به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سیل مشهد و حوادث ناشی از آن، بدون تردید یادآور و تکرار سیل شهری ناگهانی ۵ فروردین 1398دروازه قرآن شیراز است و نشان می دهد در توسعه شهرها توجه به مخاطرات و اثرات آن تا چه اندازه مهم و غیرقابل اغماض است.
سیل ناگهانی (flash flood) شهر مشهد در روز 26 اردیبهشت 1403 با شروع بارش بمدت 30 دقیقه و با ارتفاع بارندگی 38 میلی متر، منجر به فوت 12 نفر(بر مبنای آخرین اخبار اعلامی مسئولین شهری مشهد) و ترک خانه و اسکان موقت حدود 250 خانوار شد.
محله سیدی، میدان انقلاب، محدوده ترمینال،خیابان حر، بلوار نمازی، تقاطع جهاد و جمهوری و استقلال، منطقه سرافرازان از جمله نقاط تحت تاثیر این سیلاب شهری بودند.
بارش شدید باران و تگرگ موجب جاری شدن سیل در شهر مشهد، مسدود شدن برخی تقاطع‌های این کلانشهر و گرفتار شدن برخی از خودروها در سیلاب شد. براساس گزارش های هواشناسی، بارش ۳۸ میلی متر در ۳۰ دقیقه در مشهد یک رخداد تاریخی را رقم زد.
سیلاب روز 26 اردیبهشت، خودروهای بسیاری را با خود برد و جریان سیلاب در برخی خیابان‌ها و مناطق به حدی بود که سبب وحشت مردم شد. با توجه به بارندگی های پیش از رخداد سیل، از سوی مرکز پیش‌بینی هواشناسی خراسان رضوی، در مشهد و استان خراسان رضوی هشدار نارنجی صادر شده بود.
قطعی برق و محبوسی شهروندان در آسانسور بیشترین فراوانی حوادث روز رخداد سیل در مشهد را به خود اختصاص داده بود. همچنین سقوط درخت و آب افتادگی منازل و معابر نیز از دیگر مواردی است که در جریان سیل 26 اردیبهشت مشهد، اعلام شده بود.
بنا به گفته فرماندار مشهد، حداقل ۲۵۰ خانواده سیل زده در مناطق مختلف شهر مشهد و روستاهای این شهرستان اسکان یافتند. در شهر مشهد، بنا به گفته ایشان، ۱۵۰ خانوار سیل زده در نقاط مختلف شهر اسکان یافتند. همچنین با رخداد سیل، بالغ بر ۳۰۰ نفر از اهالی روستای سلطان آباد در بخش احمد آباد نیز به محل امن منتقل شده و اسکان داده شدند.
در سیل 26 اردیبهشت ماه 1403 مشهد، روز چهارشنبه، از ساعت 14:30 تا 15:00 (مدت زمان 30 دقیقه ای) در پلیگون در برگیرنده مشهد و اطراف آن بمساحت تقریبی 40 هزار هکتار و با بارش 38 میلیمتری، حدود 15 میلیون متر مکعب حجم آب باران برآورد شده است که عمدتا بدلیل بارش 5 میلی متری روز قبل و اشباع سطح زمین، بصورت رواناب جریان پیدا کرده است. جهت کلی جریان رواناب ها از جنوب و جنوب غرب به سمت شمال و مسیر کشفرود و از شمال غرب به جنوب شرق بوده است. مسیر طبیعی کشفرود در شمال مشهد آب را به اراضی جنوب شرقی و خارج از شهر مشهد هدایت کرده است. اما در جنوب مشهد و پای ارتفاعات بدلیل قطع شدگی های مکرر آبراهه های فرعی جنوبی - شمالی، آبگرفتگی ها و خسارت ها شدیدتر بوده است.
مسیر اصلی زهکش آب در سوی شمال شهر مسیر قدیمی کشفرود است که بطور طبیعی خروج رواناب ها را از سطح شهر میسر ساخته و خطر ماندابی در مشهد را بطور متمایزی کاهش می دهد. دخل و تصرف در حریم بستر این رودخانه قدیمی و تنگ کردن این معبر بطور قطع موجب پخش سیلاب در سطوح شهری در نوار شمالی و شمال شرقی شهر خواهد شد. مسیر اصلی و طویل کشفرود در امتداد کشیدگی شهر مشهد از شمال غرب به جنوب غرب است. عمود بر مسیر کشفرود، سه مسیر اصلی از ارتفاعات بینالود در جنوب غرب و غرب مشهد به شمال شرق و بسمت کشفرود قابل تفکیک هستند. لازم بذکر است که مسیرهای متعدد دیگری نیز بموازات آنها وجود دارد. مسیر اول در شمال غرب مشهد و خارج از محدوده شهری، مسیر شاندیز است، مسیر دوم مسیر طرقبه و مسیر سوم در جنوب شرق مشهد (جنوب شرق فرودگاه مشهد) مسیر رود طرق و شاخه جاده عارفی است. این سه مسیر آبراهه ای در راستای جنوب غرب به شمال شرق زهکش رواناب های ارتفاعات بینالود را به مسیر اصلی کشفرود انجام می‌دهد.
بررسی دقیق تر مسیرهای شاندیز، طرقبه و طرق نشان می دهد که مسیرهای شاندیز و طرقبه بشدت تحت تاثیر عوامل انسانی، احداث بنا و عملیات عمرانی دیگر نظیر احداث جاده های دسترسی گردیده که امکان تنگی و یا انسداد موضعی آبراهه ها را ایجاد کرده اند که در بارندگی های شدید نظیر بارش 26 اردیبهشت 1403 میتواند با خروج آب و هجوم آن به مستحدثات خسارت بار باشد.
ارتفاعات خلج و سنگر مشرف به سوی جنوبی و حنوب غربی مشهد نشان میداد این ارتفاعات بطور طبیعی رواناب های ارتفاعات بلندتر جنوب غربی (ارتفاعات بینالود) را به دو مسیر زهکش اصلی طرقبه در شمال غرب و طرق در جنوب شرق(جنوب فرودگاه مشهد) هدایت و خطر سیلاب های شدیدتر را کاهش می‌دهد. همچنین نقش هدایت رواناب ها از طریق کشفرود نیز بعنوان مسیر اصلی خروج آب های جاری از محدوده شهری مشهد مسجل است.
حوضه آبریز کوچک ارتفاعات سنگر و خلج(مشرف به شهر مشهد از سمت جنوب) که آسیب های وارده به محله سیدی ناشی از تجمع آب در بخشی از این حوضه می باشد، دارای مساحت تقریبی 100 کیلومتر مربعی است. حوضه مشرف به کوی سیدی 1000 هکتار، حوضه کوچک مشرف به شهرک بهارستان( جنوب فرودگاه مشهد) 700 هکتار، حوضه مشرف به میدان انقلاب 300 هکتار وسعت دارد. با توجه به مورفولوژی کلی مشهد و آبراهه های اصلی آن و موقعیت قرارگیری ارتفاعات سنگر و خلج در جنوب شهر،
اگر مسیر آبراهه های اصلی شهر با مستحدثات و دخالت های غیرکارشناسانه انسانی دچار انسداد و یا تنگی مسیر نمی‌شد خطر سیل سهمگین در مشهد منتفی می شد.
در بررسی علت وقوع سیل اردیبهشت 1403 مجموعه ای از عوامل تاثیر گذار بوده است که نشان می دهد متحدثات و دخلات‌های غیر کارشناسانه و انسداد آبراهه های اصلی شهر به طور قطع موجب سیل سهمگین مشهد بوده است
در منطقه بلوار سپاه (سیدی) که در بالا دست حوضه آن کوه خلج و صنایع شهید کاوه خراسان قرار دارد تمام آبراهه ها و مسیل های طبیعی جریان آب توسط ساخت و ساز در عرصه منابع طبیعی مسدود شده است و حتی قسمتی از زمین های کوه پایه ای فوق جدول کشی شده و آماده ساخت و ساز است و در نهایت کانال انتقال آب جایگزینی برای آن در نظر گرفته نشده است.
پل ترمینال، میدان انقلاب و کوی سیدی مشرف به همین کوه ها است که دیوارکشی در زمین‌های انتهایی همانند سد عمل کرده و هنگام باران شدید مانع عبور آب شده و بعد از انباشت آب پشت دیوار، دیوار شکسته و سیل سنگینی به کوچه‌ها و خانه‌های این مناطق خسارت وارد کرده است.
"یک شاهد عینی در خیابان «سپاه ۶۹» محله سیدی، در جنوب‌شرق شهر مشهد، ویرانی سیل را ناشی از ساختن خانه‌ها در دره و ساخت دیواری دانسته که مانند سد عمل کرده و بعد باعث سرازیر شدن حجم عظیمی آب شده است. او در ویدئویی که خبرگزاری‌ها منتشر کردند، گفته است که تا سقف طبقه همکف بسیاری از خانه‌های این محله را آب گرفته است. این شاهد عینی گفته است: «پشت دیواری که ته کوچه است یک دره بوده است. دره را برای خانه‌سازی پر کردند و جدول‌کشی کرده بودند» اما حالا آب آمده و پشت دیوار جمع شده و خانه‌های آنها را تخریب کرده است. حدود ۲۰۰ واحد مسکونی در این محله مشهد خسارت دیدند و یک زن و چهار کودک در این محله جان باختند"
امید است که درس آموخته های سیلاب شهری ناگهانی ساعت 14:30 روز چهارشنبه 26 اردیبهشت ماه 1403 کلانشهر مشهد بکار گرفته شود وبا توجه به اینکه انتظار می رود که لاجرم شاهد رخداد حوادثی مشابه در شهرهای مختلف کشور خواهیم بود، ضرورت دارد در جهت کاهش خطرات سیلاب های شهری اقدام جدی بعمل آورد.
