خبرگزاری فارس- خراسان جنوبی؛ موقعیت و  فرصت مرز یکی از قابلیت های خراسان جنوبی آن هم با کشور همسایه افغانستان است چرا که این استان بیشترین مرز مشترک را با این کشور همسایه دارد (۳۳۱ کیلومتر).

شهرستان های درمیان، زیرکوه، سربیشه و نهبندان نیز جزو نقاطی به حساب می آیند که در محدوده مرزی این کشور واقع شده اند و همین قرار گیری آن در محدوده مرزی با کشور همسایه سبب شده تا به واسطه اجرا نشدن طرح های چون سدهای تغذیه مصنوعی و آبخیزداری بخش قابل توجهی از منابع آبی رواناب و سیلاب های از مرزهای  این شهرستان ها خارج شده و به سوی کشور همسایه روانه شود.

اما در سال های اخیر بهره برداری از رواناب ها و سیلاب های مرزی با ایجاد سازه های آبخیزداری، آبخوان داری، سد تغذیه مصنوعی و... مورد توجه قرار گرفته به طوری که از ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار سفر دوم رئیس جمهوری به خراسان جنوبی نیمی از آن به این موضوع اختصاص یافته است که باید از آن به عنوان طرح های امید آفرین در این حوزه یاد کرد.

شاید این پرسش به ذهن متبادر شود که اهمیت اجرای این طرح ها چیست؟ به این سبب است که  ثبات، ماندگاری و حفظ  کانون های جمعیتی نواحی مرزها را در پی دارد و دیگر این سبب کاهش ریزگردها در این نقاط می شود.

البته لازم است گریزی هم به آمار و ارقامی بزنیم که در دهه ۹۰ در زمینه خروج رواناب ها و سیلاب ها از خراسان جنوبی از سوی متولیان امر اعلام می شد و شاید اهمیت این موضوع به این واسطه بود و است که خراسان جنوبی بیش از دو دهه است که با خشکسالی ها مستمر دست و پنجه نرمی کند و سال به سال ها شاهد افت منابع آبی زیر زمینی استان و تنش های ناشی از این واقعه طبیعی در خراسان جنوبی هستیم.

به همین واسطه توجه به جلوگیری از خروج منابع آبی از مرزها آن هم در این چهار شهرستان مرزی خراسان جنوبی بیش از پیش حائز اهمیت است. 

هرچند در این سال ها برای مقابله با موضوع کم آبی سند سازگاز با کم آبی در خراسان جنوبی تدوین شده است و راه های کوتاه، میان و بلند مدتی نیز در قالب این سند برای گذر از این دوران بحران در دستور کار قرار گرفته و قدم های خوبی هم در زمینه اجرایی شدن پروژه های چون انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس که جزو طرح کلان بلند مدت به حساب می آید برداشته شده است.

در کنار هم طرح های کوتاه و میان مدت مانند طرح کنتور گذاری هوشمند چاه های کشاورزی، اجرای سامانه های نوین آبیاری و... در دستور کار قرار گرفت.

حال دوباره کمی به عقب برمی گردیم  و گریزی به ارقام  و آمار دهه های گذشته در زمینه خروج رواناب ها و سیلاب ها از مرزهای خراسان جنوبی می زنیم.

خروج ۷۰۰ میلیون متر مکعب رواناب

در دهه ۹۰ متولیان و مسوولان امر در خراسان جنوبی مدعی بودند که سالانه حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب روان آب و سیلاب از مرزهای خراسان جنوبی خارج می شود. هر چند آن زمان هم آب منطقه این آمار و ارقامی که از سوی کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری استان مطرح می شد را قبول نداشتند و حد وسط این میزان خروجی آب را از مرزهای خراسان جنوبی تایید می کردند.

البته ادعای کارشناسان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری نیز به این واسطه بود که نیمی از مساحت ۱۵ هزار هکتاری خراسان جنوبی را حوضه های آبخیز مرزی تشکیل می دهد و خواسته آن ها  نیز اجرای پروژه های آبخیزداری در نقاط مختلف مرزی به این منظور بود چرا که از ابتدای استقلال خراسان جنوبی در سال ۸۳ تا سال ۹۶ فقط یک میلیون و ۳۰۰ هکتار عملیات آبخیزداری در استان به اجرا درآمده بود و به همین میزان نیز مطالعات طرح های آبخیزداری در خراسان جنوبی انجام شده بود.

همچنین قابل ذکر است که در آن سال ها بیشتر تمرکز بر ایجاد سدها در نقاط مختلف خراسان جنوبی از جمله مرزها بود که از جمله سدهای مناطق مرزی خراسان جنوبی می توان به سدهای رزه درمیان، سیاهو سربیشه و حاجی آباد زیرکوه اشاره کرد.

مطالعات حوزه آبخیز شهرستان های مرزی

علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی سال ۹۶ در گفت وگو با رسانه ها با اشاره به مطالعاتی که سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در حوزه آبخیز مرزی داشته است اظهار کرد: در خراسان جنوبی هم مطالعاتی در حوزه آبخیز شهرستان های سربیشه، نهبندان و زیرکوه انجام شده و طرح های آن آماده اجراست.

وی به اجرای بخش کوچکی از طرح های آبخیز حوزه های مرزی استان اشاره و تصریح کرد: چون محدودیت اعتباری وجود دارد با این که بستر کار، خیلی فراهم است اما آن طور که باید و شاید نمی توان از قابلیت روان آب ها و سیلاب های مرزی در استان استفاده کرد.

به گفته وی بیشترین سیلاب ها و خروجی روان آب ها را درحوزه های آبخیز مرزی داریم که باید بستربرای استفاده از این قابلیت با اختصاص اعتبار مناسب فراهم شود.

به علاوه  باید سرشاخه های اصلی و اولیه در مرزها را بست تا روستاییان و مرزنشینان که در این نقاط زندگی می کنند و حافظ اصلی امنیت هستند ماندگار شوندزیرا با این کار بستر توسعه و تامین شغل آن ها در حوزه های کشاورزی و دامداری ایجاد می شود.

حفظ ثبات و امنیت در مرزها

این کارشناس حوزه آبخیزداری عملی شدن طرح های آبخیز مرزی را یک رویکرد علمی، منطقی و فنی دانست و تصریح کرد: هر اقدامی در حوزه عملیات آبخیزداری مرزی انجام شود کمک مستقیمی به حفظ ثبات و امنیت کشور و استان است و دیگر اثر مثبت این کار افزایش توانمندی های جوامع محلی در منطقه است.

به گفته نصرآبادی از همه مهم تر ثبات شغلی است که در مرزها ایجاد می شود و این ثبات سبب می شود تا مرزدارانی بدون نیاز به اسلحه و امکانات در مرزها داشته باشیم.

وی اجرای طرح های آبخیزداری را نوعی پدافند عامل و غیرعامل دانست زیرا وقتی نیاز به تداوم حیات و استقرار جمعیت در منطقه ای باشد این پدافند توسط خود مردم منطقه قابل برنامه ریزی و انجام است. 

موضوع دیگری که وی به آن اشاره کرد این بود که به طور قطع روان آب ها به هر سمت و سویی حرکت کند اگر به موقع و در موعد اصلی از آن استفاده شود قابل مصرف است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اشاره به حاکم بودن یک نظام بین المللی در مورد استفاده از روان آب ها در مرزها ادامه داد: چندین سال قبل یک بازه زمانی برای کنترل و بهره برداری از روان آب ها و آبخیزهای مرزی تعریف شد اما خراسان جنوبی از این بازه استفاده نکرد زیرا بعد از این بازه زمانی، دیگر نمی شد اعتراضی نسبت به کشورهای همسایه در استفاده نکردن از این منابع داشت.

به گفته نصرآبادی درست است که از این فرصت استفاده نکردیم اما می توان با اجرای پروژه های آبخیزداری مشرف به مرز یا نزدیک نقطه صفر مرزی از روان آب هایی که از مرز خارج می شود استفاده کرد نه این که سازه بزرگ آبی در نزدیک مرز ایجاد کنیم که معضلاتی در زمینه استقرار جمعیت، تغییر کاربری زمین های کشاورزی و... داشته باشد.

اجرای طرح های آبخیزداری در سرشاخه ها

وی افزود: بهترین گزینه این است که در سرشاخه های حوزه آبخیز روستاها و منابع آبی این نقاط آبخیزداری را اجرا کنیم تا روان آب ها و سیلاب ها به سمت مرز نرود.

وی با بیان این که اتمام مهلت مقرر برای استفاده از حوزه های آبخیز مرز به معنای دست روی دست گذاشتن نیست افزود: در حال حاضر یک سوم روان آب های استان از مرزها خارج می شود.

اخبار این روزهای در حوزه آب های مرزی

حالا کمی اخبار این روزهای خراسان جنوبی را در حوزه آب مرزی مرور می کنیم.

جواد قناعت، استاندار خراسان جنوبی ۱۸ مرداد ماه جاری  از پیگیری برای ساماندهی آب های مرزی در چهار شهرستان استان  خبر داد و افزود: در همین راستا طرح آن به سازمان برنامه و بودجه ارسال شده تا برای این مهم ردیف اعتباری ویژه تعریف شود.

وی ۵ مرداد ماه هم اعلام کرد که برای مدیریت آب های مرزی هم به دنبال اخذ ماده ۲۳ هستیم. 

سلمان اسحاقی، رئیس مجمع نمایندگان خراسان جنوبی هم  ۲۳ تیرماه امسال با بیان اینکه موضوع آب یک دغدغه مقام معظم رهبری در استان های مرزی کشور است که  به تازگی هم به رئیس جمهور در این خصوص تاکید داشتند افزود: کارگروهی باید برای رسیدگی به آب های مرزی در کشور شکل بگیرد؛ چراکه آب های زیرزمینی ایران بدون استفاده به سمت کشورهای همسایه می رود و از آن استفاده نمی شود.

نماینده قاینات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به این که هدر رفت آب های مرزی بالا است گفت: همچنین باید به فرسوده بودن شبکه آبرسانی و هدررفت آب توجه شود، اصلاح شبکه آبرسانی روستایی را باید مدیران آب در دستور قرار دهند.

اعتبار ۴۵۰ میلیارد تومانی سفر رئیس جمهور

علیرضا عباس زاده، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی نیز ۲۷ خرداد ماه امسال در نشست شورای حفاظت منابع آب و سند سازگاری با کم‌آبی استان اظهارداشت: در چارچوب مصوبات سفر دوم رئیس جمهور، ۹۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌های تغذیه مصنوعی و رفع تنش آبی در  استان تصویب شد.

وی افزود: از این میزان اعتبار ۴۵۰ میلیارد تومان برای تکمیل طرح‌های تغذیه مصنوعی و ۵۰۰ میلیارد تومان هم برای رفع تنش آبی اختصاص یافت.

وی با بیان این که تأمین آب پایدار استان از خلیج فارس و دریای عمان در حال انجام است افزود: سهم خراسان جنوبی از هر کدام از این دریاها ۶۰ میلیون متر مکعب است و خط دوم انتقال آب خلیج فارس نیز برای تأمین آب استان در حال اجراست.

معاون استاندار خراسان جنوبی با اشاره به اجرای سند سازگاری با کم‌آبی از سال ۱۳۹۹ در استان گفت: از ابتدای اجرای این سند به اهداف آن دست نیافته‌ ایم و از برنامه سالانه ۳۷ درصد عقب هستیم که باید در راستای رسیدن به اهداف سند و بهبود وضعیت منابع موجود اقداماتی ویژه را در دستور کار قرار دهیم.

وی تصریح کرد: با توجه به شرایط بحرانی استان، برگزاری مستمر جلسات شورای حفاظت از منابع آب برای ما از اهمیت اساسی برخوردار است و باید با اقدامات مختلف از جمله اجرای کامل سند سازگاری با کم‌آبی، ناترازی و نامتعادلی در منابع آب زیرزمینی استان را به تعادل برسانیم.

به گفته وی باید تعدیل پروانه‌های کشاورزی در تمام استان به صورت یکسان و عادلانه انجام شود تا به اهداف سند سازگاری با کم‌آبی دست یابیم.

معاون استاندار خراسان جنوبی بیان کرد: ۱۰ میلیون متر مکعب تأمین آبی خارج استان و بین حوضه‌ای از منطقه خراسان و یزد نیز در حال پیگیری است و شرکت آب منطقه‌ای استان باید نسبت به مطالعه کارشناسی منابع آب نقاط مرزی اقدام کند.

حالا با این مقدمه می رویم سراغ آخرین اقدامات انجام شده در حوزه منابع آب نقاط مرزی خراسان جنوبی و پاسخ مسوولان را جویا می شویم.

آن طور که علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در گفت وگو با خبرنگار فارس از بیرجند اظهارداشت: مساحت حوزه های آبخیز مرزی خراسان جنوبی حدود ۷.۵ میلیون هکتار است که حدود یک سوم مساحت استان را شامل می شود.

۲۰۰ میلیون متر مکعب رواناب مناطق مرزی

به گفته وی حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب متوسط رواناب سالانه مناطق مرزی خراسان جنوبی ( زیرکوه، درمیان، سربیشه و نهبندان) است.

وی با اشاره به برنامه مطالعه و اجرای طرح های آبخیزداری این نقاط با اولویت خاص اشاره و تصریح کرد: تعدادی از پروژه های مطالعه شده با مشارکت نهادهایی چون قرارگاه شهید ناصری سپاه در مناطق مرزی سربیشه و درمیان اجرا و تعدای سازه نیز با مشارکت بنیاد علوی در شهرستان درمیان از سال ۹۶ تاکنون عملیاتی شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی پروژه های اجرا شده در دیگر نقاط مرزی را نیز در نهبندان شامل حوزه های گرم و تمام ده، طارق و حوزه شهری نهبندان عنوان کرد و ادامه داد: در شهرستان مرزی سربیشه نیز این طرح ها در حوزه ها گزدز، ماهیرود و شهر درح  اجرایی شد.

نصرآبادی پروژه های اجرا شده در شهرستان های زیرکوه نیز شامل کنند و حوزه سد حاجی آباد و... برشمرد و ادامه داد:  امسال در راستای انعقاد تفاهم نامه ای که با قرارگاه امام حسن(ع) منعقد شده برنامه ای فراگیری در شهرستان های مرزی خراسان جنوبی پیش بینی شده که امیدواریم در صورت تخصیص عملیات اجرایی آن آغاز شود.
به گفته وی همچنین احیای ردیف اعتبار ملی آبخیزداری حوزه های مرزی از طریق مجلس و وزارت کشور در حال پیگیری است.

عباس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی هم با بیان این‌که رفع مشکل کم آبی و تامین آب شهرهای مرزی استان در اولویت  قرار دارد گفت: پراکندگی و وسعت خراسان جنوبی دربرخی موارد سبب چالش هایی در حوزه تامین آب شده است.

وی افزود: در تمامی نقاط استان از جمله شهرستان سربیشه دغدغه آب داریم و این وظیفه ماست که به عنوان خادمان نظام، پاسخگوی مردم بوده و برای رفع مشکل کم آبی از تمامی ظرفیت های موجود استفاده کنیم.

۶ طرح سد تغذیه مصنوعی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی تصریح کرد: در حال حاضر اجرا و اتمام ۶ سد تغذیه مصنوعی در استان نیازمند ۴۵۰ میلیارد تومان اعتبار بوده که با هماهنگی استانداری خراسان جنوبی  این موارد در مصوبات سفر دوم رئیس جمهوری به استان لحاظ شده است.
وی افزود مطالعات سد تغذیه ای مصنوعی مشوکی سربیشه به اتمام رسیده و اجرای آن نیازمند ۶۵ میلیارد تومان اعتبار است که به دلیل اهمیت آن جزو ۶ سد تغذیه ای مصنوعی ذکر شده لحاظ شده است هر چند که همراهی مسوولیان استانی و شهرستانی سبب تسریع در جذب اعتبار و اجرای آن خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی ادامه داد: با هدف مدیریت رواناب ها، مطالعات سد ذخیره ای در ماهیرود نیز در حال انجام است.

سارانی عنوان کرد: با توجه به اختصاص یک میلیارد دلار از محل صندوق توسعه ملی برای مدیریت آ بهای مرزی کشور تلاش داریم با ارایه گزارشات فنی و مستند و پیگیری ها لازم بتوانیم از این محل برای اجرای طرح ها و سازه های آبی در شهرستان مرزی استان اعتبار مورد نیاز را جذب کنیم

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی اظهار داشت: اعتبار اختصاص یافته به طرح تعادل بخشی و احیا منابع آب زیرزمینی در استان جوابگوی نیاز همه بخش ها نبوده اما تا جایی که امکان داشته باشد تلاش داریم با تامین آب مورد نیاز شرب و کشاورزی، سبب نگه داشت جمعیت در مناطق مرزی استان شویم.

خروج ۶ میلیون متر مکعب آب از مرزها

فاطمه شهابی فرد، مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی نیز گفت: براساس بیلان ۲۰ ساله اخیر (منتهی به سال ۹۸) آبی از مرزهای استان خارج می شود ۶ میلیون متر مکعب است.

وی با اشاره به تعریف چند طرح تغذیه مصنوعی به منظور جلوگیری از سیلاب ها از سرشاخه های آن به خارج از مرز آن هم با هدف مهار رواناب ها، تقویت آبخوان ها و منابع آبی پایین دست، تامین آب شرب آن محدوده و... تصریح کرد: یکی از طرح های سد تغذیه مصنوعی مشوکی در شهرستان سربیشه است که با اجرای این سد قرار است برای دشت خوشاب آب تامین شود. 

همچنین مطالعات آبرسانی محدوده خوشاب به شهرستان درمیان از این محل این سد در دستور کار است.

وی اعتبار مورد نیاز برای اجرایی این سد تغذیه ای مصنوعی را ۵۰ میلیارد تومان اعلام کرد و ادامه داد: افت آب در محدوده سد مشوکی ۱۴ سانتی متر در سال است و با اجرای طرح سد تغذیه ای مصنوعی مشوکی ۳۰ حلقه چاهی که در پایین دست آن قرار دارد تقویت می شود.

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی در ادامه به طرح سد تغذیه ای مصنوعی گزیک اشاره کرد و گفت: اعتبار مورد نیاز برای اجرای این سد نیز ۵۵ میلیارد تومان است و افت آب در حوضه پایین دست این سد ۱۹ سانتی متر در سال است.

شهابی فرد جمعیت بهره مند از اجرای این سد را ۶ هزار و ۶۶۸ نفر اعلام کرد و ادامه داد: با اجرای سد تغذیه ای مصنوعی گزیک نیز ۱۴ حلقه چاه پایین دست این سد از مزایای آن که همان تقویت سفره های زیر زمینی آب است بهره مند می شود.

طرح سد تغذیه مصنوعی آهنگران

وی به اجرای طرح سد تغذیه مصنوعی آهنگران با افت ۱۶ سانتی متری حوضه آبخیز شاهرخت اشاره کرد و گفت: با اجرای این سد طرح آبرسانی از محدوده شاهرخت به شهرهای قاین، حاجی آباد، قهستان و... و ۱۴۶ روستا نیز در دستور کار است.

به گفته با اجرای این طرح های شاهد ثبات و ماندگاری جمعیت در مرزها، حفظ کانون های جمعیتی و کاهش ریزگردها نیز هستیم.

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی اضافه کرد: اجرای سدهایی چون سد رزه، سیاهو و حاجی آباد که در گذشته نیز در این نقاط مرزی اجرا شده جلوگیری از خروج رواناب ها در مرزها را نیز در پی داشته است.

 امید که هر چه زودتر این طرح های مقابله با خروج رواناب ها در مرزها خراسان جنوبی اجرایی شود و شاهد تقویت و تغذیه منابع آبی زیر زمینی استان و کمتر شدن تنش های آبی در این نقاط مرزی خراسان جنوبی باشیم.

پایان پیام/۶۹۰۷۵