، صادرات محصول به بازارهای جهانی، آموزش، ایجاد نمایشگاه‌های داخلی و خارجی از جمله اقداماتی است که برای توسعه و رشد صنایع دستی در استان اردبیل می‌بایست بیشتر از گذشته مورد توجه دست اندرکاران و مسئولان قرار گیرد.
