وقتی پا به روستا می گذارید، از همان نامگذاری خیابان و کوچه ها، تفاوت را حس می کنید. اینجا خبری از نامگذاری های متداول نیست. خیابان اصلی این روستا به نام «حصیر» نامگذاری شده و کوچه های فرعی و بن بست ها نیز به نام حصیر شماره گذاری شده است.
روزی که به فشتکه رفتم، مردانی را دیدم که دسته های بزرگ چیده شده «لی» را پشت موتور خود با طناب بسته و به سمت خانه می رفتند. لی های سبز به زودی با تابش آفتاب زرد می شوند. وقتی در گرمای تابستان به روستای «فشتکه» بروید و در کوچه و خیابان ها قدم بزنید، گیاه بلند «لی» همه جا پهن است؛ روی دیوار خانه ها، گوشه حیاط، حتی در خیابان اصلی. اصلا هرجا که تابش خورشید بتواند گیاه لی را خشک کند.
«لی» یا «گالی» نوعی گیاه است که در مرداب ها و مناطق پررطوبت رشد می کند. و به زمین هایی که این نوع گیاه به وفور در آن رشد می کند، «لیجار» می گویند. این روزها لیجارهای اطراف فشتکه توسط داس درو می شود و پس از خشک شدن در آفتاب، ماده اولیه صنایع دستی حصیربافی می شود.
از وقتی روستای فشتکه از توابع شهرستان خمام عنوان رسمی «روستای ملی حصیر» را دریافت کرد، انگار لیجارهای اطراف این روستا تمام توجه ها را به خود جلب کرده است و اهالی فشتکه و روستاهای اطراف، یکی از صنایع دستی گیلان را با رونق بیشتری می بافند.
تار و پود هنری اصیل، با گیاه لی بافته می شود و هنری که تا یک دهه پیش کم رونق شده بود، حالا به مرحله صادرات رسیده است.
وقتی به فشتکه می روید، از تعداد زیاد مغازه ها و فروشندگان خانگی محصولات حصیری در این روستا متعجب می شوید. انگار تار و پود فشتکه را با گالی بهم بافته اند و حصیری پهن و زیبا زیر پای گردشگران و مسافران پهن کرده اند.
روزبازارهای گیلان و تمامی مغازه های صنایع دستی این استان، مملو از محصولات حصیری است که با گیاه لی بافته شده است. اما «شنبه بازار» خمام چیز دیگری است؛ در این روزبازار نه تنها بافته های حصیری فروخته می شود، بلکه گیاه لی را هم خشک شده و حتی رنگی می توان خرید.
مهارت سنتی حصیربافی گیلان در ۶ دی‌ماه ۱۳۹۰ با شماره ۴۱۷ در فهرست آثار ناملموس کشور ثبت می شود و ۶ سال بعد، در شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی، روستای «فشتکه» به عنوان «روستای ملی حصیر ایران» انتخاب می شود.
پس از آن انتخاب شایسته هر روز بر تعداد حصیربافان فشتکه افزوده شد و حالا شاهد تنوع در حصیربافی هستیم. اکنون فشتکه، روستایی با تار و پود حصیر است، حصیری که با هنرمندی اهالی این روستا، در ایران پرآوازه شده است.
در میانه روستا و در خیابان اصلی حصیر، ساختمانی است که تابلوی «خانه حصیر ایران و موزه حصیر» بر آن نصب شده است. بر دیوار اصلی این ساختمان، سنگ سیاهی نصب شده که حاوی تصویر مردی میانسال بنام « نجفقلی رئوفی» است. در جوار این ساختمان، خانه باغ روستایی قرار دارد. زهره خاکباز، بانوی میانسال صاحبخانه درباره او می گوید: نجفقلی رئوفی، پدرشوهر من بود؛ تمام زمین های این اطراف و از جمله این ساختمان مال او بود؛ ساختمانی که اکنون موزه حصیر شده است، در اصل حمام قدیمی روستا بود که پدرشوهرم وقف امور عام المنفعه کرد. دهه ۶۰ که حمام های عمومی از رونق افتاد، اینجا تبدیل شد به کانون فرهنگی هنری؛ چند سالی هم هست که از طرف اداره میراث فرهنگی، این ساختمان به عنوان خانه حصیر نامگذاری شده است.»
اهالی می گویند پیش از ثبت روستای فشتکه به نام روستای ملی حصیر، فروشندگان صنایع دستی، حصیرهای خود را در بازهای هفتگی شهرهای اطراف نظیر شنبه بازار خمام و منطقه آزاد انزلی می فروختند. ولی اکنون علاوه بر فروشندگان خانگی، ۲۲ فروشگاه و کارگاه در روستا محصولات تولید شده را به طور مستقیم می فروشند.حصیربافی، حالا شغل دوم بسیاری از خانواده های فشتکه است. افروز صبوری، با احداث مغازه ای در جوار خانه اش، تولیدات خانگی خود و برخی از اعضای خانواده را می فروشد. داخل مغازه، ۲ بانوی جوان مشغول بافت حصیر هستند. یکی از آنها لی های نرم شده در تشت آب را ۹تایی دسته کرده و به صورت گیس می بافد و دیگری لی های نازکتر را به صورت طناب می ریسد.
خانم صبوری زنبیل بافته شده را با گل های قرمز لی تزئین می کند. او می گوید: «قبلا بازار فروش ما در منطقه آزاد انزلی بود و یا به خریداران عمده می فروختیم. از وقتی فشتکه روستای ملی حصیر شده، به تولیدات تنوع داده ایم و بازار فروش هم بیشتر شده و بدون واسطه به استان های دیگر هم می فروشیم.»
از او می پرسم، شهرها و روستاهای لاهیجان و لنگرود نیز بافنده حصیر هستند، تفاوت حصیرهای بافته شده فشتکه با دیگر مناطق گیلان چیست؟ همانطور که دستش به دوختن گل روی سبد است، پاسخ می دهد:«به خاطر مرغوبیت نوع لی این منطقه است. شاید به خاطر نزدیکی به تالاب انزلی یا خاک ماسه ای این منطقه باشد. لی های فشتکه و روستاهای اطراف هم بلندتر است و هم بعد از خشک شدن، به رنگ کِرِم روشن درمی آید. لی های شرق گیلان، خیلی ضخیم است برای بافت ساک و بافت های ریز خوب نیست. لی های مازندران هم به تیرگی می زند و کوتاهتر است.»
زهرا علی دوست، یکی از بافندگان خانگی که در حصیر بافی ابداع هایی ایجاد کرده، می گوید:« من ۲۰سالی است مزون لباس دارم و خیاطی را با حصیربافی تلفیق کرده ام.» همانطور که دسته های لی را برای گیس کردن آماده می کند، می گوید:«بسته به محصولی که می خواهیم ببافیم، باید تعداد لی ها را انتخاب کنیم. مثلا این ۹تایی است. دسته ۱۱، ۵ و ۳تایی هم داریم. از وقتی فشتکه روستای ملی حصیر شده، تنوع در تولید هم رو به افزایش است. قبلا در حد سفره گرد و بیضی، زنبیل سر بیجار و کلاه برای شالیکاران درست می کردیم. ولی الان تنوع محصول داریم. سفره ها را در اشکال و اندازه های مختلف می بافیم. زیرانداز، صندلی و ... درست می کنیم. من سعی کردم خیاطی را با حصیربافی تلفیق کنم. ساک ها و جای نون ها را آستر دوزی می کنم تا مشتری پسند باشد. و یا به جای گل های بافته شده از حصیر، دسته ها و تزئینات کار را با روبان های پارچه ای درست می کنم. من از بچگی حصیر می بافتم.۳تا دختر دارم که همگی با تحصیلات عالیه دانشگاهی، حصیر می بافند. یکی از دخترانم فوق لیسانس ریاضی و دبیر است و آنها هم باور کرده اند که می توان با حصیر بافی به درآمد رسید.»
محسن جهاندیده، مسئول اجرایی صنایع دستی در روستای ملی حصیر، می گوید: انتخاب این روستا یک پروسه اداری طی شده در شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی است که طی آن تمام اهالی روستا، بافندگان خانگی و دهیار فشتکه با تلاش جمعی به این انتخاب کمک کردند. وی، می افزاید: روستاهای زیادی در دیگر استان ها محصولات حصیری می بافند. نخست در سال ۱۳۹۵، یک تیم با راه اندازی کاروان پیوند حصیر در کشور تلاش کردند ۱۱ استان را انتخاب کنند سپس از میان این استان ها با ارزیابی یک سری شاخصه ها، یک استان مطرح و در نهایت در ارزیابی عملکرد معاونت صنایع دستی در ۲۹فروردین ماه ۱۳۹۶، «فشتکه» به عنوان روستای ملی حصیر انتخاب شد. و از آن زمان محصولات حصیری تنوع یافته و ۲۰۰نوع مصنوعات حصیری بافته می شود.
جهاندیده، اضافه می کند: در فشتکه۷۰۰ نفر بافنده حصیر داریم و از این تعداد، ۴۱۰ نفر عضو رسمی خانه حصیر هستند و شناسنامه بافت حصیر دارند و حدود ۱۵۰ نفر، گواهی نامه مهارت فنی و حرفه ای دارند. این ۷۰۰نفر در گروه های حدود ۲۵نفره فعالیت دارند. یعنی هر فروشگاه و یا کارگاه، ۲۵نفر بافنده دارد و تولیدات خود را به مشتریان عمده و یا خرد عرضه می کنند.
انتهای پیام
