دکتر احمد فاطمی‌نژاد در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه رسیدگی به مسائل مربوط به ایران جزو اولویت‌های بایدن نیست، اظهار کرد: مسائلی مانند همکاری با اروپا، روابط آمریکا با چین، احیای وجهه آمریکا در رابطه با سازمان‌ها و توافقات بین‌المللی، از اولویت‌های بالاتری در دولت بایدن برخوردارند.
وی افزود: کما اینکه بایدن در اولین روز کاری خود، بحث‌هایی در خصوص بازگشت به پیمان محیط زیستی پاریس و سازمان بهداشت جهانی را مطرح کرد، اما در مورد برجام چنین اتفاقی رخ نداد و طی دو هفته اخیر بایدن، سالیوان و بلینکن مطرح کردند که برجام نیازمند بررسی و مذاکره است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: خصوصا با توجه به شرط و شروطی که آمریکا برای ایران گذاشته و بازگشت به برجام و رفع تحریم‌ها را منوط به اجرای تعهدات ایران در قالب برجام کرده است، عملا می‌توان گفت بر خلاف چیزی که در گذشته تصور می‌شد احیای دوباره برجام خیلی کار ساده‌ای نخواهد بود.
چهار عامل تاثیرگذار در روابط بین ایران و آمریکا
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی چهار عامل اساسی را در خصوص آینده برجام و روابط بین ایران و آمریکا تاثیرگذار دانست و افزود: اولین این عوامل، سازوکارها و جوانبی است که در اجرای یک پیمان باید در نظر داشت. همیشه در اجرای یک پیمان، این دشواری وجود دارد که طرفین در مورد اینکه کدام یک باید ابتدا به تعهدات خود عمل کند، باید بتوانند به هم اعتماد کنند.
فاطمی‌نژاد اضافه کرد: این از دشواری‌های اجرای هر پیمانی است و موجب زمانبر شدن این اجرا می‌شود. خصوصا وقتی یک پیمان، پیمانی چندجانبه است. برجام علاوه بر اینکه با این مسئله مواجه است، در گذشته نیز به یک شکست منجر شده بود و قطعا آن سوء اعتماد و بدبینی خیلی فزاینده شده و طبیعتا این مشکل خیلی بیشتر است.
وی به تحولات داخلی ایران به عنوان دومین عامل تاثیرگذار بر روابط ایران و آمریکا اشاره و بیان کرد: از این نظر نکات مثبتی وجود دارد. تمام افرادی که در دولت بایدن منصوب شده‌اند و با سیاست خارجه آمریکا و برجام و مسائل مربوط به ایران ارتباط پیدا می‌کنند، افرادی هستند که در گذشته از مذاکره و رفع تحریم‌ها حمایت می‌کردند و دیدگاه تعامل‌گرایانه‌ای با ایران داشتند و در گروه جنگ‌طلبان قرار نمی‌گیرند که این خود عاملی مثبت برای ایران محسوب می‌شود.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل عنوان کرد: سومین عامل موثر بر روابط ایران و آمریکا، تحولات و بازیگران منطقه‌ای هستند. بازیگرانی مثل عربستان و اسرائیل که به مانند گذشته تمام تلاش خود را می‌کنند که در این خصوص سنگ‌اندازی کنند، نگرانی‌های خود را بیان کردند، پیغام فرستادند، لابی کردند و متحدینی جدید مانند اروپا و فرانسه را با خود همراه کرده‌اند. این عامل، تاثیری منفی بر روابط بین ایران و آمریکا خواهد داشت.
فاطمی‌نژاد تحولات داخلی ایران را به عنوان چهارمین عامل تاثیرگذار بر روابط بین ایران و آمریکا برشمرد و تصریح کرد: طبیعتا رقابت بین اصولگرایان و دولت و تحولاتی مانند انتخابات که ما در داخل پیش رو داریم، بسیار تاثیرگذار خواهد بود. جناح مقابل دولت فعلی دارد تمام تلاش خود را می‌کند که در این چند ماه پیش روی دولت، بهبودی در روابط بین ایران و آمریکا اتفاق نیفتد و تا این جا هم بسیار موفق در این زمینه عمل کرده است و احتمالا در چند ماه آینده هم این تلاش را خواهد کرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اما اینکه این افراد پس از انتخابات ریاست جمهوری چگونه رفتار کنند، مسئله دیگری است و از این منظر می‌توان گفت که این عامل، یعنی تحولات داخلی ایران، یک متغیر خنثی است و باید منتظر بود و دید که به چه سمتی خواهد رفت.
انتصاب رابرت مالی، دارای پیامی مثبت از آمریکا به ایران است
وی با اشاره به انتصاب رابرت مالی به عنوان نماینده دولت بایدن در امور ایران، خاطرنشان کرد: قبل از هر مورد دیگری باید به این نکته توجه کنیم که معمولا نماینده ویژه در مورد کشورهایی نصب می‌شود که موضوعی حساس تلقی می‌شوند. از این منظر باید در نظر داشته باشیم که چه در دولت ترامپ و چه در این دولت، انتصاب فردی برای پیگیری ویژه امور ایران، نشان دهنده این است که یک مسئله حاد در عرصه بین‌الملل و سیاست خارجه آمریکا در حال رخ دادن است، فارغ از اینکه فرد منصوب شده چه دیدگاه‌هایی ممکن است داشته باشد.
فاطمی‌نژاد ضمن اشاره به مناصبی که رابرت مالی تا به حال در آن قرار داشته است، بیان کرد: مالی شخصیتی است که بسیار دیدگاه‌های ضد جنگ و ضد منازعه دارد و بسیار بر کارکرد دیپلماسی در روابط بین‌الملل تاکید دارد و اساسا اینکه در دولت اوباما ارتقاء پیدا کرد و نقش ویژه‌ای در مذاکرات ۱+۵ با ایران پیدا کرد، ناشی از همین دیدگاه او بود که در دولت اوباما خریدار داشت و مالی توانسته بود وارد تیم مذاکراتی آمریکا شود و به عنوان یک فرد موثر عمل کند.
دو وجه متفاوت انتصابات بایدن در مناصب مرتبط با ایران
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اضافه کرد: در حال حاضر نکته‌ای که به نظر می‌رسد این است که با توجه به آن دیدگاهی که مالی در دولت اوباما داشت، بایدن جایگاه او را ارتقاء داده است و او را در یک مقام مهم‌تری منصوب کرده است و این به طور مشخص یک پیام مثبتی است برای ایران که آمریکا در دولت جدید دغدغه تعامل با ایران و حل مسائل فی ما بین از طریق دیپلماتیک است.
عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی تاکید کرد: البته این پیام مثبت، یک پیامی هم می‌تواند برای جوامع بین‌الملل داشته باشد و می‌تواند پیامی منفی هم باشد و آن این است که آمریکا به این طریق می‌تواند در سطح بین‌الملل اعلام کند که از ابتدا دغدغه تعامل با ایران را داشته است و اگر این به شکست منجر شود، نوعی اجماع بین‌المللی بر علیه ایران شکل خواهد گرفت.
وی افزود: یعنی افرادی مانند مالی، مثل سایر افراد مرتبط با مسائل ایران در دولت بایدن، افرادی با دیدگاه‌های دیپلماتیک هستند و اگر با همه این شرایط فضا به سمت حل مسائل بین ایران و آمریکا حرکت نکند، اهرم آمریکا قوی و در مجامع بین‌المللی مدعی خواهند شد که از ابتدا قصد تعامل با ایران را داشته‌اند و ایران عنصر شکست این دیدگاه خواهد بود و باعث می‌شود انزوایی که آمریکا در دولت ترامپ به آن دچار شده بود، از بین برود و کار برای ایران سخت شود.
فاطمی‌نژاد ادامه داد: یعنی می‌توان‌گفت انتصاب افرادی مانند مالی در دولت بایدن، دارای دو وجه است، یعنی از یک طرف دارای پیامی مثبت و از طرفی دیگر نوعی تهدید برای ایران است. این فرصت آخر برای بهبود روابط بین ایران و آمریکا است و باید از شکست خوردن آن جلوگیری کرد.
این استاد دانشگاه همچنین به انتخاب ویلیام برنز به عنوان مدیر آینده سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) اشاره و بیان کرد: ما وقتی سیاست خارجه آمریکا را بررسی می‌کنیم، وزارت خارجه این کشور فقط یکی از نهادهای موثر است و نهادهای متعدد دیگری هستند که به سیاست خارجه آمریکا شکل می‌دهند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از موثرترین این نهادها در تمام این دوران پس از جنگ جهانی دوم، سازمان سیا بوده است و از این منظر می‌توان گفت که یک نهاد بسیار قدرتمند و در بسیاری از موارد خودسر در سیاست خارجه آمریکا بوده که بعضا حتی کاخ سفید، پنتاگون، وزارت خارجه آمریکا و دیگر نهادهای اطلاعاتی ایالات متحده را دور زده، به طور خودسرانه اقداماتی که به نفع آمریکا تلقی می‌کرده را انجام داده و به پیش برده است.
فاطمی‌نژاد ادامه داد: از این منظر برنز به عنوان یک دیپلمات و فردی است که دارای دیدگاه‌های تعامل‌گرایانه است و کلا برایش فرقی هم ندارد که چه دولتی در ایران سر کار است. اصلاح‌طلب یا اصولگرا، روحانی یا احمدی‌نژاد، در هر صورت دیدگاهش این است که می‌شود مسائل ایران را با گفت‌وگو حل کرد و یکی از افرادی هم که شروع کننده مذاکرات منجر به برجام در عمان با ایران در دولت احمدی‌نژاد بود، همین ویلیام برنز بود.
مجموعه شکل گرفته در دولت بایدن، کم و بیش به نفع ایران است
وی با بیان اینکه همه این مسائل نشان‌دهنده این است که انتصاب برنز نیز می‌تواند یک پیام مثبت برای ایران باشد، اظهار کرد: یعنی انگار یک مجموعه‌ای شکل گرفته است که تمام این مجموعه کم و بیش به نفع ایران است. این که ایران و سایر بازیگران در این فضا چگونه نقش ایفا کنند و از این فضا استفاده شود یا نه، از یک طرف به چگونگی سیاست‌گذاری ایران برمی‌گردد و از طرف دیگر به تحولاتی که در ایران و جوامع بین‌الملل رخ می‌دهد و میزان اهمیت مسئله ایران برای آمریکا، لذا ماه‌های آینده ماه‌هایی بسیار حیاتی برای رابطه ایران و آمریکا و مسائل مربوط به برجام و هسته‌ای خواهد بود.
امکان مداخله آمریکا برای حل و فصل منازعات بین ایران و عربستان
عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه در هر منطقه‌ای بازیگرانی به طور مستقل و بر اساس الگوها و منافع خود عمل می‌کنند، عنوان کرد: در بسیاری از موارد این کشورها بر همین اساس به سمت ائتلاف و یا منازعه حرکت می‌کنند. اما در کنار این روندهای بومی که تحت تاثیر خود این کشورها است، قدرت‌های بزرگ نیز در این تحولات متطقه‌ای بسیار تاثیرگذار هستند.
فاطمی‌نژاد ادامه داد: به همین دلیل است که ما در مباحث مربوط به روابط بین‌الملل از انتقال دشمنی‌ها از مرکز نظام بین‌الملل که بین قدرت‌های بزرگ است، به حاشیه نظام بین‌الملل صحبت می‌کنیم. یعنی قدرت‌های بزرگ می‌توانند خواسته‌های خود را از طریق قدرت‌های منطقه‌ای دنبال کنند. طبیعی است که اگر در آمریکا دولتی مانتد ترامپ سر کار باشد که به دنبال ایجاد منازعه بین ایران و عربستان بود، دیدگاهی متفاوت خواهد داشت با دیدگاه دولتی که به دنبال حل منازعات بین‌المللی از طریق گفت‌وگو است.
وی تاکید کرد: این مسئله حتما بر روی منطقه اثرگذار خواهد بود و حتی ممکن است آمریکا با مداخله، اعمال نفوذ و میانجی‌گری دعوای ایران و عربستان را کاهش و حتی حل و فصل کند. البته باید توجه کرد که این مسئله فقط یکی از پارامترهای تاثیرگذار بر تحولات منطقه‌ای است و این تحولات تحت تاثیر متغیرهای بسیاری است و باید همه آن‌ها را مد نظر قرار داد. اما به عنوان یک متغیر، دیدگاه دولت بایدن و به خصوص شخص برنز، می‌تواند بسیار موثر باشد.
بعید است تا ۶ ماه دیگر اتفاق خاصی در روابط ایران و آمریکا رخ دهد
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در در این خصوص که آیا آمریکا تا سوم اسفندماه، یعنی موعد تعیین شده از طرف ایران برای خروج بازرسان آژانس در صورت عدم لغو تحریم‌ها، اقدام به رفع تحریم‌ها خواهد کرد یا نه، تصریح کرد: به طور کلی من بعید می‌دانم که نه تنها تا سوم اسفند، بلکه حتی تا پایان دولت آقای روحانی تحریم‌ها ملغی شوند، این مساله بستگی به رویکرد نظام دارد.
فاطمی‌نژاد اضافه کرد: اما با توجه به روند حال حاضر کشور، تحولات، گفت‌وگوهایی که صورت می‌گیرد و دیدگاه‌هایی که از طرف مجلس و قوه قضائیه بیان می‌شود، رخ دادن هر گونه اتفاقی در ۶ ماه آینده را بعید نشان می‌دهد، از سمت ایران احتمالا هیچ گام اساسی برداشته نخواهد شد که بتواند آمریکایی‌ها را نسبت به برداشتن یک گام عملی اقناع کند و مادامی که از این سمت گامی برداشته نشود، طبیعتا آمریکایی‌ها هم کاری نخواهند کرد، همان طور که صریحا هم اعلام کرده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که تهدید ما برای آمریکا چندان موثر نخواهد شد، چراکه در این مناسبات ما طرف ضعیف‌تر هستیم و آمریکایی‌ها خیلی ضربه نخواهند خورد و برعکس شاید حتی باعث شود که آمریکایی‌ها در یک شرایط و فضای بهتر، بیشتر بتوانند به ایران فشار وارد کنند و نوعی اجماع بین‌المللی بر علیه ایران در فضای بین‌الملل به وجود آورند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: به طور کلی من رخ دادن هر گونه اتفاق خاصی تا ۶ ماه آینده را بعید می‌دانم؛ چراکه از سمت ایران آمادگی برای این مسئله وجود ندارد، چون هر کاری که آمریکا بخواهد انجام دهد را حتما منوط به صورت گرفتن یک سری اقدامات از طرف ایران خواهد کرد و از سمت ایران هم که بعید است که اتفاقی بیفتد. مگر اینکه نظام تصمیم دیگری گرفته باشد که در آن صورت شرایط ممکن است تغییر کند.
فاطمی‌نژاد همچنین اخراج گسترده بازرسان از ایران را امری بعید دانست و عنوان کرد: تعداد محدودی از بازرسان اخراج خواهند شد و اقدامی نمادین خواهد بود، اما همین اقدام نمادین نیز موید این خواهد بود که آمریکا کاری نکند و این اقدام بیشتر از اینکه آمریکا را وادار به رفع تحریم‌ها کند، این کشور را وادار به حفظ تحریم‌ها می‌کند و این اقدام ایران به عنوان یک اهرم فشار علیه آمریکا تاثیری نخواهد داشت.
انتهای پیام
