بیماری تب دنگی با استقرار پشه آئدس مهاجم در ایران وارد مرحله جدیدی شده است. برای جلوگیری از یک اپیدمی انفجاری و وسیع باید اقدامات بهداشتی گسترده‌ای انجام شود. وزارت بهداشت برای شروع این برنامه درخواست هزار میلیارد تومان بودجه فوری کرده و هشدار داده است که همه مردم و دستگاهها باید همکاری کنند.
بیماری تب دنگی، یک بیماری ویروسی است که بر اثر گزش پشه آئدس مهاجم از یک فرد مبتلا به فرد سالم منتقل می‌شود. پشه آئدس مهاجم که به «پشه سینه سفید یا ببر آسیایی» معروف است قبلا در ایران نبوده است و اخیرا وارد شده است، به همین علت این بیماری در ایران ناشناخته است. مهمترین علامت این بیماری تب شدید است که به تب استخوان شکن معروف است. تب، سردرد، درد پشت چشم، جوش‌های روی صورت و خونریزی از لثه از جمله مهمترین علائم این بیماری است که ممکن است با علائم بیماری‌های دیگر مشترک باشد.
این بیماری اکنون در ۱۲۰ کشور دنیا دیده شده و رو به گسترش است. میزان مرگ و میر آن در صورتی که افراد مبتلا زود شناسایی شوند و تحت درمان قرار بگیرند کمتر از دو درصد است اما در صورت شیوع بالای این بیماری در یک جامعه و ابتلای افراد دارای ضعف ایمنی یا بیماری زمینه‌ای ممکن است موارد مرگ این بیماری نیز افزایش یابد.
وزارت بهداشت از اوایل تیر امسال با مشاهده پشه آئدس در چند استان کشور زنگ هشدار را به صدا درآورد و در ابتدا برای ۸ استان کشور وضعیت قرمز اعلام کرد. اکنون با گذشت زمان و تخمگذاری و افزایش پشه آئدس و و همزمان ورود بیشتر افراد مبتلا به تب دنگی از خارج، نگرانی ها بیشتر شده است.
«دکتر شهنام عرشی» رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره آخرین وضعیت بیماری تب دنگی در ایران به پژوهشگر ایرنا گفت: بر اساس آخرین آمار تاکنون ۱۵۲ مورد ابتلا انسانی به تب دنگی در کشور داشته‌ایم. ۱۳۰ مورد از این افراد از امارات به ایران آمدند و ۷ نفر سابقه سفر به پاکستان، یک نفر سابقه سفر به عمان و یک نفر سابقه سفر به کشور بنین (غرب آفریقا) داشته‌اند. ۱۲ نفر نیز در ایران مبتلا شدند و سفر خارجی نداشتند. یک نفر هم که یک خانم ۸۰ ساله بود و سابقه سفر به امارات داشت بر اثر این بیماری فوت کرد.
وی گفت: بیشترین شیوع این بیماری در دو شهر بندرلنگه و چابهار است. از ۱۲ فرد مبتلا شده در داخل کشور ۱۱ نفر در بندرلنگه و یک نفر در چابهار مبتلا شده‌اند که انتقال بومی محسوب می‌شود بنابراین کنترل‌های بهداشتی در این دو شهر باید بسیار سختگیرانه باشد.
متخصص بیماری‌های عفونی افزود: پیشترین موارد پشه آئدس مهاجم در استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، مازندران، گرگان و گیلان دیده شده است. البته در برخی استانها هنوز این پشه صید نشده اما می‌دانیم که در این استانها هم حتما پشه آئدس هست و مستقر شده است.
در هر صورت در ۷ استان پشه آئدس مهاجم منتشر شده است. استانهای دیگری هم هستند که یا آلوده شده‌اند یا به زودی آلوده می‌شوند و این استانها را هم آلوده در نظر می‌گیریم. مثل منطقه جیرفت در جنوب استان کرمان، قسمت‌های شمالی استان اردبیل در منطقه بیله سوار و دشت مغان، قسمت‌هایی از شرق آذربایجان شرقی و قسمت‌هایی از استان فارس هم ممکن است آلوده باشد.
افزایش بیماری تب دنگی از اواخر شهریور
عرشی ادامه داد: علت اینکه موارد ابتلای انسانی به این بیماری خیلی بالاتر نرفته این است که خونخواری این پشه با گرم شدن هوا و بالا رفتن دما کمتر می‌شود و در گرما تحرک آن کمتر می‌شود و بیشتر در محیط خانه می‌ماند اما با خنک شدن هوا گزش و فعالیت این پشه بیشتر می‌شود. بنابراین انتظار داریم میزان گزش پشه آئدس و شیوع بیماری تب دنگی در اواخر شهریور و مهر ماه در کشور بیشتر بشود به این ترتیب موارد انتقال داخلی این بیماری افزایش پیدا می‌کند.
وی گفت: با این حال در مجموع انتظار نداریم امسال اپیدمی خیلی وسیعی از تب دنگی را در کشور داشته باشیم و احتمالا موارد ابتلا امسال خیلی شدید نیست اما وقتی پشه در کشور مستقر شد دیگر برای همیشه در ایران خواهد بود و کم و بیش شیوع این بیماری را در سالهای آینده خواهیم داشت و دیگر خبری از ریشه کنی بیماری تب دنگی در ایران نیست. پشه آئدس مهاجم هر جا رفته در آنجا ماندگار شده است. تغییرات آب و هوایی و گرمای هوا عامل انتشار این بیماری است و در هر صورت پشه وجود خواهد داشت. بهترین کار این است که بیماران سریع شناسایی و قرنطینه شوند تا از اپیدمی جلوگیری شود.
بیماری تب دنگی اکنون در ۱۲۰ کشور دنیا دیده شده است، در ایران نیز ۱۵۲ مبتلا شناسایی شده که ۱۴۰ نفر آنها در خارج از کشور مبتلا شده بودند.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت افزود: انتقال تب دنگی از انسان به انسان بسیار نادر است. لازمه انتقال این بیماری این است که پشه آئدس یک فرد بیمار را نیش بزند و ویروس را بعد از چند روز که در بدنش پرورش می‌دهد به فرد دیگری منتقل کند.
اگر فرد آلوده به ویروس تب دنگی در کشور نباشد، انتقال هم صورت نمی‌گیرد اما به طور طبیعی افراد آلوده از خارج وارد کشور می‌شوند و چرخه انتقال بیماری متوقف نمی‌شود. بیماری تب دنگی اکنون در ۱۲۰ کشور وجود دارد به عنوان مثال تایلند، مالزی، بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس، عراق، پاکستان و افغانستان از جمله کشورهای بسیار آلوده هستند که رفت و آمد از این کشورها به ایران ادامه دارد و مسافران هر روز می‌توانند ویروس تب دنگی را با خودشان وارد کشور کنند.
کارهای زیادی برای پیشگیری از بیماری تب دنگی می‌توان انجام داد به عنوان مثال استفاده از اسپری‌های های دور کننده پشه بسیار مهم است. مردم باید مواقعی که احتمال گزش وجود دارد مانند دو ساعت اول صبح و دو ساعت نزدیک به غروب لباس آستین بلند بپوشند و با لباس آستین کوتاه رفت و آمد نکنند.
عرشی گفت: این اصول بهداشتی در جاهایی مثل بندرلنگه و چابهار باید به صورت خیلی شدید و سفت و سخت رعایت شود و در بقیه مناطق هم که هنوز بیماری تب دنگی شیوع خیلی بالایی ندارد باید مردم آگاه شوند و به تدریج همه مردم این اصول بهداشتی را رعایت کنند. نکته بسیار مهم این است که همه مردم باید محیط اطراف زندگی خود را طوری مدیریت کنند تا پشه زاد و ولد نکند. پشه آئدس می‌تواند در هر آب اندکی که جمع شده باشد تخمگذاری کند حتی در شبنم روی گلها هم تخمگذاری می‌کند.
برنامه وزارت بهداشت کنترل اپیدمی تب دنگی
وی افزود: برنامه وزارت بهداشت در ایران شناسایی و درمان سریع بیماران است. این برنامه در کشورهایی مثل اسپانیا و ایتالیا هم اجرا شده است وقتی بیماری پیدا شد تا شعاع ۵۰۰ متری محل زندگی و گزش بیمار مه پاشی و سم پاشی می‌شود تا پشه‌های احتمالی آلوده را از بین ببرند.
راه حل دیگر بهسازی محیط است. در بسیاری کشورها که شبیه آب و هوای شمال ایران را دارند، پشه آئدس بسیار کم است چون جایی برای ماندآب و ماندگاری آب راکد نمی‌گذارند. اگر ماندآب کوچک برای تخمگذاری این پشه نباشد این پشه به مرور از بین می‌رود. به عنوان مثال بعد از بارندگی نباید آب حتی به مقدار خیلی کم روی زمین بماند و خیلی سریع باید خشک شود، یا در زیرگلدانی آب نباشد یا حتی زیر کولر چیزی نباشد که آب کولر آبی یا گازی در آن بماند.
ماموریت ارتش و سپاه
رئیس مرکز مدیریت بیماری های غیر واگیر وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش که آیا ارتش و نیروهای نظامی نیز برای مهار پشه آئدس فعال شده اند، گفت: ماموریت ارتش و سپاه برای کنترل پشه آئدس، بهسازی و پاکسازی محیط‌های نظامی مربوط به خودشان است. وزارت بهداشت امکان رفت و آمد به مراکز نظامی را ندارد و تعداد ماموران وزارت بهداشت هم آن قدر نیست که بتواند همه جا را پوشش بدهد. هر دستگاه و فردی مسئول بهسازی محیط اطراف خودش است و طبیعی است که ارتش، سپاه و سایر نیروهای نظامی و انتظامی هم باید پاکسازی و بهسازی محیط خودشان به شعاع ۵۰۰ متری را انجام دهند تا بیماری به دیگران منتقل نشود.
وی افزود: البته اگر بیماری به صورت گسترده در کشور شیوع پیدا کند مانند هر بلای طبیعی دیگر حتما از توان نیروهای نظامی مثل ارتش و سپاه هم کمک گرفته می‌شود اما در شرایط فعلی هر دستگاهی مسئول پاکسازی محیط اطراف خودش است مثلا معاونت های درمان وزارت بهداشت و دانشگاههای علوم پزشکی مسئول پاکسازی و بهسازی محیط‌های بیمارستانی و مراکز درمانی هستند تا از تجمع پشه در این مراکز جلوگیری شود.
آینده تب دنگی در ایران
وی افزود: پیش بینی وزارت بهداشت درباره آینده بیماری تب دنگی در ایران این است که مانند بسیاری از کشورهای دیگر این بیماری در کشور منتشر خواهد شد و ما شیوع این بیماری را در کشور خواهیم دید. کنترل این بیماری به انسجام دستگاهها و فعالیت‌های بهداشتی در کشور بستگی دارد.اگر اقدامات بهداشتی و پیشگیرانه به موقع، سریع و کامل اجرا شود، اپیدمی‌ها را کمتر خواهیم دید اما اگر اقدامات به موقع و کامل نباشد ممکن است شاهد اپیدمی‌های بزرگ و انفجاری باشیم. مثل برزیل یا دوبی که با یک بارندگی هزاران نفر بیمار شدند به طوری که جایی برای بستری بیماران نبود. فقط با همکاری مردم و دستگاههای مختلف می‌توانیم بیماری را کنترل کنیم.
متخصص بیماری‌های عفونی ادامه داد: احتمال ابتلا بین زن و مرد یا افراد با سنین کم و بالا تفاوت چندانی ندارد اما افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند احتمال اینکه به نوع شدید بیماری مبتلا شوند بیشتر است. در موارد ابتلای شدید اگر از بیماران به خوبی مراقبت شود میزان مرگ بیماران کمتر از دو درصد است اما اگر از بیماران شدید به خوبی مراقبت نشود میزان مرگ بیماری تب دنگی می‌تواند بیشتر باشد. در مورد هر بیماری واگیر اگر مراقبت‌ها جدی و فراگیر نباشد هر فرد مبتلا می‌تواند هزاران نفر را آلوده و مبتلا کند بنابراین خطر و نگرانی جدی است و همه مردم و دستگاههای مختلف باید موضوع را جدی بگیرند تا دچار اپیدمی بزرگ نشویم.
وزارت بهداشت برای کنترل تب دنگی هزار میلیارد تومان بودجه خواست
وی افزود: مشکلی که در مورد کنترل بیماری‌های واگیر وجود دارد این است هر چقدر کارکنان بهداشتی بیشتر و قوی‌تر کار کنند کمتر دیده می‌شوند زیرا بیماری گسترش پیدا نمی‌کند و اتفاقی نمی‌افتد و خیلی از افراد فکر می‌کنند خبری نیست اما کوچکترین غفلت در پیشگیری و رعایت اصول بهداشتی می‌تواند به خطرات بزرگ، فاجعه انسانی و اپیدمی بزرگ تبدیل شود. از نظر اصول بهداشتی ابتلای بیش از ۵ نفر به یک بیماری واگیر یک اپیدمی محسوب می‌شود. سالانه در کشور حدود ۳۹۰۰ اپیدمی را شاهد هستیم بنابراین مخاطرات بیماری‌های واگیر همیشه وجود دارد. اگر به موقع عمل کنیم میزان ابتلا به حداقل می‌رسد و اگر کوتاهی کنیم و امکانات کافی نباشد ابعاد مساله گسترده می‌شود.
وزارت بهداشت در گام اول برای پیشگیری از شیوع تب دنگی هزار میلیارد تومان بودجه فوری درخواست کرده است و این تازه آغاز ماجراستدکتر عرشی درباره تامین امکانات بهداشتی برای پیشگیری و کنترل تب دنگی به پژوهشگر ایرنا گفت: برای امکانات بهداشتی لازم برای پیشگیری و کنترل بیماری تب دنگی مکاتبات رسمی و رایزنی‌هایی با مسئولان دولت انجام شده و امیدواریم بودجه و امکانات لازم تامین شود. بیماری تب دنگی دارو ندارد، امکاناتی که برای کنترل این بیماری لازم است شامل اقلامی است که برای سم پاشی، تشخیص به موقع بیماری، مه پاش‌ها و سم پاش‌ها و اقدامات سازمانهای مختلف برای بهسازی و پاکسازی محیط و اقداماتی است که برای آموزش عمومی باید انجام شود.
وی گفت: برای رصد پشه، تله گذاری و صید پشه‌ها نیز باید ماموران و نیروهای زیادی به کار گرفته شوند، بررسی مقاومت دارویی پشه‌ها در مقابل سموم نیز باید انجام شود و به هزینه هنگفتی نیاز دارد. برای شروع کار حداقل به هزار میلیارد تومان بودجه نیاز داریم. وزارت بهداشت این بودجه را از دولت درخواست کرده است. امیدواریم طی چند روز آینده این اعتبار را تامین کنند تا کشور دچار یک اپیدمی بزرگ دیگر نشود.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت افزود: واکسیناسیون برای کنترل بیمار تب دنگی در این مرحله هیچ مفهومی ندارد و در واقع استفاده از واکسن تب دنگی در این مرحله اندیکاسیون و کارکردی ندارد، اثربخشی و کارکرد واکسن تب دنگی یک بحث پیچیده علمی است که در محافل دانشگاهی باید دنبال شود. کشاندن آن به رسانه‌ها و عموم مردم باعث سردرگمی می‌شود، وقتی «اطلاعات عمومی» و «تخصصی» در رسانه‌ها با هم مطرح شود موجب آشفتگی ذهنی مردم می‌شود که به مهار بیماری لطمه می‌زند. مهمترین اقدام برای کنترل این بیماری اجرای وسیع اصول بهداشتی است که وزارت بهداشت به طور جدی پیگیر آن است.
