آیین‌های عزاداری به فراخور فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و استان متفاوت است و از دیرباز همواره در قالب هیات‌های مذهبی و راه‌اندازی دسته‌های سینه زنی وزنجیرزنی اجرا می‌شد.
مردم مومن چهارمحال و بختیاری در عاشورای حسینی، ارادت و دل دادگی خود را علاوه بر آن که با نام‌گذاری فرزندانشان با اسامی قهرمانان حماسه کربلای حسینی و نذر استفاده از تن پوش‌های سیاه به نشانه سوگواری برای سید و سالار شهیدان و ۷۲ تن از یاران با وفای اباعبدالله الحسین(ع) نشان می‌دهند، با برگزاری آیین‌های خاص این مرز و بوم همانند سایر مردم استان های کشور آیین‌های خاصی را هر ساله با عظمت و شکوه خاصی به نمایش می‌گذارند.
محمد مقبل قهفرخی شاعر قدر شعر و ادبستان
بابک زمانی‌پور، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: در حال حاضر از قرن نهم هجری قمری و از اواخر دوران تیموری به بعد، اسناد و مدارک قابل توجهی ناظر بر فعالیت‌های اهالی این استان در حوزه سرایش شعر و ادب در دست است که از جمله آنها می‌توان به آثار «محمد مقبل قهفرخی» شاعر قدر آسمان پرفروغ شعر و ادب ادبستان این استان یعنی قهفرخ قدیم یا فرخ‌شهر امروز اشاره کرد.
وی گفت: مقبل قهفرخی در اواخر دوران تیموری می‌زیست یعنی زمانی که مکتب حقه تشیع دوازده امامی در ایران از سوی سلسله صفویان هنوز رسمی نشده بود و این شاعر قبل از محتشم کاشانی و عمان سامانی و شاعرانی از این سنخ، منظومه بسیار زیبایی را در وصف قهرمانی‌های سیدالشهدا(ع) و شهدای کربلا و حماسه‌سازی‌های آنان می‌آفریند که ابیاتش در نوع خود قابل توجه هستند.
زمانی‌پور ادامه داد: سروده‌های مقبل قهفرخی دارای اعتبار خاصی در دو ساحت عمده فرهنگ عامه مردم و فرهنگ رسمی سرزمین چهارمحال‌وبختیاری است، بنابراین می‌توان از وی به‌عنوان یک چهره شاخص ادبی نام آوریم، گرچه مقبل قهفرخی درست در دورانی از موضوعات عاشورا و کربلا سخن به میان آورده است که طرح آنها در سرزمین ایران می‌توانست بسیار خطرآفرین باشد و لذا اولین حلقه آغازین عصر طلایی ادبیات فارسی در این منطقه توسط وی به شکل رسمی در چهارمحال‌وبختیاری شکل می‌گیرد که این ویژگی خاص در این منطقه می‌تواند دست‌مایه شکل‌گیری یک همایش دائمی سالانه و ملی تحت عنوان «فرهنگ ادبیات شیعی‌سرود» باشد که به میزبانی این استان در دستور کار دستگاه‌های فرهنگی قرار گیرد.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ استان بیان کرد: معرفی محمد مقبل قهفرخی اولین‌بار توسط مرحوم سیدقدرت‌الله هاتفی قهفرخی، شاعر معاصر منطقه چهارمحال‌وبختیاری انجام شده و این معرفی از خلال اسناد و کاغذهای قدیمی استنساخ شده است، لذا باید قدردان این شاعر معاصر در شناساندن مقبل قهفرخی باشیم.
وی افزود: منظومه محمد مقبل قهفرخی فتح باب و چراغ راه برای شاعرانی است که دل در گرو حماسه‌آفرینی قهرمانان کربلا دارند و بر این اساس بسیار شگون‌مند است این ابیات از مرثیه ی عاشورایی این شاعر شیعی خوانده شوند:
در کربلا گروه منافق ز راه کین
بستند ره راهبر رهروان دین
از بیخ تا جوانه دین را برافکنند
آورد دست ظلم برون کفر از آستین
بنمود از رکاب برون پای چون حسین(ع)
گردید آفتاب نگون از هلال زین
افتاد چون به خاک جگرگوشه رسول(ص)
در لرزه عرش آمد و شد ملتهب زمین
خورشید منکسف شد و آفاق تیره گشت
گشتند جن و انس به اندوه و غم قرین
برخاست بانگ یا ابتا یا محمدا
بر آسمان سوز دل زینب(س) حزین
زهرا(س) به باغ خلد پریشان نمود موی
سر داد ناله، خاک به سر ریخت حور عین
کرد آن قدر ستم که نباید کند فلک
بر عترت رسول خدا خیر مرسلین
از خون پاک سرور آزادگان حسین(ع)
شاداب و سبز گشت و برومند، نخل دین
در ماتم حسین(ع) قلم را شکست دست
مقبل بر آر ناله و در گوشه‌ای نشین
مراکز مذهبی چهارمحال و بختیاری؛ عجین شده با فرهنگ محرم و عاشورا
زمانی‌پور در ادامه اضافه کرد: از سوی دیگر وجود بقاع متبرکه متعدد از جمله حلیمه و حکیمه خاتون شهرکرد، بی‌بی حاجب‌الحرم دستنا و میرحیدر شاه نقنه سند دیگری است که حکایت از دیرینگی نفوذ فرهنگ اهل بیت (ع) در دل مردم این مرز و بوم دارند.
وی گفت: وجود مراکز با قدمت زیاد در چهارمحال و بختیاری که دارای رنگ مذهبی و اعتقادی پیوسته با فرهنگ محرم و عاشورا هستند همچون سقاخانه‌های تاریخی از دیگر نکات قابل تامل در توجه به فرهنگ عاشورایی است که از آن جمله می‌توان سقاخانه‌های تاریخی ارباب میرزا شهرکرد و بروجن را معرفی کرد که به نام و یاد حضرت عباس(ع) علم دار کربلا نام گذاری شده و دلیل دیگری بر ارادت مردم استان به فرهنگ شیعی هستند.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ استان گفت: موقوفات زیادی در استان درخصوص عاشورا، محرم و گرامیداشت شهدای این واقعه وجود دارند و این موقوفات دارای رقبه‌های متنوعی هستند که لازم است درآمد آنها صرف مخارج مربوط به تعزیه‌ها، شبیه‌خوانی و عزاداری‌ها شود که از آن جمله می‌توان موقوفه "شید" در چالشتر را نام برد.
وی با اشاره به اینکه حسینیه‌ها و مساجد بسیار قدیمی در این استان وجود دارند که با عنوان امام حسین(ع)، حضرت ابوالفضل(ع)، امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) و... بنا شده‌اند و همچنان محوریت تجمع‌های عاشورایی مردم این دیار محسوب می‌شوند، تصریح کرد: از دیرباز ارادت مردم استان به مکتب شیعه دوازده امامی سبب شکل‌گیری آیین‌ها و رسم‌های مختلفی شده که بسیاری از آنها تا امروز تداوم دارند و با شکوه و عظمت خاصی از سوی مردم برگزار می‌شوند.
آداب و رسوم مردم چهارمحال و بختیاری در گرامیداشت حماسه عاشورا
زمانی‌پور ادامه داد: شروع محرم‌الحرام با سیاه‌پوش کردن مساجد، حسینیه‌ها، بازار و میادین مختلف شهر آغاز می‌شود و در دهه نخست این ماه از هنگام غروب با راه‌اندازی کاروان‌های شبیه‌خوانی و در شب‌ها پس از اقامه نمازهای مغرب و عشا در تکایای خانگی و رسمی و کوی و بزرن‌ها به شکل مراسم سخنرانی، مرثیه‌سرایی، زنجیرزنی و سینه‌زنی در قالب هیات در نقاط مختلف این استان برگزار می‌شود و شکل تکاملی خود را در قالب پرداختن به هنر شبیه‌خوانی، تعزیه‌خوانی، راه‌اندازی کاروان‌های عزاداری، پخت نذری و سرکشی به مزار گذشتگان از دست رفته نمایانده و از جمله آداب به هم پیوسته‌ای هستند که پیرامون گرامیداشت حماسه عاشورا در استان شکل گرفته و تاکنون نیز ادامه دارند.
این پژوهشگر تاریخ و فرهنگ استان گفت: موضوع شایان توجه که موجب شده تا در روزگار حاضر پنج آیین شامل «فروبردن علم در قدم‌گاه گرداب بن»، «مراسم آقا سلام در شهر بن»، «مراسم خیمه سوزان و مجلس سور و سوگ حضرت قاسم (ع) در شهرهای طاقانک و شهرکرد» و «آیین چاق چاقو در شهر سامان» به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسانده شوند.
بیان کرد: از دوران صفویه به بعد یکی از آرزوهای مردم استان تشرف به عتبات عالیات بوده و این مردم دریافت پیشوند کربلایی را افتخار بزرگی به شمار می‌آوردند و در کنار توجه به امر مجاور شدن، تحصیل و زندگی در آن سرزمین‌ها نیز رایج بود، حتی برخی از مردم این استان به دلیل شدت علاقه خود به امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورایی وصیت می‌کردند پس از مرگ پیکر آنها به عتبات عالیات منتقل و در آرامستان‌های شهرهای مقدس مانند کربلا، نجف، سامرا و کاظمین مدفون شوند.
در چهارمحال و بختیاری خانواده‌هایی هستند که به صورت مستقیم به قهرمانان واقعه عاشورا منتسب می‌شوند که از آن جمله می‌توان خاندان ریاحی که در بخش‌های مختلف این استان زندگی می‌کنند را معرفی کرد که همگی از منسوبین به شهید بزرگوار حر بن یزید ریاحی هستند.
مرثیه‌سرایی، سنت شعرا و ادبای استان
وی خاطرنشان کرد: در کنار این امور شعرای استان نیز در منظومه‌های خود به طور حتم اشاره‌ایی به وقایع عاشورا و کربلا داشتند تا جایی که حتی مرثیه‌سرایی یکی از سنت‌های شعرا و ادبای این استان بوده است و در این حوزه فردی با عنوان سرخیل وجود دارد مانند نورالله عمان سامانی که لقب تاج‌الشعرا دارد و منظومه گنجینه اسرار را سروده است که این اثر همچنان زنده و براساس آن کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها، مقالات و... نوشته شده و همایش‌های بسیاری نیز برای تبیین و توجه به این اثر فاخر برگزار شده و می‌شود، در روزگار حاضر نیز براساس آن شکل نوین موسیقایی مرثیه‌ایی حماسی توسط حسام‌الدین سراج تولیده شده است.
زمانی‌پور در پایان با بیان اینکه در ایام گذشته تعزیه‌خوان‌های بزرگی در چهارمحال و بختیاری وجود داشتند که جزو معین‌البکاها در امر تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی بودند، گفت: از جمله این افراد حاج سید عبدالباقی صولت دهکردی قابل معرفی است که از معین‌البکاهای دوران ناصری و مظفری تا زمان پهلوی اول بوده و پیکرش در بوستان ملت شهرکرد مدفون شده است، امروزه نیز مردم استان در کنار مزار این فرد با پخت نذری از او طلب همت می‌کنند.
انتهای پیام
