اگر ایران بتواند به پل ارتباطی انرژی در منطقه تبدیل شود، می تواند شرایط اقتصاد کشور را بهبود بخشد و همچنین روابط با همسایگان ارتقا پیدا کند.
چند سال است که ایران به‌عنوان دومین دارنده منابع گازی دنیا برنامه تبدیل‌شدن به قطب گازی منطقه را دارد و هرچند در سال‌های اخیر این برنامه فرازونشیب‌های بی‌شماری را پشت سر گذاشت، اما اکنون با آغاز واردات گاز از ترکمنستان، به این رؤیا نزدیک شده است.
جواد اوجی، وزیر نفت به‌تازگی اعلام کرده که قرارداد واردات گاز ایران از ترکمنستان به‌زودی امضا می‌شود. ترکمنستان چهارمین کشور دارنده منابع گازی جهان است و ایران هم ظرفیت دریافت روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز را به‌منظور واردات و انتقال در مرزهای خود دارد؛ ازاین‌رو بنا داریم سهم تجارت گازی (سوآپ، ترانزیت، خرید و فروش) خود در منطقه را افزایش دهیم که این موضوع می‌تواند برای هر دو کشور مزایای بسیاری داشته باشد.
به گفته وی، هم‌اکنون اصل بدهی یک‌میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلاری که مربوط به دولت گذشته بوده است، از سوی دولت سیزدهم با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شد. این موضوع یکی از اصلی‌ترین محورهای بین دو کشور در حوزه انرژی بود. با واردات گاز از ترکمنستان شاهد تقویت فشار شبکه گاز در شمال شرق کشور خواهیم بود. در مذاکرات خود با طرف ترکمنستانی در زمینه توسعه میدان‌های نفت و گاز و صدور خدمات فنی و مهندسی مذاکره‌های مطلوبی داشتیم که اسناد این تفاهم‌ها در حضور رؤسای جمهوری دو کشور امضا شد.
این قرارداد از لحاظ راهبردی و تبدیل‌شدن ایران به قطب (هاب) گاز منطقه مهم است؛ زیرا هم از نظر پایداری شبکه گاز شمال شرق کشور و هم از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی مزایایی دارد. هر مترمکعب گازی که وارد می‌شود، یک لیتر گازوییل یا نفت کوره را برای صادرات آزاد می‌کند که با توجه به اختلاف قیمت سوخت مایع و گاز، به‌شدت به نفع کشور است.
این موضوع از نظر زیست‌محیطی نیز سبب می‌شود گازوئیل و مازوت کمتری در نیروگاه‌ها و صنایع سوزانده و آلودگی هوای کمتری ایجاد شود. افزون‌براین، ما گاز را از ترکمنستان ارزان می‌خریم و به ترکیه و عراق و دیگر بازارهای هدف، گران‌تر می‌فروشیم. کما اینکه پارسال نیز صادرات گاز کشور ۱۳درصد افزایش یافت و سرانجام کشور هزینه کمتری برای انتقال گاز و سوخت مایع از جنوب و جنوب غرب به شمال و شمال شرق کشور پرداخت می‌کند.
ایران در سال‌های گذشته به‌منظور تأمین بخشی از گاز طبیعی موردنیاز مناطق شمالی و شمال شرق کشور، به‌ویژه در ماه‌های سرد سال، روزانه ۲۳ تا ۳۰ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان وارد می‌کرد و به این ترتیب، به‌طور تقریبی هر سال کمتر از ۵درصد از نیاز خود را از این طریق تأمین کرده است. واردات گاز از ترکمنستان از دو طریق انجام می‌شود: نخست خط لوله گاز وارداتی ۲۰۰کیلومتری کردبچه - کردکوی که سال ۱۳۷۶ به بهره‌برداری رسید و از این خط، قابلیت واردات سالانه ۶ تا ۸ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی وجود دارد، و دوم خط لوله گاز وارداتی دولت‌آباد - سرخس - خانگیران به طول ۳۰ کیلومتر، که ظرفیت سالانه آن ۱۲ میلیارد مترمکعب است.
بیشینه واردات گاز طبیعی از کشور ترکمنستان در سال ۲۰۱۱ معادل روزانه ۳۲ میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب بود و در ۱۵ سال گذشته به‌طور میانگین ۱۵ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب گاز طبیعی از کشور ترکمنستان وارد ایران شده است. بااین‌حال، مشکلات تحریمی سبب کاهش واردات گاز طبیعی ایران از ترکمنستان شد. ترکمنستان همه صادرات گاز خود به ایران را از اول ژانویه ۲۰۱۷ به‌دلیل اختلاف پرداخت دلاری متوقف کرد و سرانجام یک دادگاه داوری بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ به نفع ترکمنستان رأی داد.
البته ایران از همان زمان تلاش‌های فراوانی برای حل‌وفصل موضوع آغاز کرد. رئیس‌جمهوری وقت ایران، اواخر مارس ۲۰۱۸ به عشق‌آباد سفر کرد و طبق گزارش‌ها، با همتای ترکمن خود برای انجام قراردادهای سوآپ گاز ترکمنستان از طریق ایران، احتمالاً به ارمنستان و آذربایجان، گفت‌وگو کرد. دیوان داوری بین‌المللی در جولای ۲۰۲۰ حکم داد که شرکت ملی گاز ایران باید نزدیک به ۲ میلیارد دلار را برای گازی که ترکمنستان از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ عرضه کرده بود، به ترکمن‌گاز بپردازد.
در این میان، با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران و سفر سیدابراهیم رئیسی به ترکمنستان این تلاش‌ها سرعت گرفت و در اکتبر ۲۰۲۱ گزارش شد که مذاکرات برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای حل مناقشه و ازسرگیری عرضه گاز انجام شده است. در آغاز سال ۲۰۲۲، قرارداد جدید سوآپ تا سقف ۲ میلیارد مترمکعب در سال بین دو کشور، به ترکمنستان اجازه داد گاز خود را از طریق سوآپ با ایران به آذربایجان بفروشد و به این ترتیب چشم‌انداز جدیدی برای همکاری‌های بیشتر بین دو طرف ایجاد شد.
درواقع، با فعال‌شدن دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم، قفل چندساله مبادله گازی شکست و از ابتدای سال ۲۰۲۲ سوآپ گاز طبیعی به مقصد کشور آذربایجان آغاز شد. حجم سوآپ گاز طبیعی در سال ۲۰۲۲ حدود ۵ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب بود که در سال ۲۰۲۳ تا حدود ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب افزایش یافت. در شرایط کنونی دو نقطه تحویل بین دو کشور برای تحویل گاز تعیین شده و درمجموع توانایی انتقال حدود ۵۰ میلیون مترمکعب در روز بین دو کشور، مهیاست.
