پرونده «کاروانسراهای ایران» به‌عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسید.
۵۴ کاروانسرا ثبت جهانی شدند که یکی از این کاروانسراها، کاروانسرای قلی در شهرستان جاجرم و در جاده ابریشم قرار دارد.
رباط قلی در فاصله چهار کیلومتری جاده آسفالته سنخواست قرار دارد، این کاروان سرا یادگاری از راه ارتباطی معتبر بین خراسان و استرآباد است.
ساخت این کاروانسرا را به امیر علیشیر نوائی وزیر سلطان حسن بایقرا نسبت می‌دهند (کلنل ییت سفر نامه خراسان و سیستان صفحه ۳۵۹).
ناصرالدین شاه ساخت بنا را به زمان تیموریان و یا صفویان نسبت می‌دهد، در سفرنامه مک‌گریگور، از این رباط به نام رباط شاه یا شاه عباس نام برده شده است، محمد حسن‌خان صنیع الدوله ( اعتمادالسلطنه ) در صفحات ۱۲۴و ۱۲۵ مطلع‌الشمس در خصوص این رباط می‌نویسد: یکی از قرای سنخواست روستای قلی است که در دامنه کوه موسوم به همین اسم که قسمتی از صعلوک است، قرار دارد.
در نیم فرسخی این قریه رباطی است موسوم به رباط قلی که سرای معتبری بوده و بنای آن یک جا از سنگ‌خاره و گچ خالص ساخته شده و از کتیبه بالای در، تقریباً چهار صفحه باقی است و لوح تاریخ افتاده است ولی جودت خط کتیبه شهادت می‌دهد که تاریخ بناء از اواسط عهد گورکانیه است.
این رباط به شکل مستطیل است که به صورت شرقی غربی ساخته شده است. سنگ‌های الوان به کار گرفته شده در این بنا به رنگ های متنوع سبز، قرمز، بنفش و کبود با ملاط و گچ است.
ضلع شرقی که درب ورودی در آن تعبیه شده است دو برج زوایای شمالی و جنوبی دارد که برج شمالی ۷۰ درصد سالم است برج جنوبی تخریب شده است. محوطه رباط حدود ۲۴ متر طول و ۱۶ متر پهنا دارد. حیاط کاروانسرا در هر ضلع دارای ایوانی بوده است.
اصولا ساخت کاروانسراهای با پلان چهار ایوانی از دوره سلجوقیان به بعد مرسوم شده است اما باید قبول داشت که احداث بنای چهار ایوانی با حیاط باز مرکزی سابقه طولانی در معماری ایران داشته و این نقشه را می توان در کاخ اشکانی آشور ملاحظه کرد.
خراسان شمالی دارای هشت کاروانسرا است.
انتهای پیام
