ورودی روستا، تابلویی است که همگان را به دیدن «خانه صنایع دستی» دعوت می کند. به روستای «لیالستان» در توابع شهر لنگرود می روم. تا رسیدن به مقصد، نی های بلند خیزران را می بینم که در حاشیه جاده و کانال آب رشد کرده اند. در میدانی که نزدیک بقعه روستا قرار دارد، آدرس اساتید بامبو بافی را می پرسم. مردی در قهوه خانه روستا، مغازه «مازیار نیک فر» را نشان می دهد و می گوید: کارگاه «مجید فلاح» هم اینجا بود، به رحمت خدا رفت.
«مازیار نیک فر» بیشتر از ۳۰ سال است که در صنایع دستی«بامبو بافی» فعال است. درست از وقتی نوجوان بود. می گوید: زمانی که من شروع کردم، بامبو بافی در «لیالستان» ارج و قرب زیادی داشت. اگر دهه ی ۷۰ به «لیالستان» می آمدید، تمام مغازه های همین میدان و مغازه های جلوتر که حالا قهوه خانه شده، هنرمندان صنایع دستی با نی های خیزران، بامبو می بافتند. بیشتر از ۱۲۰ تولید کننده داشتیم. اما حالا استادکاران حرفه ای چند نفر بیشتر نیستند. بعضی ها فکر می کنند، بامبو بافی خیلی راحت است و می توانند سریع یاد بگیرند ولی اینگونه نیست، نی های بریده بامبو را باید با مهارت و با محاسبات ریاضی به دور هم بافت. اگر یک نی را اشتباه ببافند، نقش مورد نظر درست از آب درنمی آید.
یکی از اهالی، مسیر خانه صنایع دستی را نشان می دهد و یادآور می شود: بامبو بافی از سال ۱۳۲۸ در لیالستان رواج پیدا کرد و ساختمان صنایع دستی حوالی سال های ۵۵ ساخته شد؛ در گیلان ۳ساختمان صنایع دستی قبل از انقلاب ساخته شد و هدفش ترویج صنایع دستی در هر منطقه بود. یکی در روستای قاسم آباد املش هست، یکی سیاهکل و دیگری در لیالستان.
در ادامه مسیر، کانال آب را به سمت خیابانی می روم که بر تابلوی آن نام «بامبو» حک شده است. هرچه به مقصد نزدیک می شوم، بر تعداد رویشگاه های نی خیزران سبز رنگ افزوده می شود. نزدیک به بن بستی که به نام خانه صنایع دستی نامگذاری شده، مدرسه و باشگاهی است، که دیوارهای آن به تصاویر سبدهای بافته شده از بامبو و نی های بلند خیزران نقش بسته شده است.
در انتهای ساختمان، سالن بزرگی است که هنرجویان بامبوبافی، زیر نظر مربی آموزش می بینند و صدای دستگاه برش و بامبوهای قطوری که تکه تکه می شود به گوش می خورد و خاک اره در فضا پیچیده است. یکی از کارآموزان، بامبوهایی که با دستگاه برش خورده را با داس می برد و بندها و زوائد را جدا می کند، سپس هر لوله بریده را با دستگاهی که به آن رنده می گویند، برش های عمودی نازک داده، صاف می کند تا موقع بافت، زوائد به دست هنرمند آسیب نزند؛ سپس با سوزن مخصوص، لایحه های نازک بامبو را می بافد.
یکی از هنرمندان، هرازگاهی اسفنجی را در ظرف آبی که کنار دستش دارد، مرطوب کرده و به روی بامبوهای درحال بافت می کشد، تا بریده های بامبو نرم شده و راحت تر حالت بگیرد. سبد بافته شده در مرحله نهایی، یک شش ضلعی در وسط و شش ۶ ضلعی دیگری به دور نقطه مرکزی نقش بسته و دور تادور آن دایره های حلقوی، با نقوش هندسی هنرمندانه بافته شده است.
«رقیه سعادت» که ۱۳ سالی است بامبوبافی را آموزش می دهد، می گوید: تا دهه ۸۰ بامبو بافی در لیالستان رونق زیادی داشت و بجز این ساختمان در خانه اهالی و بعضا مغازه های شخصی هم صنایع دستی بامبو می بافتند و محصولاتشان را به فروش می رساندند.
ساختمان خانه صنایع دستی حدود ۱۰ سال بسته بود و هیچ فعالیتی نداشت. یکی از اهالی به نام «استاد محمدکاظم نوروزی» به عنوان سرایدار این ساختمان بود. خود من نزد ایشان هنر بامبوبافی را یاد گرفتم. ایشان که بازنشست شد، عملا درب ساختمان هم بسته شد. چندسالی می شود به همت معاونت صنایع دستی دوباره این ساختمان برای هنرجویان صنایع دستی فعال شده است. قبلا ساختمان گازکشی نداشت و برخی از هزینه های احیا و هزینه های جاری ساختمان به صورت خودگردان و از هزینه کلاس ها تامین می شود. بجز بامبوبافی، هنرهای دیگری هم آموزش داده می شود، ولی تا دهه ۸۰ تماما در اختیار بامبوبافان بود. این هنر، رونق زیادی در روستا داشت. در سال های اخیر با احیای دوباره خانه صنایع دستی و آموزش به کارآموزان جوان، اقبال به هنر بامبوبافی بیشتر شده است.
سعادت، با بیان اینکه مواد اولیه بامبو بافی در همین روستا کشت می شود، می افزاید: هر نی ای به درد بامبو بافی نمی خورد. این دستگاه برش را که می بینید، از صنایع دستی آورده اند بیشتر برای برش های افقی و بعضا عمودی کاربرد دارد؛ درواقع مدل ژاپنی است. بامبو ژاپن با بامبو گیلان فرق دارد و این دستگاه برای برش ریز بامبوی ژاپنی مناسب است. برای برش ریز بامبوی گیلان، ناچاریم از داس و چاقو استفاده کنیم. همانطور که پوست سبز را از بامبو با داس جدا می کند، ادامه می دهد: ابزار کار بامبوبافی عمدتا در دسترس است. داس، رنده، انبر، آب پاش و سوزن برای بافت.
این هنرمند همچنین می گوید: به خاطر حمایت از محیط زیست، شاهدیم اقبال به استفاده از ظروف با پایه گیاهی در دنیا زیاد شده است. خوشبختانه استفاده از سبدهای بامبو در آشپزخانه های ایرانی هم در حال رواج است. بامبوی گیلان در آب و هوای تمام ایران مقاومت دارد و به راحتی پوسیده نمی شود. کسی بخواهد بامبوبافی را یاد بگیرد، می تواند در یک ۲ دوره ۱۲ جلسه ای اصول پایه و ریزه کاری ها را یاد بگیرد. قیمت هر دوره هم یک میلیون و پانصد هزار تومان است و در هر جلسه هنر جو در بازه زمانی ۳ ساعته زیر نظر مربی سبد مورد نظر خود را می بافد.
سعادت همچنین می گوید: هنرجوهایی داشتیم که اکنون با مهارت زیاد، برای خود بازار عرضه و تقاضا دارند. خوشبختانه فضای مجازی هم کمک کرده تا هنرجوها بتوانند محصولات را معرفی کرده و مستقیم به فروش برسانند. وی، شرکت در نمایشگاه های مختلف صنایع دستی را هم در معرفی این هنر روستای لیالستان موثر می داند ولی اضافه می کند: اداره صنایع دستی می باید حمایت بیشتری داشته باشد. برای یک هنرمند صرفه اقتصادی ندارد هزینه اجاره غرفه، هزینه تردد تا شهرهای دیگر و هزینه بار محصولات را بپردازد.
انتهای پیام
