به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، قانون هوای پاک معطل‌مانده است و باگذشت پنج سال از تصویب، مسئولان برای بهتر شدن کیفیت هوا گامی محکم و اساسی برنداشته‌اند. اگر این قانون تمام و کمال اجرا می‌شد، آلودگی هوای سکونتگاه‌های پرتراکم و پرجمعیت در سرتاسر کشور به این وضعیت اسفبار نمی‌رسید. اغلب کارشناسان کمبود منابع تخصیص‌یافته را یکی از مهمترین علل اصلی تداوم این مشکل می‌دانند و علیرغم وخامت آلودگی هوای شهرها دولت در اقدامی عجیب، ردیف بودجه مربوط به «قانون هوای پاک» را در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کاهش داده است!
برای اولین بار سال ۱۴۰۱ «ردیف بودجه برای اجرای قانون هوای پاک ایجاد شد اما رقم آن برابر ۲۸۸ میلیارد تومان تعیین شد که پاسخگوی الزامات اجرای این قانون نبود». حال همین رقم در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ تقریبا به نصف کاهش‌یافته و به عدد ۱۶۰ میلیارد تومان رسیده، آن‌هم در شرایطی که آلودگی هوا وضعیتی فراتر از تاب‌آوری شهروندان را رقم‌زده است.
سمفونی تکراری ِهوای آلوده در باغ شهر ایران!
حالا چند سالی است که روزهای پایانی پاییز و فصل زمستان با آلودگی و حکمرانی وضعیت قرمز در سطح شهر آغاز می‌شود تا به جای سپیدی‌های برف، به خاکستری‌های آسمان چشم بدوزیم.
آلودگی هوا این روزها آنقدر تکراری شده است که کسی حوصله بحث نداشته نباشد تا وقتی بگذارد این سطرها را بخواند اما چاره‌ای نیست؛ باید آنقدر گفت و نوشت تا شاید به کسی بر بخورد و تصمیم بگیرد که برای این معضل به فکر چاره باشد.
البته درست است که همیشه از قدیم گفته‌اند، یک‌دست صدا ندارد اما آلودگی هوا از دردسرهای زندگی مدرن و شهری در دنیای امروز است که نمی‌شود آن را نادیده گرفت.
روزانه هزاران دستگاه خودرو در کشور تولید می‌شود که معمولا نخستین مقصد آنها نیز پمپ‌های بنزین است. باک خودروها پر می‌شود از بنزین و این خیابان‌های نحیف و کم ظرفیت شهر هستند که در مرحله بعد تبدیل می‌شوند به جولانگاه خودروها.
موتورسیکلت‌ها هم در میان خودروها ویراژ می‌دهند. خانه‌ها هم که مجهز به انواع تجهیزات حرارتی گازسوز و گازوئیل‌سوز هستند. کارخانه‌های اطراف شهر هم که با قدرت تمام کار می‌کنند. این‌ها برخی از دلایل آلایندگی هوای شهرها هستند که در روزهای سرد سال و بروز پدیده وارونگی هوا دردسرساز می‌شوند، نفس شهر می‌گیرد و ایضاً نفس مردمان،گویا کسی هم به فکر چاره نیست.
تا همین سه دهه پیش آلودگی هوای شهر تبریز چندان جدی نبود، متهم اصلی آلودگی‌های جزیی هم چند کارخانه دودزا خارج از شهر بود اما در حال حاضر همه مردم آذربایجان و به‌ویژه شهر تبریز که همگان آن را به‌عنوان باغ شهر می‌شناسیم، تجربه تلخ تنفس در هوای آلوده را با ریه‌های خسته خویش احساس می‌کنند.
تبریز که روزگاری باغ شهر بود نه تنها از آن روزها دیگر چیزی باقی نمانده بلکه در گرداب آلودگی هوا نیز گرفتار شده است.
این کلان‌شهر از یک سو به جهت داشتن کارخانه‌های متعدد و از سوی دیگر با افزایش جمعیت در طول سالیان و تعداد خودروها همچنین معضل دریاچه ارومیه در همسایگی خود با معضل آلودگی هوا به‌طور جدی روبه رو شده به‌طوریکه اینک جزو آلوده‌ترین شهرهای کشور محسوب می‌شود.
مرگ سالانه ۲۱ هزار نفر و خسارت ۱۱.۳ میلیارد دلاری آلودگی هوا در کشور
داریوش گل‌علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در عین حال بر جایگاه و نقش آلایندگی‌های زیست‌محیطی و خسارات جبران‌ناپذیر آن بر سلامت و بهداشت جوامع تاکید و گفت: تک تک ما در قبال جامعه و محیط پیرامون خود مسؤول هستیم و این مسئولیت‌پذیری در مباحث زیست‌محیطی باید از حساسیت بیشتری برخوردار باشد.
وی، آماری به نقل از وزارت بهداشت اعلام و عنوان داشت: براساس داده‌های وزارت بهداشت سال گذشته ۲۱ هزار نفر (در ۲۷ شهر کشور با جمعیتی حدود ۳۵ میلیون نفر)، فوت کرده‌اند که گفته شده فوتشان منتسب به آلودگی هوا بوده و برآورد شده این تعداد مرگ و میر خسارت ۱۱.۳ میلیارد دلار برای کشور به دنبال داشته است.
وی، صرفا اطلاع از این آمار تکان دهنده را دلیلی برای تاکید بر برنامه‌های زیست محیطی دانست و اضافه کرد: تلاش در بهبود وضعیت محیط زیست و پایش هوا کار جمعی را می‌طلبد و محیط زیست هم براساس قانون ناظر بر حسن اجرای قوانین می‌باشد ولی تکالیفی نظیر تقویت پایش بر عملکرد مراکز صنعتی و تردد بر مراکز معاینه فنی را نیز دارد و براساس ماده ۱۷ قانون هوای پاک، مسؤولیت معاینه فنی موتورخانه‌ها نیز بر این سازمان داده شده که برای این منظور سامانه احتراقی با همکاری سازمان استاندارد تعریف شده که امیدواریم تمام این اقدامات منجر به کاهش آلودگی هوا به‌خصوص در کلان‌شهرها شود.
فرسودگی، راندمان پایین سوخت و اتلاف منابع آبی در نیروگاه تبریز/ لزوم استانداردسازی و نصب فیلتر در نیروگاه
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس نیز در مورد علل آلودگی هوای تبریز و راهکارهای برون رفت از آن اظهار می‌کند: مسائل زیست‌محیطی به واسطه آثار بلندمدت در دنیا و به تبع آن کشور و استان ما با عدم فهم درست و به موقع مواجه است و اهمیت کنوانسیون‌ها جهانی و در کشور ما سازمان حفاظت محیط زیست از همین حیث بالاست.
روح الله متفکر آزاد ادامه می دهد: انتظار می‌رود دستگاه‌های مسؤول در موضوعی مانند آلودگی هوا بدون ملاحظه و در موقع لزوم با استفاده از ابزاری چون قانون هوای پاک ورود کنند و البته در مورد خدمات علمی دانشگاه و قراردادهای آن در چنین مواقعی نیز نقص قانونی وجود دارد و باید در موضوعاتی مانند آلودگی هوا که دانشگاه یک مرجع علمی است، بتواند بدون طرف اظهار نظر کند.
این نماینده مجلس می‌گوید: آلودگی هوا در کلان‌شهرها با پدیده وارونگی دمایی پیوند خورده و آثار آلایندگی بلندمدت به‌جا می‌گذارد و مازوت‌سوزی در شهری مانند تبریز به دلیل جهت جریان‌های هوایی این شهر در بروز این پدیده بی‌تاثیر نیست ولی تنها عامل نیز محسوب نمی‌شود و در کنار نیروگاه عواملی مانند خودروها نیز نقش بالایی در آلودگی هوا دارند.
وی با اشاره به فرسودگی، راندمان پایین سوخت و اتلاف منابع آبی در نیروگاه تبریز تصریح می‌کند: میزان تولید برق این نیروگاه در اوج خود ۷۰۰ مگاوات است و در زمان‌هایی که با مشکل کمبود گاز مواجه می‌شویم، به دلیل بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری و توسعه میادین گازی کشور در سال‌های گذشته شاهد قطع گاز واحدهایی مانند نیروگاه تبریز و مازوت‌سوزی در آن هستیم.
متفکر آزاد می‌افزاید: بنا بر اعلام مسؤولان شرکت گاز امسال ۶۰ میلیون متر مکعب افرایش مصرف رخ داده و دولت با قراردادی ۴۰ میلیارد دلاری با گاز پترولیوم روسیه برای حل این مشکل اقدام کرده اما با این وجود دولت در مقام اجرا و مجلس در مقام نظارت باید به وظایف خود در خصوص مشکل آلودگی هوا عمل کنند.
وی خاطرنشان می‌شود: ۱۶ شهریور سال قبل نیروگاه تبریز تنها نیروگاه از ۱۶ نیروگاه مازوت سوز کشور بود که گازرسانی به آن متوقف شد و به آن اعتراض کردیم و هر چند از ضعف خطوط گازرسانی در منطقه شمالغرب آگاه هستیم اما باید عدالت در توزیع رعایت شود نه اینکه شهید منتظری اصفهان ۸ میلیون متر مکعب گاز بگیرد اما نیروگاه تبریز با ۳.۸ میلیون متر مکعب نیاز گازی، مازوت بسوزاند.
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس می‌گوید: بر این اساس امسال سه ماه بیشتر به نیروگاه تبریز گازرسانی شد و از نهم آذر البته همراه با سایر نیروگاه های مازوت سوز کشور استفاده از مازوت در آن شروع شد و چند روز پیش پیگیری کردیم و برای یکی دو روز امکان گازرسانی به آن فراهم شده تا شاید کمکی به کاهش آلودگی هوای تبریز بکند.
وی با تاکید بر لزوم استانداردسازی و نصب فیلتر در نیروگاه تبریز توسط شرکت سرمایه‌گذار و استانداردسازی مازوت مورد استفاده با توجه به وجود تکنولوژی پلاسما برای جداسازی گوگرد از مازوت توسط سازمان انرژی هسته‌ای و شرکت‌های دانش بنیان معتقد است: البته ایجاد نیروگاه جدید از نیازهای اساسی آذربایجان شرقی است، چرا که علاوه بر تکنولوژی های برتر و مصرف بهینه منابع در این نیروگاه ها، نیاز استان به تولید برق روز هر روز افزایش می‌یابد.
متفکرآزاد می‌افزاید: در این زمینه مذاکراتی با مجموعه‌هایی چون بنیاد مستضعفان شده که با توجه به قیمت پایین خرید برق، ایجاد نیروگاه جدید توجیهی برای آنها نداشته و به دنبال سرمایه‌گذاران دیگری برای ساخت نیروگاه‌های جدید سیکل ترکیبی و انرژی‌های نو هستیم، چرا که در این زمینه حتی نسبت به استان‌های همجوار عقب مانده‌ایم و پیگیر این موضوع از طریق بررسی تک تک گزینه های ممکن در کنار مسؤولان اجرایی هستیم.
جلوگیری از تردد خودروهای بدون معاینه فنی
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی با تاکید بر تقویت تجهیزات پایش وضعیت هوای استان گفت: تصمیمات درست و اقدامات موفقیت‌آمیز برای کاهش آلودگی هوا زمانی ممکن است که پایش درستی صورت گیرد، از این‌رو سرمایه‌گذاری در این زمینه آثار بلندمدت خواهد داشت.
جبارعلی ذاکری با بیان اینکه توسعه صنایع و افزایش خودروها، آلودگی هوا را روزبه‌روز تشدید می‌کند، اظهار داشت: در این شرایط تلاش ما باید کاهش تبعات این آلودگی و پیشگیری از خسارت‌های آن باشد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی با تاکید بر اهمیت پایش وضعیت هوا، افزود: تا زمانی که مسأله پایش را حل نکنیم، تصمیمات ما در این حوزه اثربخشی لازم را نخواهد داشت، بنابراین باید مدیران استانی و ملی را مجاب کنیم که اعتبار لازم برای تجهیز و تقویت دستگاه‌های پایش هوا را تامین کنند.
وی همچنین توجه ویژه به معاینه فنی خودروها را مورد تاکید قرار داد و متذکر شد: اکتفا کردن به جریمه خودروهای فاقد معاینه فنی کافی نیست و باید علاوه بر فرهنگ‌سازی و تشویق مردم به دریافت معاینه فنی خودروها، خودروهای آلاینده و فاقد معاینه فنی را با استفاده از تجهیزات به‌روز، شناسایی و از تردد آنها جلوگیری کرد.
ایجاد ایستگاه مازوت در خیابان‌های تبریز!
هاشم رستم‌زاده استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در ارتباط با موضوع آلودگی هوای کلان‌شهر تبریز نیز می‌گوید: اولین مشکل موجود عبارت است از توپوگرافی منطقه تبریز مانند دالانی است که از سمت شرق محدوده‌اش بسته ولی از سمت غرب باز است و موضوع بعدی چند برابر بودن میزان تردد خودرو در تبریز از ظرفیت برد محیطی است.
وی افزود: ما به وفور شاهد فرآیند بلوکه شدن مسیر در خیابان‌های تبریز هستیم. شما یکی از این خیابان‌ها را تصور کنید که در ۳ خط خیابان، در مجموع حدود ۳۰۰ خودرو در ترافیک مانده است. اگر قطر اگزوزهای خودروها را ۵ سانتی‌متر در نظر بگیریم، ۳۰۰ عدد اگزوز به‌نوعی یک نیروگاه مازوت محسوب می‌شود که در خیابان‌های تبریز به‌وجود آمده است و اگر تمام خیابان‌های پرتردد و پرترافیک تبریز را در نظر بگیریم در واقع حدود ۲۰ نیروگاه مازوت در تبریز به‌وجود آمده است.
استادیار گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با تاکید بر ضرورت عملی کردن دولت الکترونیک، یادآور می‌شود: اولین قدم برای کاهش میزان تردد، حجم ترافیک و در نتیجه آلودگی، این است که ما باید علاوه بر نظام سلامت در تمام زمینه‌ها به سمت عملی کردن دولت الکترونیک حرکت کنیم. مخصوصا در بازه زمانی هفته اول آذر تا هفته آخر دی که به‌دلیل استقرار سیستم پرفشار سیبری در این بازه زمانی، باید تمرکز بیشتری بر این موضوع داشته باشیم.
مدیران بجای حرکت برنامه‌محور مایل به اجرای سیاست‌های سلیقه‌ای خود هستند/ بدهی پتروشیمی و پالایشگاه از بابت عوارض آلایندگی
رئیس کمیسیون خدمات و امور شهری شورای شهر تبریز نیز با تاکید در مورد چنین پدیده‌هایی بر لزوم تعیین تکالیف استانی و ملی در مورد پدیده‌هایی مانند آلودگی هوا و مطالبه گری توسط شورای شهر و نمایندگان مجلس از دستگاه‌های مسؤول معتقد است: در حوزه کلان و کشوری اینکه داشته‌ها و سرمایه‌های خود را به بهانه خصوصی‌سازی رها و حمایت از آنها را متوقف می‌کنیم و این کار را با استانداردهای عاریه‌ای از مکتب جهانی شدن و بدون بررسی تطابق آنها با مؤلفه‌های بومی و ملی انجام دهیم، آسیب‌های جدی به دنبال دارد.
احد صادقی تصریح می‌کند: دولت نیاز به سرمایه‌گذار برای به‌روزرسانی صنایع دارد و از سوی دیگر بنا به دلایلی چون تحریم‌ها امنیت لازم برای سرمایه‌گذاری در کشور وجود ندارد و علاوه بر این موارد، سیاست‌گذاری‌های سلیقه محور با وجود اسناد بالادستی موجب شده تا این اسناد کمترین درصد تحقق را در سال‌های گذشته داشته باشند.
وی می افزاید: مدیران بجای حرکت برنامه‌محور مایل به اجرای سیاست‌های سلیقه‌ای خود هستند و مرجعی برای ارزیابی نتایج این برنامه‌ها نیز وجود ندارد و در کلان مطلب سوءمدیریت و رفتارهای سلیقه‌ای مدیران عامل بسیاری از مشکلات است و در نتیجه همین سوءمدیریت‌هاست که برای جلوگیری از نارضایتی عمومی و مشکلات اجتماعی برق صنایع و چرخه تولید را قطع می‌کنند و دلیل آن عدم صداقت با مردم و عدم اقناع‌سازی و شفافیت است که اثرات عکسی نیز دارد.
صادقی با بیان اینکه در حوزه حمل و نقل تبریز با موضوعات ملی و استانی مواجهیم، متذکر می‌شود: در ۱۰ سال گذشته آلودگی هوای شهرها به واسطه ناوگان حمل و نقل فرسوده عمومی اثر خود را بر سفره مردم گذاشته و در این بین تبریز در ۱۰ سال گذشته با وجود امکان قانونی برای تخصیص منابع برای نوسازی ناوگان، شاهد اقدام خاصی نبوده و در این مدت تنها ۱۰۰ دستگاه اتوبوس نوسازی شده که آن هم عموما اتوبوس‌های فرسوده‌ای هستند که پس از بازسازی مجدد به‌کار گرفته شده‌اند.
وی با تاکید بر لزوم مطالبه سهم حمل و نقل تبریز در بودجه شهرداری و سهم مصوب در بودجه دولت توسط نمایندگان مجلس بیان داشت: ۵۰۰ میلیارد تومان عوارض از محل یک درصد از فروش پتروشیمی و پالایشگاه از سال ۹۲ یکی از همین مطالبات است که در همه این سال‌ها تنها ۵۰ میلیارد تومان از آن پرداخت شده و این در حالی است که قانون به صراحت پتروشیمی، پالایشگاه و نیروگاه را آلاینده اعلام کرده و باید این عوارض را بپردازند.
رئیس کمیسیون خدمات و امور شهری شورای شهر خاطرنشان می‌کند: سهم تبریز از منابع دولتی قابل مطالبه است و البته باید بپذیریم که کارشکنی‌هایی در مورد تخصیص منابع به تبریز صورت می‌گیرد و بر همین اساس نمایندگان باید مطالبه لازم را با قدرت و قوت بیشتری از مسؤولان دولتی انجام دهند.
وی معتقد است: موضوعات شهری و مشکلاتی چون آلودگی هوا و ترافیک مواردی در هم تنیده بوده و هیچ یک به صورت مجزا قابل حل نیستند، برای نمونه در حالی که به دنبال کاهش ترافیک شهر هستیم رویکرد شهرسازی ما به سمت مراکز تجاری بزرگ و ایجاد سفرهای غیرضروری بوده و شهرداری در رویکرد جدید خود باید به سمت بازارچه‌ها و یا مجتمع‌های تجاری محله‌محور برود.
صادقی از پیش‌بینی ۲۵۰۰ میلیارد تومان برای حمل و نقل ریلی و ۵۰۰ میلیارد تومان برای ناوگان اتوبوس تبریز در بودجه سال آینده شهرداری نیز خبر داده و می گوید: باید سال‌ها قبل به سمت حمل و نقل ترکیبی می‌رفتیم تا شاهد مشکلات امروز نبودیم چون در حالی که تبریز طرح جامع ترافیکی ندارد، شهرهای همتراز دومین برنامه خود را در این حوزه ارائه و اجرا می‌کنند و پیاده محور کردن و افزایش پیاده راه‌ها یکی از سیاست‌ها برای کاهش ترافیک در هسته مرکزی شهر تبریز و در نتیجه کاهش آلودگی هواست.
اهرم فشار و تشویق برای اسقاط خودروی فرسوده
یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا خودروهای فرسوده است و از رده خارج کردن این خودروها از تأکیدات مهم قانون هوای پاک است که به فراموشی سپرده‌شده و در این میان معیاری هم برای تعیین فرسودگی وجود ندارد. آن‌طور که اشجعی می‌گوید، «تعیین معیار برای خودروی فرسوده کار دشواری است.
چون کیفیت و کاربری و نوع وسایل نقلیه بسیار متفاوت از هم است و تعیین یک شاخص همسان برای همه آنها امکان‌پذیر نیست. شاخص سن نمی‌تواند شاخص دقیقی برای تعیین یک وسیله نقلیه فرسوده باشد چراکه ممکن است یک خودرو زودتر از آن سن به شرایط فرسودگی برسد و یا حتی یک خودرو بیشتر از آن بتواند به حیات خود ادامه دهد. در کشورهای پیشرفته صرفا معاینه فنی تعیین‌کننده است و یک خودرو تا زمانی که بتواند معاینه فنی اخذ کند امکان استفاده و تردد دارد. اما برای این منظور باید اولا شاخص‌های معاینه فنی به‌گونه‌ای تنظیم شود که خودروی فرسوده امکان قبولی در آن را نداشته باشد، ثانیا اجرای مکانیزم معاینه فنی اعم از انجام آزمون‌ها، نظارت‌ها و اعمال جریمه خودروهای فاقد معاینه فنی بی‌عیب و نقص صورت پذیرد که متأسفانه در کشور ما چنین وضعیتی وجود ندارد.
بنابراین بهترین شاخص برای تشخیص وسایل نقلیه فرسوده تلفیقی از سن و معاینه فنی است که در آیین‌نامه جدید نیز همین فرآیند پیاده‌سازی شده است. اما در ایران به دلیل تبدیل خودرو به یک کالای سرمایه‌ای و افزایش سرسام‌آور هزینه تعویض خودروها، فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده به‌خودی‌خود قابل انجام نیست، بنابراین باید دو اهرم فشار و تشویق به‌صورت همزمان در جهت انجام اسقاط ایجاد شود که در حال حاضر از این دو اهرم خبری نیست.»
سمفونی تکراری ِهوای آلوده
هوای پاک این روزها تبدیل به خاطره‌ای قدیمی در خاطر ما بدل شده که شاید با ادامه روند فعلی طی سال‌های آینده علاوه برای فراموش کردن رنگ آبی آسمان، با معضلات بیشتری مثل بیماری‌های ناشی از این روزهای مه‌آلود روبه رو شویم.
مسؤولان این روزها دست به دعا شدند تا با وزش باد و ورود سامانه بارشی آلودگی هوا کاهش یابد در حقیقت گویا به غیر از تعطیلی مدارس کاری از دست‌شان بر نمی‌آید.
کمی که به عقب برگردیم یادمان می‌آید که تبریز از اول این طور نبود. باغ شهر بود و به سرسبزی و درختان پر هیبتش شهره. آن روزها که هنوز درخت‌ها جای برج‌ها و ساختمان‌ها را تنگ نکرده بودند و آدم‌ها برای نفس کشیدن جای دوری نمی‌رفتند.
بعدها که برج‌ها اولویت پیدا کردند، درخت‌ها از ریشه زده شدند و دیگر نه تبریز نفس کشید و نه شهروندانش.
پایان پیام/س
