خبرگزاری فارس مازندران ـ زری طاهری پرکوهی| صنایع‌دستی ایران یکی از شاخص‌ترین صنایع هنری است که ریشه‌های عمیقی در فرهنگ و تاریخ این سرزمین دارد. صنایع‌دستی ایران از تنوع بسیار گسترده‌ای برخوردار است و با فاصله زیاد با سایر صنایع‌دستی‌ها در دنیا حرف اول را می‌زند، مازندران نیز در این زمینه حرفی برای گفتن دارد.
مهران عمادی ازوجی، محقق و مدرس دانشگاه در مازندران در گفت‌وگو با فارس، با اشاره به تاریخچهای از صنایع‌دستی در ایران و مازندران، به بیان جزئیات بیشتر و نقش موثر آن به‌عنوان نماد فرهنگی و اقتصادی پرداخت که در ادامه می‌خوانید.
فارس: درباره تاریخچه صنایع‌دستی در کشور صحبت کنید؟
عمادی: تاریخچه صنایع‌دستی در ایران و سراسر جهان به اوایل پیدایش تمدن‌ها می‌رسد، آن زمانی که انسان‌ها برای اولین بار از چوب و سنگ، لوازم مورد نیاز خود همانند تبر و چاقو و غیره را می‌ساختند. در سراسر تاریخ، ایران در کنار دیگر کشورها همانند چین و هند، دارای انواع هنرهای صنایع‌دستی بوده. از مهمترین و ارزشمندترین تولیدات هر کشور و نماد هنر و تفکر مناطق آن، صنایع‌دستی است؛ صادرات صنایع‌دستی برای کشور صادرکننده، اشتغالزایی، کارآفرینی، شکوفاییِ تولید و رشد و رونق اقتصادی در بر دارد.
ایران در بین ۴۰ کشوری صادر کننده صنایع‌دستی
صنایع‌دستی در هر منطقه از کشور، نشان‌دهنده آداب‌و رسوم، فرهنگ، تمدن، سُنَن و سبک زندگی آن منطقه است. صادرات صنایع‌دستی در هر کشور، به تعبیری زیباتر، صادرات فرهنگ و هنر آن کشور است ایران در بین ۴۰ کشوری است که در صادرات صنایع‌دستی پیشتاز است. روز جهانی صنایع‌دستی در تاریخ ۱۰ ژوئن هر سال جشن گرفته می‌شود، این روز، به منظور تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعت‌گرانی است که با اخلاص و عشق، آثار هنری خود را تولید می‌کنند، این صنایع که بیانگر فرهنگ و تمدن هر ملتی هستند، نمادی از هویت و هنر پویای آنها نیز محسوب می‌شوند.
صنایع‌دستی ایران با تاریخچهای طولانی، تنوع بی‌نظیر و ارزش فرهنگی و هنری خود، جایگاهی ممتاز در صنعت هنر و صنایع‌دستی جهان دارد و توسعه و حمایت از این صنایع، به‌عنوان یک منبع درآمدزایی، حفظ هویت فرهنگی و توسعه اقتصادی کشور اهمیت بالایی دارد.
فارس: آیا صنایع‌دستی در توسعه کشور نقشی دارند، توضیح دهید؟
عمادی: بله، روز جهانی صنایع‌دستی یک رویداد مهم است که اهمیت هنرمندان و صنعت‌گران صنایع‌دستی را یادآوری می‌کند، این روز به‌عنوان یک فرصت برای تقدیر و تجلیل از این هنرمندان در نظر گرفته شده که با استفاده از دستان خود آثار هنری خلق می‌کنند. صنایع‌دستی نمادی از هویت و تمدن هر ملت و جامعه است و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را در خود جای می‌دهد، این روز، به‌عنوان یک پل ارتباطی بین مردمان جهان، فرصتی مناسب برای تبادل فرهنگ و هنر بوده و صنایع‌دستی، به‌عنوان منبع هنر و خلاقیت مردمان هر کشور، نمادی است از هویت ملی و فرهنگی آنها. این روز، بر ضرورت حفظ و ارتقای صنایع‌دستی در جوامع مختلف تاکید می‌کند و نقش مهمی نیز در زنده نگه داشتن ارزش‌های فرهنگی و میراث ملی دارد.
تحکیم وحدت و همبستگی جامعه با ابزار صنایع دستی
روز جهانی صنایع‌دستی فرصتی مناسب برای ترویج و حفظ ارزش‌های فرهنگی است، این صنایع، ارتباط نزدیکی با فرهنگ و هویت ملت‌ها دارند و الگوهای زیبایی‌شناسی، نقوش و نمادهای منحصربه‌فرد فرهنگی را در خود جای داده‌اند، از طریق تقدیر از هنرمندان و صنعت‌گران صنایع‌دستی در این روز، فرهنگ ملی و محلی، قدرتمندتر و زنده‌تر می‌شوند و این امر به تحکیم وحدت و همبستگی جامعه کمک می‌کند.
علاوه بر ارزش‌های فرهنگی، صنایع‌دستی نقش مهمی در توسعه اقتصادی نیز ایفا می‌کنند، این صنایع قابلیت ایجاد درآمد و اشتغال را به خصوص در مناطق روستایی و محروم فراهم می‌کنند که با حمایت و توسعه صنایع‌دستی، افزایش تولید، ایجاد کسب‌و‌کارهای جدید و توسعه صادرات ممکن می‌شود. همچنین، افزایش درآمد افراد و بهبود شرایط زندگی آنها نیز از مزایای توسعه صنایع‌دستی است. با توجه به اهمیت فرهنگی و اقتصادی صنایع‌دستی، روز جهانی صنایع‌دستی برای آگاهی‌بخشی به جامعه درباره اهمیت این صنایع، تشویق و حمایت از هنرمندان و صنعت‌گران، و ارتقای فرهنگ‌های محلی و ملی بسیار حائز اهمیت است.
فارس: درباره نقش صنایع‌دستی در توسعه فرهنگی صحبت کردید جزئیات آن را نیز بیان کنید؟
عمادی: صنایع‌دستی، به‌عنوان یکی از مهمترین ارکان فرهنگی هر ملت، نقش به‌سزایی در توسعه و حفظ فرهنگ دارند، این صنایع، الگوهای زیبایی‌شناسی، نمادها و نقوش منحصربه‌فرد فرهنگی را در خود جای داده‌اند. هنرمندان و صنعت‌گران صنایع‌دستی با استفاده از تکنیک‌ها و مواد خاص، آثاری را خلق می‌کنند که ارزش تاریخی و هنری زیادی دارند. این آثار، به‌عنوان بخشی از تاریخ و تمدن هر ملت، نشانه‌هایی از شکوه و عظمت ملت‌هاست.
صنایع‌دستی در توسعه فرهنگی نقشی برجسته در حفظ هویت فرهنگی دارند، آثار صنایع‌دستی، نمادهایی از ارزش‌ها و اعتقادات مردم و هویت یک جامعه هستند، با حفظ و ارتقای این صنایع، هویت فرهنگیِ جامعه تقویت می‌شود و فردیت و شخصیتِ خاصی به هر ملت می‌بخشد، همچنین، این صنایع، فضایی را برای بُروز خلاقیت و نوآوری در حوزه فرهنگ فراهم می‌کنند و انگیزه هنرمندان را برای خلق و تولید آثار جدید فراهم می‌سازند.
نقش صنایع‌دستی در توسعه فرهنگی
صنایع‌دستی، به‌عنوان یک رسانه فرهنگی، نقشی مهم در ارتقای فرهنگ و هنر در جامعه ایفا می‌کنند، این صنایع با تکنیک‌ها، طرح‌ها و مواد خاص خود، آثاری خلق می‌کنند که تنوع و غنای فرهنگی را به تصویر می‌کشند. از طریق نمایش و عرضه این آثار، فرهنگ محلی و ملی ترویج می‌یابد و همچنین بازدیدکنندگان را با تاریخ، هنر و فرهنگ ملت‌های دیگر آشنا می‌کند، بنابراین، نقش صنایع‌دستی در توسعه فرهنگی بسیار مهم است و توجه به حمایت و ترویج این صنایع، به منظور حفظ و ارتقاء هنر و فرهنگ جوامع، ضروری است.
فارس: در حوزه توسعه اقتصادی چطور؟
عمادی: صنایع‌دستی، علاوه بر تأثیر فرهنگی، نقش مهمی در توسعه اقتصادی نیز دارند. این صنایع، به‌عنوان یک منبع درآمدزایی و اشتغالزایی در مناطق روستایی و شهری، نقش مهمی در کاهش بیکاری و فقر دارند، با حمایت از صنایع‌دستی، امکان ایجاد کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط، توسعه تجارت و صادرات، و افزایش درآمد مردم فراهم می‌شود. صنایع‌دستی ایران نیز، با برخورداری از تنوع و غنای فرهنگی، می‌تواند در توسعه اقتصادی کشور نقش مهمی ایفا کند.
افزایش صادرات صنایع‌دستی، بهبود تَراز تجاری کشور
توسعه صنایع‌دستی، فرصتی است برای ارتقای تولید و صادرات؛ با بهبود کیفیت و طراحی آثار صنایع‌دستی، میتوان بازارهای جدید را در داخل و خارج از کشور تسخیر کرد. صنایع‌دستی ایران، با داشتن تنوع و غنا در طرح‌ها و مواد استفاده شده، قابلیت رقابت با بازارهای جهانی را دارند، افزایش صادرات صنایع‌دستی، بهبود تَراز تجاری کشور را ممکن می‌سازد و منجر به اَرزآوری و افزایش درآمد ناشی از صادرات می‌شود.
علاوه بر آن، توسعه صنایع‌دستی می‌تواند به توسعه گردشگری نیز کمک کند. آثار صنایع‌دستی ایران، به‌عنوان هدایای سنتی و یادگاری‌های منحصربه‌فرد، جذابیت زیادی برای گردشگران خارجی دارند، با توجه به اینکه گردشگری یکی از عوامل مهم در توسعه اقتصادی است، حمایت از صنایع‌دستی و ترویج آنها می‌تواند به رشد صنعت گردشگری کشور کمک کرده و اشتغالزایی در این حوزه را افزایش دهد. بنابراین، صنایع‌دستی با ایجاد اشتغال و درآمد، توسعه صادرات و تقویت صنعت گردشگری، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی یک کشور ایفا می‌کنند. ارتقاء و حمایت از این صنایع، به‌عنوان یک راهکار موثر، می‌تواند به رشد و پیشرفت اقتصادی جوامع کمک کند.
فارس: در کشورمان بیشتر چه نوع صنایع‌دستی یافت و تولید می‌شود؟
عمادی: ایران، به‌عنوان یکی از کشورهایی که تاریخی بسیار قدیمی و فرهنگی بزرگ دارد، دارای صنایع‌دستی بسیار متنوعی است، این صنایع شامل: دست‌بافته‌های سنتی مثل قالیبافی، گلیم‌بافی، گبه‌بافی و همینطور دیگر هنرها مثل کاشی‌کاری، منبّت‌کاری، میناکاری، جعبه‌سازی، مس‌کاری، نقاشی روی شیشه، محصولات چرمی، تندیس و کتیبه می‌شوند. هر یک از این صنایع‌دستی، دارای تکنیک‌ها، نقش‌ها و طرح‌های منحصربه‌فردی است که نشان دهنده هنر و ذوق هنرمندان ایرانی است. صنایع‌دستی ایران، همچنین در سال‌های اخیر به‌عنوان یک منبع درآمدزایی و صادراتی برجسته در کشور تلقی می‌شوند.
هنرمندان و صنعت‌گران ایران در طول سال‌ها توانسته‌اند با استفاده از تکنیک‌های خاص و استفاده از مواد مرغوب، آثاری شگفت‌انگیز خلق کنند که به‌عنوان نمونه‌های برجسته هنر و صنایع‌دستی جهانی شناخته می‌شوند،صنایع‌دستی ایران با داشتن تاریخچهای غنی و ارزشمند، توجه جامعه بین‌المللی را به خود جلب کرده. آثار صنایع‌دستی ایران در نمایشگاه‌ها و رویدادهای بین‌المللی به‌عنوان نمونه‌های برجسته هنری مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنین، صنایع‌دستی ایران به‌عنوان یکی از عوامل ترغیب‌کننده گردشگری، جذابیت زیادی برای گردشگران خارجی دارند و تبلیغ و ترویج این صنایع، توسعه صنعت گردشگری کشور را تسهیل می‌کند.
کاهش بیکاری در مناطق روستایی
فارس: فعالان این حوزه از عدم وجود بازار خرید صنایع‌دستی گلایه دارند، راهکارتان چیست؟
عمادی: خرید صنایع‌دستی بر کسب‌و‌کارهای بومی و محلی تاثیر قابل توجهی دارد، خرید انواع صنایع‌دستی به‌صورت مستقیم، اقتصاد محلی را تقویت می‌کند و از رشد و پیشرفت کسب‌و‌کارهای بومی و محلی حمایت می‌کند، از جمله تاثیرات مهم خرید صنایع‌دستی بر کسب‌و‌کارهای بومی و محلی آن "ایجاد اشتغال" است، چرا که خرید صنایع‌دستی، تقاضای بیشتری برای این محصولات ایجاد می‌کند و در نتیجه باعث افزایش تولید و اشتغال در کارگاه‌ها و واحدهای تولید صنایع‌دستی می‌شود. این اشتغالزایی می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان و کارگران محلی کمک کند و به کاهش بیکاری در مناطق روستایی و محروم بی‌انجامد.
همچنین خرید صنایع‌دستی جالب توجه ایرانیان است، این پنجره زیبا و خوش نقش‌و‌نگار چوبی که نشانه نور و روشنایی است، با استفاده از هنر گره‌سازی و نقوش هندسی سه‌گوشه و چهارگوشه، ستاره‌های چهارپَر و هشت‌پَر و در نهایت شیشه‌های رنگین ساخته و از آن برای تزئین پیشانی و رواق بناها استفاده می‌شود. گره‌سازی، به کلاف کردن نوارهای باریک چوب به روش فاق و زبانه یا بریدن چوبی با نقش‌های هندسی گفته می‌شود. شهرستان‌های بابل، ساری، آمل، قائمشهر و چالوس از مراکز مهم ساخت درب و پنجره‌های گره‌چینی هستند، مشبک، از ترکیب برجسته‌کاری با منبت به وجود می‌آید، منبت‌کاران در گذشته با ساخت قالب‌های مشترکِ در و پنجره به هنر مشبک‌کاری مشغول بودند، آنها فضای خالی بین گره‌ها یعنی "قامه" را با شیشه رنگی پر می‌کردند تا آثار زیبایی از چوب خلق شود.
فارس: درباره لاک‌تراشی توضیح دهید؟
عمادی: لاک‌تراشی به هنری گفته می‌شود که در آن، لوازم چوبی با استفاده از تراش دادنِ ریشه و تنه درختان جنگل، ابزار اولیه کَنده‌کاری و برش تولید می‌شوند. اَفرا، راش، مَلج، توسکا، مَمرِز، شمشاد، نم‌دار و اَنجیلی از جمله درختانی هستند که چوب آنها برای لاک‌تراشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. لاک‌تراشی از گذشته در مناطق روستایی و جنگلی رایج بوده‌است و مردم این مناطق برای ساخت ملزومات زندگی خود از این هنر استفاده می‌کردند، آنها در ساخت لوازم چوبی از تبحّر خاصی برخوردار بودند و با استفاده از ریشه و تنه درختان بدون استفاده از ابزار کار امروزی، ظروف چوبی مختلفی مانند جوله، کلز، لاک دانه‌پاش، قندِچوله، تنباکو چوله، قاشق، ملاقه و کِترا می‌ساختند.
هنر لاک‌تراشی مازندران در سال ۲۰۱۲ میلادی موفق به دریافت مُهر اصالت یونسکو شد. تبر، تیشه، اره، سوهان، چوبساب، مُغار ، اسکنه، رنده، رُخ‌درشت یا دارکن، دله‌گیر و چکش چوبی از جمله لوازم هنر لاک‌تراشی هستند، هنر لاک‌تراشی یکی از صنایع‌دستی ابتکاری است و شما می‌توانید انواع محصولات آن را به‌عنوان سوغاتی خریداری کنید. ظروفی که با ریشه درختان ساخته می‌شوند، سبک‌تر و در برابر سرما و گرما مقاوم‌ترند.
این ظروف به‌سادگی ترک برنمی‌دارند و در اثر ضربه نمی‌شکنند؛ به‌طوری که لاک‌تراشان معتقدند که اگر از ظروف لاک‌تراشی ساخته شده از ریشه درختان به‌خوبی نگهداری شود، عمر مفید آنها بیش از ۱۰۰ سال خواهد بود. در همان زمان لوازم تهیه شده از ساقه درختان از استحکام خوبی برخوردار نبودند و به همین دلیل، لاک‌تراشان لوازم مورد نیاز خانه را از ریشه زیرین درختان می‌ساختند؛ ریشه‌هایی که از ساقه با شیب ملایمی در خاک نفوذ می‌کنند و طبق دیدگاه آنها کمتر در معرض برف و باران قرار داشتند. در ادامه با انواع ظروف چوبی که در استان مازندارن کاربرد دارند، آشنا شوید.
لاک، ظرف بزرگی است که دور آن رو به داخل جمع می‌شود و در زبان محلی مازندرانی با نام "خردخار" شناخته می‌شود، از این ظرف در گذشته بیشتر برای خوردن غذا و به‌خصوص "گِرماس پلا" استفاده می‌شد، قاشق، ملاقه و کفگیر چوبی در زبان محلی با نامهای "کَچه"، "پل گیر" و "کِترا" شناخته و از ساقه و شاخه درخت شمشاد ساخته می‌شوند، کَچه در اندازه کوچک‌تر برای خوردن غذا یا آش استفاده می‌شود و از مهمترین مزیت‌های آن این است که در هنگام خوردن آش یا غذای گرم موجب سوختگی دهان نمی‌شود. کترا شبیه به کچه، اما بزرگ‌تر است و برای هم زدن آش به کار می‌رود.
دانه‌پاش نوعی سینی است که برای پاک کردن برنج و حبوبات به کار می‌رود، جوله یا جاله وسیله‌ای شبیه به پارچ آب است که برای دوشیدن شیر و نگهداری انواع مواد لبنی به کار می‌رود. این پارچ آب با گردن باریک و دهانه‌ای گشاد و در اندازه‌های گوناگون ساخته می‌شود و از جمله نقوش متداول روی بدنه آن میتوان به نقش مارپیچ، نقش زنجیره‌ای و نقش حلوایی اشاره کرد. "مندر" بزرگترین نوع جوله است که ۱۸ کیلوگرم گنجایش دارد، "جوله کون" نوع دیگری از جوله است که از ریشه درخت افرا تراشیده می‌شود.
کلز نوعی ملاقه چوبی است و از آن برای هم زدن و سرد کردن شیر استفاده می‌شود، این وسیله در مناطق مختلف استان با نامهای مختلفی شناخته می‌شود؛ به‌طور مثال در منطقه رامسر با نام "گیال"، در بخش مرکزی با نام "کلز" یا "کیلز" و در گرگان با نام "کمچه لز". یک نوع دیگر پیمانه شیر در مناطق جنگلی به نام "منقار" ساخته می‌شود که حدود ۲۰۰ کیلوگرم ظرفیت دارد.
"کیله لاک" وسیله چوبی به‌عنوان پیمانه کاربرد دارد، هر پیمانه حدود ۶ کیلوگرم شالی یا جو و حدود ۵٫۷ کیلوگرم گندم ظرفیت دارد. عصا در زبان محلی به نام "ازدار" شناخته می‌شود، عصا را در مناطق شمالی با چوب درخت آزاد درست می‌کنند، "قند چوله" وسیله‌ای چوبی برای خرد کردن قند است، "تنباکو چوله" وسیله‌ای چوبی که به‌عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده قرار می‌گیرد، "سیرکوب" این وسیله چوبی در اندازه‌های متفاوت ساخته می‌شود و در گذشته به‌جای هاون برای کوبیدن و خرد کردن استفاده می‌شده است.
فارس: این روزها سفالگری طرفداران زیادی دارد درباره قدمت آن صحبت کنید؟
عمادی: هنر سفالگری با قدمتی چند هزار ساله، از پراکندگی جغرافیایی بالایی برخوردار است و ظروف سفالین کشف شده در غارهای ایران با عمری بیش از هفت هزار سال، گواه قدمت این هنر دستی‌اند. سفالگری در هر گوشه از ایران دیده می‌شود و مردم مازندران نیز از قدیم مشغول ساخت ظروف سفالی برای خانه‌های خود بودند؛ زیرا خاک رُس به‌وفور در این منطقه یافت می‌شود. هنرمندان مازندرانی امروز نیز در کارگاه‌های متعدد با استفاده از هنر خود و گِل پخته، ظرف‌های زیبایی می‌سازند که در فروشگاه‌های صنایع‌دستی به فروش می‌رسند.
ابزار سفالگری شامل: چرخ، کاردَک برای بریدن و سوراخ کردن کار، غربال، سطل، تشت، کوره، ول کارد، نخ، قالب گل زدن می‌باشند. یکی از مراکز ساخت سفال و سفالگری، کلاگر در محله جویبار (۱۹ کیلومتری قائم شهر) است و آقای غلامعلی چینی‌ساز از استادان به نام این منطقه به شمار می‌آید، از دیگر شهرهایی که سفالگری و ساخت ظروف سفالی در آنها رونق دارد، میتوان به بهنمیر، جویبار، چالوس، تنکابن، برخی از روستاهای بابل، آمل و قائمشهر اشاره کرد.
فارس: می‌گویند نَمَدمالی دیگر قدیمی شده نظرتان چیست؟
عمادی: نمدمالی در بیشتر مناطق مازندران رونق دارد؛ اما بیشتر در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر دیده می‌شود، نمدمالی یکی از صنایع‌دستی قدیمی استان مازندران است، نمدمالی در ایران چند هزار سال قدمت دارد؛ اما تاریخ و مکان پیدایش دقیق آن مشخص نیست، در این هنر دستی، طی فرآیندِ نمدمالی با استفاده از الیاف پشمی به‌همراه آب محصولاتی چون کلاه، کوله، کلمد، دوش‌نمد و فرش‌های نمدی تولید می‌شوند. جالب است بدانید که نمد را نمی‌بافند و آن را با فشار دست یا پا روی ترکیب الیاف و آب، تولید می‌کنند. نمدمالی در بیشتر مناطق مازندران رونق دارد؛ اما بیشتر در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر دیده می‌شود.
ماده اصلی نمد، پشم گوسفند در رنگ‌های طبیعی مانند سفید و سیاه و قهوه‌ای است و برای نقش‌اندازی آن از پشم‌های رنگ شده شیمیایی استفاده می‌کنند، تهیه نمد بر اساس دو خاصیت پشم است؛ خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن، در واقع زمانی که پشم در حرارت مرطوب مجعد می‌شود و الیاف آن درهم می‌روند، پوسته‌ها اجازه نمی‌دهند که الیاف دوباره از هم باز شوند و این به‌هم پیچیدگی، بافت نامنظمی را تولید می‌کند. ساخت یک قطعه نمد یک روز به طول می‌انجامد و معمولا چند نفر روی آن کار می‌کنند.
فارس: آیا صنایع‌دستی پارچه‌بافی در مازندران فعال است؟
عمادی: پارچه‌بافی یکی از شاخه‌های نساجی و از هنرهای دستی قدیمی استان مازندران است که در نقاط مختلف استان انجام می‌شود، هنرمندان پارچه‌باف در گذشته با ریسیدن نخ پارچه‌های نخی، ابریشمی و پشمی تولید می‌کردند و با آن پارچه‌ها لباس‌های مختلف می‌دوختند، در استان مازندران پارچه‌های نخی، لطیف، خنک و تابستانه با نام "شمد"، پارچه‌های ابریشمی با نام "الیجه" و پارچه‌های پشمی با نام "چوغا" و "باشلق" مشهور هستند، در این منطقه از پارچه‌های ابریشمی برای دوخت کت زنانه، از پارچه‌های پشمی برای دوخت پالتو و از شمد به‌عنوان پتو استفاده می‌شود.
نساجی سنتی شاید امروز کمی عجیب به نظر برسد؛ اما در گذشته زنان و مردان زیادی با هنر و خلاقیت خود، با دست پارچه می‌بافتند؛ پارچه‌هایی که امروز جز صنایع‌دستی و سوغاتی‌های استان مازندران به شمار می‌آیند، پارچه‌های دستباف در استان مازندران با دستگاه‌های مخصوصی بافته می‌شوند، در ابتدا از دستگاه‌های دووردی و چهاروردی استفاده می‌شد، این دستگاه‌ها به مرور زمان جای خود را به دستگاه‌های ژاکارد دستی، تک‌فاز و سه‌فاز دادند. رامیان در استان مازندران یکی از مراکز مهم پارچه‌های ابریشمی محسوب می‌شود.
فارس: نام موج‌بافی را به زبان آوردید درباره آن توضیح می‌دهید؟
عمادی: موج، نام نوعی دستبافته پشمی است که با نامهای "رختخواب پیچ" و "ایزار" نیز شناخته می‌شود، موج‌بافی به‌دلیل ارزان بودن مواد اولیه، هنری رایج و پررونق است و در بسیاری از شهرها و روستاهای استان مازندران انجام می‌شود، این دستبافته پشمی نرم، سبک و مستحکم است، "چادر شب" نیز بافتی‌ای شبیه به دستبافته موج دارد و کاربردهای آنها نیز شبیه به هم است، "چادر شب دارایی"، مشهورترین نوع چادر شب ابریشمی است که با رنگ‌های متنوع به‌ویژه طیف‌های مختلف رنگ قرمز، چشم‌ها را به خود خیره می‌کند، قدمت چادرشب بافی در استان مازندران و گیلان به حدود دو هزار سال قبل بازمی‌گردد؛ دستبافته‌ای که در گذشته به‌عنوان رواَنداز در شب و همچنین بستن لوازم خواب استفاده می‌شد. نمونه‌های اصیل چادر شب مازندران با ابریشم و پشم بافته می‌شدند و رنگرزی آنها به‌صورت کاملا سنتی انجام می‌گرفت. ازانواع چادر شب مازندران میتوان برای روانداز، روکش مبل، جمع کردن لوازم خواب و غیره استفاده کرد.
هنرمندان مازندرانی با استفاده از موج‌بافی و با پشم و دستگاه بافندگی محصولاتی زیبا از جمله پتو، رختخواب، کرسی، سجاده و پشتی می‌بافند؛ محصولاتی که سوغاتی‌ها و یادگاری‌هایی خوبی به شمار می‌روند. هنر موج‌بافی بیشتر در منطقه کجور رواج دارد. در این منطقه در کنار بافت این نوع پارچه، سُفره‌های ظریف و پرارزش نیز بافته می‌شوند.
فارس: درباره جوراب‌بافی صنایع‌دستی پرطرفدار مردمان کوهستان، صحبت کنید؟
عمادی: جوراب‌بافی یکی از صنایع‌دستی رایج و بومی استان مازندران به‌خصوص در روستای "صالحان" و روستای آلاشت، از توابع سوادکوه است. برای بافت جوراب در این منطقه از پشمِ گرفته شده از گوسفند، بدون رنگ آمیزی استفاده می‌شود، جوراب چکمه‌ای یا گردن بلند و گردن کوتاه با نقوش مختلف از انواع جوراب‌های تولیدی استان به شمار می‌آیند. جوراب‌بافی در استان مازندران با دستگاه جوراب‌بافی یا با دست انجام می‌شود و شما می‌توانید انواع آنها را در بازارچه‌های سنتی و محلی روستاها و شهرها پیدا کنید. جوراب‌های دستباف برای زمستان پاپوش‌های مناسبی هستند.
فارس: قدمت جاروبافی به چند سال قبل برمیگردد؟
عمادی: جاروبافی یکی از صنایع‌دستی کهن و ارزشمند شهر امیرکلا با قدمتی از ۱۰۰ سال قبل است، جاروبافی یکی از صنایع‌دستی کهن و ارزشمند شهر امیرکلا (با قدمتی از ۱۰۰ سال قبل)، یکی از شهرهای مهم استان مازندران است؛ شهری که میراث‌دار بزرگترین شعرا و اندیشمندان است و صنایع‌دستی و سنتی بسیاری دارد. هنرمندان محلی امیرکلا برای بافتِ جارو که در زبان بومی با نام «سازه» شناخته می‌شود، با ظرافت زیاد و هنرمندانه ساقه‌های جارو را در کنار هم می‌چینند، آنها در قسمت سُکان دسته از انواع سیم‌های ظریف استفاده و قسمت تاج جارو را با نخ‌های پلاستیکی در رنگ‌های شاد و متنوع درست می‌کنند؛ رنگ‌هایی که نشات گرفته از روحیه با نشاط مردم این منطقه است.
فارس: چنته چیست؟
عمادی: چنته یا توبره نوعی کیف دسته‌دار است که مراحل تولید آن به مراحل تولید جاجیم شباهت زیادی دارد، روستای لفور از توابع سوادکوه از مراکز تولید چنته است و به همین دلیل این صنایع‌دستی را با نام چنته لفور می‌شناسند. در گذشته چوپان‌ها برای حمل وسایل خود از چنته استفاده می‌کردند و این هنر دستی قدمت زیادی در استان مازندران دارد. چنته با دستگاهی به نام کرک‌چال تولید و در آخر پس از دوردوزی، با گل‌های کاموایی، مهره های تزئینی و خرمهره تزئین می‌شود، نقوش سنتی گل‌وگیاه و حیوان، نقوش حیوانی و گاهی نیز اسامی جلاله و ائمه زینت‌بخش چنته‌های مازندرانی هستند؛ نقوشی که معمولا با الیاف ضخیم دوخته می‌شوند. چنته محصولی کاملا کاربردی است و شما می‌توانید طبق سلیقه خود از طرح‌های متعدد، یکی را انتخاب کنید.
فارس: درباره جزییات صنایع دستباف استان مازندران توضیح می‌دهید؟
عمادی: مثلا گلیم‌بافی که از آن دست هنرهای دستی است که در بیشتر شهرهای ایران رونق دارد و استان مازندران نیز از این قضیه مستثنی نیست، گلیم‌های شهرها و روستاهای مختلف ایران را با توجه به نقوش آنها میتوان تشخیص داد. نقوش گلیم در استان مازندران بیشتر به‌شکل هندسی و الهام‌گرفته از طبیعت هستند و در بافت آنها اغلب از رنگ‌های تند و شاد مانند قرمز، نارنجی، کرم، سبز و سرمه‌ای استفاده می‌شود. گلیم با دستگاه گلیم‌بافی بافته می‌شود و با توجه به نوع و طرح آن، دستگاه آن نیز تغییر می‌کند. گلیم ساده‌باف، گلیم چرخی‌باف و گلیم سوزنی از انواع دستگاه‌های گلیم بافی هستند.
یا جاجیم‌بافی که جاجیم یکی از دست بافته‌های مهم روستاییان استان مازندران است و معمولا از آن به‌عنوان زیرانداز، پشتی، سجاده، رختخواب پیچ، مفرش، پتو، رویه کرسی و غیره استفاده می‌شود. هنر جاجیم‌بافی در بیشتر روستاهای استان مازندران از جمله روستای مِتکازین از توابع بخش هزارجریب بهشهر (بخش دودانگه شهرستان ساری)، آلاشت سواد کوه، کجور، نوشهر و کلاردشت چالوس رواج دارد، جاجیم در روستای کوهستانی متکازین توسط زنان بافته می‌شود و مردان تنها در مرحله تهیه پشم نقش دارند. در بافت جاجیم این منطقه پس از بافت حاشیه، نقش‌اندازی آغاز می‌شود؛ به این کار به اصطلاح، «گل» نیز می‌گویند. نقوش مورد استفاده بسیار متنوع هستند و در میان آنها میتوان به چهارگل، خِشتی، پنجه‌ای، گل آفتابگردان و آفتاب تیره اشاره کرد. حاشیه جاجیم نیز با طرح مثلث دندانه‌دار پر می‌شود.
جاجیم با نخ‌های پشمی یا پنبه‌ایِ رنگی بافته می‌شود. ابعاد جاجیم مازندران معمولا بین ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر متغیر است و طول آنها گاهی به ۲۰ تا ۴۰ متر نیز می‌رسد. تولید این دستبافته در روستای آلاشت رونق بیشتری دارد و به همین دلیل، این روستا را به‌عنوان شهر ملّی جاجیم انتخاب کرده‌اند. برای بافت جاجیم در ابعاد بزرگ‌تر، دو یا چند عدد جاجیم بافته شده به‌اندازه عرض‌دار موجود را به هم متصل می‌کنند تا یک جاجیم در اندازه دلخواه شکل بگیرد.
و یا قالیبافی که قالی کلاردشت به‌دلیل درشت‌بافت بودن و رَج شمارهای ضعیف، به قالی خرسک مشهور است، قالیبافی یکی از هنرهای کمتر شناخته‌شده در استان مازندران است و قالی کلاردشت، ناشناخته‌ترین صنایع‌دستی مازندران به شمار می‌آید. قالی کلاردشت به‌دلیل درشت‌بافت بودن و رج شمارهای ضعیف به قالی خرسک نیز مشهور است و بیشتر در روستایی به نام مکارود برای صادرات به کشورهای اروپایی بافته می‌شود. طرح‌ها و نقوش این قالی از جمله نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه‌ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان از خلاقیت ذهن قالی‌بافان شکل می‌گیرند و به همین علت، قالی کلاردشت یکی از محصولات خاص و منحصربه‌فرد این منطقه است. رنگرزی نمونه‌های اصیل قالی کلاردشت به‌صورت سنتی انجام می‌گیرد.
قالی کلاردشت، طبیعت زیبا و کوهستانی را پیش روی شما می‌گذارد و یکی از سوغاتی‌های نفیس مازندران به حساب می‌آید. نقش «مل چفته» در حاشیه گلیم هرسین، دقیقا در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت دیده می‌شود.
رسین گل (طناب رسن)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل (یک نوع حلوا که با کره محلی و عسل درست می‌شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاهگل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه‌عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز (بز بدون شاخ) و بز چلچله‌ای (بز شاخ‌دار) نیز از جمله گل‌هایی هستند که در متن فرش کلاردشت از آنها استفاده می‌شود.
و یا طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلدسازی سنتی، صنایع‌دستی دریایی، عروسک‌سازی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، سوزن‌دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی، فرآورده‌های پوست و چرم و هنرهای مرتبط با فلز از دیگر صنایع‌دستی استان مازندران هستند که تولید و عرضه آنها محدود شده‌است.
فارس: حرف آخر؟
عمادی: روز جهانی صنایع‌دستی، به‌عنوان یک رویداد مهم در تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعت‌گرانی که با عشق و انگیزه آثار هنری خود را تولید می‌کنند، اهمیت به‌سزایی دارد. این روز، فرصتی است برای توجه به ارزش‌های فرهنگی و هنری صنایع‌دستی و نقش آنها در توسعه فرهنگی و اقتصادی جوامع. همچنین، صنایع‌دستی در کشورمان ایران، با دارا بودن تنوع و غنای فرهنگی، توانایی تأثیرگذاریِ قابل توجهی در توسعه اقتصادی دارند. لذا، حمایت و توسعه صنایع‌دستی، از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید توجه ویژه‌تری به آنها شود.
زیبایی صنایع‌دستی را در همه بخش‌های زندگی فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی داشته باشیم. خرید صنایع‌دستی به‌عنوان هدیه به افراد در مناسبت‌های مختلف یک حرکت ارزشمند در توسعه فرهنگی صنایع‌دستی است.
زیبایی صنایع‌دستی را در محل کار و اسباب و لوازم اداری و رومیزی همه مدیران و کارکنان دولت در سازمان‌ها مشاهده کنیم. تزئین کردن اتاق‌کاری با هنرهای صنایع‌دستی چقدر زیباست، زیبایی صنایع‌دستی را با نام‌گذاری یکی از خیابان‌ها یا میادین اصلی شهرها در استان مازندران داشته باشیم.
زیبایی صنایع‌دستی را برای سوغات همه گردشگران به استان مازندران نشان بدهیم، زیبایی صنایع‌دستی را همزمان با روز جهانی صنایع‌دستی یعنی ۲۰ خرداد ماه در نمایشگاه و جشنواره‌ها بومی و محلی به نمایش قرار دهیم، امروزه میتوان حتی زیبایی صنایع‌دستی را در فضای مجازی و شبکه‌های اینترنتی و سیستم‌های الکترونیکی مشاهده کنیم، زیبایی صنایع‌دستی را میتوان در روستاها، کوچه‌ها و محله‌های قدیمی حس کرد، خلاصه اینکه زیبای صنایع‌دستی را به جامعه و مردم شریف ایران اسلامی با پوشش لباس‌های محلی هدیه کنیم.
پایان پیام/م
