خبرگزاری مهر، گروه استانها- آزاده صفی: محوطه باستانی هگمتانه ششم مردادماه سال‌جاری در چهل‌وششمین کمیته میراث جهانی در دهلی‌نو به عنوان بیست‌وهشتمین پرونده کشور به فهرست میراث جهانی اضافه شد.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه در گفتگو با خبرنگار مهر، به سوالاتی پیرامون تدوین، آماده‌سازی و تهیه پرونده و چالش‌ها، حاشیه‌ها و ابهاماتی که پس از جهانی شدن درباره این پرونده مطرح شد پاسخ داد.
حمید بینایی‌فعال اظهار کرد: محوطه باستانی هگمتانه در سال ۱۳۱۰ به شماره ۲۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و این امر آغازگر اقدامات حفاظتی و پژوهشی رسمی بود که در سال‌های بعد ادامه یافت.
وی ادامه داد: در اواخر قرن ۱۹ میلادی ژاگ دمورگان یکسری بررسی‌های میدانی در این محوطه انجام داد، در اوایل قرن ۲۰ شارل فوسه اقدامات دیگری در محوطه باستانی هگمتانه انجام داد، پس از آنها، اریک اشمیت و روبرت دایسون نیز در برهه‌ای هگمتانه را موضوع پژوهش خود قرار دادند.
بینایی‌فعال اضافه کرد: طی سال‌های گذشته اقدامات زیادی در سایت هگمتانه انجام شد اما از مهم‌ترین آنها، تملک و آزادسازی عرصه بوده که در دهه ۴۰ و ۵۰ با پیگیری مرحوم محمد مهریار با هدف انجام مطالعات باستان‌شناسی سرعت زیادی گرفت.
وی خاطرنشان کرد: اولین دوره اقدامات علمی و کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باستانی هگمتانه توسط دکتر محمدرحیم صراف و هیأت همراه طی ۱۱ فصل کاوش از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۹ انجام شد و پس از ایشان باستان‌شناسان و پژوهشگران برجسته‌ای از قبیل مرحوم آذرنوش، مهرداد ملک‌زاده، محمدی‌فر، هژبری، رنجبران، بختیاری، نظری‌ارشد و سایر کارشناسان و پژوهشگران کشوری و استانی بر روی این محوطه باستانی ارزشمند کاوش و مطالعه انجام داده‌اند.
بینایی‌فعال افزود: تاکنون ۲۳ فصل کاوش در این محوطه انجام شده و طی این ۲۳ فصل کاوش و اقدامات پراکنده قبل از آن، اشیا بسیاری به دست آمده که در معتبرترین موزه‌های کشور و دنیا قرار دارند و نشان‌دهنده تمدنی کهن در این شهر باستانی هستند. هم اکنون نیز آثاری از هگمتانه در نمایشگاه «شکوه ایران باستان» در چین به نمایش درآمده است.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه در ادامه بیان کرد: اطلاعات زیادی از کاوش‌های این محوطه به دست آمده و عمده کاوش‌های باستان‌شناسی در کارگاه کاوش‌های باستان‌شناسی مرکزی، کارگاه هفت تیر، کارگاه شمالی و جنوبی و کارگاه کاوش‌های برج‌های شمالی و شرقی انجام شده است.
بینایی‌فعال عنوان کرد: شاخص‌ترین سازه‌های معماری که از این مجموعه کشف شده مربوط به دوران اشکانی است و نشانه‌های یک شهرسازی خلاقانه و استثنایی را نشان می‌دهد که متشکل از مجموعه‌ای از واحدهای معماری عمدتاً در ابعاد ۱۷.۵ در ۱۷.۵ متر و در برخی مناطق ۱۳.۵ در ۱۷.۵ متر که پشت به پشت هم با زاویه ۱۸۰ درجه قرار گرفته‌اند.
وی تصریح کرد: بین این واحدها معابری برای تأمین دسترسی تعبیه شده است. علاوه بر این یکسری عناصر مهم دیگر شهرسازی مثل سازه‌ها و جوهای جمع آوری، تأمین انتقال و آب، برج و باروی حفاظتی و… در این مجموعه وجود دارد.
هگمتانه مجموعه‌ای کم‌نظیر از طراحی هوشمندانه و شهرسازی منظم
بینایی‌فعال ادامه داد: این مجموعه بی‌نظیر یک طراحی هوشمندانه و شهرسازی منظم و در عین حال پیچیده را به نمایش گذاشته است که کمتر نمونه مشابه آن را در دنیا شاهد هستیم، هرچند نیاز به مطالعات بیشتری درباره کاربری، بهره برداران و ساکنان و… دارد و در این باره باستان‌شناسان می‌توانند به جزئیات بیشتری اشاره کنند.
وی افزود: از دوره هخامنشی نیز اجزای معماری مثل سرستون، پایه ستون و شال ستون با کتیبه‌هایی به خط میخی وجود دارد که نشان‌دهنده وجود سازه‌هایی مربوط به این دوره است اما هنوز جانمایی آنها مشخص نیست و نیازمند کاوش و بررسی بیشتر است.
بینایی‌فعال در ادامه مطرح کرد: محوطه میراث جهانی هگمتانه نیاز به مطالعات وسیعی روی معماری دوره‌های اشکانی و هخامنشی و یافتن بقایای آثار دوره ماد دارد. علاوه بر آثار معماری به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی که اکثراً مربوط به دوره‌های قبل از اسلام است، چندین بنای تاریخی ارزشمند از قبیل کلیساهای ارامنه، مدرسه نور، حمام ارامنه، موزه هگمتانه و… وجود دارد که یادگاری از دوره‌های متاخرتر است.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه توضیحاتی درباره روند ثبت جهانی هگمتانه ارائه داد و گفت: هر اثری که می‌خواهد در فهرست جهانی قرار بگیرد ابتدا باید در فهرست میراث موقت قرار بگیرد، فهرست موقت گنجینه‌ای است که کشورها به یونسکو ارائه می‌دهند تا از قبل اعلام کنند این سایت‌ها قابلیت جهانی شدن را دارند، هر کشور برای هر سال یک سهمیه دارد و این کار را سخت می‌کند چراکه در ایران با حجم بالای آثار ارزشمند و مهم که اکثر آنها به لحاظ ارزش تاریخی قابلیت ثبت جهانی دارند روبرو هستیم.
بینایی‌فعال با اشاره به اینکه هگمتانه فوریه سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث موقت به ثبت رسید، افزود: ثبت جهانی خواسته مهم مردم همدان در طول سالیان گذشته بود، در دوره‌های مختلف فعالیت‌هایی برای جهانی شدن هگمتانه انجام شد اما به صورت جدی سال ۹۹ این پروژه آغاز شد، در سال ۱۴۰۰ سرعت بیشتری گرفت و نسخه پیش‌نویس پرونده آماده و در شهریور ۱۴۰۰ به یونسکو ارسال شد، قرار بود در بهمن ۱۴۰۰ نیز پرونده اصلی به یونسکو ارسال شود که با تصمیم معاونت میراث‌فرهنگی و مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار، پرونده ماسوله جایگزین این پرونده شد و پرونده اصلی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» پس از تکمیل در استان، بالاخره در بهمن سال ۱۴۰۱ به یونسکو ارسال شد.
وی اضافه کرد: روند کار پس از ارسال پرونده به این شکل است که یک بررسی اولیه توسط دبیرخانه یونسکو (مرکز میراث جهانی) روی پرونده انجام می‌شود و اگر به لحاظ ساختار مشکل نداشته باشد طی یک نامه، کامل بودن پرونده به کشور اعلام و پرونده با ارجاع به ایکوموس که بازوی مشورتی یونسکو است، وارد پروسه ارزیابی می‌شود که خوشبختانه پرونده هگمتانه به لحاظ ساختاری کامل بود.
بینایی‌فعال تصریح کرد: پس از اینکه پرونده به ایکوموس ارجاع داده شد بررسی‌های مختلفی روی پرونده انجام و پس از مطالعه پرونده، یک ارزیاب که به صورت تخصصی با موضوع پرونده آشنایی داشته باشد انتخاب شد که در ارتباط با این پرونده، اول شهریور ۱۴۰۲ ارزیاب یونسکو غسان شمالی جهت ارزیابی میدانی به همدان آمد.
وی ادامه داد: مسلماً اقداماتی که قبل از حضور ارزیاب یونسکو در همدان انجام شد ارزشمند و بی نظیر بود و جنبه‌ای مثبت از ثبت جهانی را نشان داد چراکه ثبت جهانی نوعی ابزار حفاظتی است و به همین سبب اتحاد و همدلی در استان برای تسهیل و رفع موانع ثبت جهانی شکل گرفت.
بینایی‌فعال خاطرنشان کرد: اقداماتی برای ساماندهی محوطه هگمتانه و مرکز تاریخی همدان انجام شد که عمده‌ترین آنها حذف آسفالت از داخل محوطه، حذف سواره و الحاق بلوار الوند به محدوده هگمتانه، تغییر مسیر بازار آهن‌فروش‌ها، ساماندهی بافت تاریخی و حذف زوائد در مرکز تاریخی بود که با همکاری و مشارکت کلیه دستگاه‌های دولتی و نهادهای خصوصی و کسبه و ساکنین مرکز تاریخی همدان انجام شد.
وی با اشاره به بررسی‌های میدانی ارزیاب، گفت: ارزیاب یونسکو پس از بررسی‌های میدانی، گزارش خود را به ایکوموس ارائه داد که ایکوموس نیز نتایج بررسی‌های کارشناسی و ارزیابی میدانی را در قالب یک نامه به کشور ارسال کرد، موارد و ابهامات برای پرونده هگمتانه در دو مرحله به کشور ارسال و چند پنل تخصصی نیز بین ایران و ایکوموس برگزار شد و بعضی از ابهامات برطرف و بعضی نیز که حالت کالبدی داشت مثل برهم خوردن اصالت و یکپارچگی بافت تاریخی در قرن بیستم، همچنان مورد بحث بود.
نظر ایکوموس درباره مرکز تاریخی همدان چه بود؟
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه با بیان اینکه در گزارش نهایی ایکوموس در بخش نتیجه گیری‌های هر بخش، در مجموع کلیت وضعیت حفاظت، مدیریت و مونیتورینگ مورد تأیید ایکوموس واقع شده بود، تاکید کرد: مشکل اصلی اصالت و یکپارچگی مرکز تاریخی همدان بود که با خیابان کشی‌های قرن بیستم مخدوش شده بود. حال اینکه شاخص‌های اصالت و یکپارچگی برای هگمتانه احراز شده بود.
بینایی‌فعال افزود: علاوه بر این عناصر مهمی مثل گنبد علویان، آرامگاه بوعلی‌سینا، مسجد جامع، بقعه استرومردخای و عناصر مهم بازار می‌توانست در فهرست قرار بگیرد و بر اهمیت پرونده اضافه کند اما اکنون نیز در معرفی و حفاظت از این آثار ارزشمند خللی وارد نمی‌شود چراکه محدوده مرکز تاریخی علاوه بر قرار داشتن در محدوده عرصه ملی محور فرهنگی تاریخی همدان، متصل به عرصه هگمتانه و جزو ارزش‌های پیرامون عرصه است.
وی شرح داد: با بررسی سایر شاخص‌ها، نتیجه گیری کلی ایکوموس بر این مبنا بود که بنا به دلایل فوق‌الذکر، شهر تاریخی نمی‌تواند در محدوده ثبت جهانی واقع شود و نظر به اینکه تغییرات مدنظر ایکوموس (تغییر عرصه به محوطه باستانی هگمتانه)، نیازمند تهیه نقشه‌ها و مستندات جدید، تغییر منطق پرونده و… برای تغییر محدوده بود، ایکوموس پیشنهاد Defer دیفر شدن پرونده را مطرح کرده بود تا با اعمال تغییرات لازم، با حفظ سهمیه، در سال‌های آتی مجدداً به یونسکو ارسال شود که با تلاش شبانه روزی که در طی چند ماه اخیر انجام دادیم، تغییرات مدنظر ایکوموس اعمال و آماده ارائه به کمیته شد.
بینایی‌فعال در ادامه به گزارش کارشناسی ایکوموس برای پرونده‌های ارسالی اشاره کرد و توضیح داد: پرونده‌های ارسالی با چهار حالت Inscribe یعنی موافق با ثبت پرونده، Refer به معنی بازگشت پرونده برای تغییرات جزئی، Defer یعنی بازگشت پرونده برای تغییرات اساسی و بررسی در اجلاس‌های بعدی و Not to Inscribe که عدم احراز قابلیت ثبت و رد پرونده است، روبرو می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه نظر ایکوموس یک نظر مشورتی و به صورت پیشنهاد است و در نهایت کمیته میراث جهانی است که تصمیم نهایی را درباره پرونده‌ها می‌گیرد، افزود: بدترین سناریو ممکن برای هگمتانه در اجلاس این بود که پیشنهاد ایکوموس، توسط اعضای کمیته تأیید و پرونده دیفر می‌شد که در این صورت نیز سهمیه آن برای سال‌های بعد باقی می‌ماند که خوشبختانه این پرونده با طرح در چهل و ششمین اجلاس سالیانه کمیته میراث جهانی با حمایت قاطع اعضای کمیته میراث جهانی، به عنوان بیست‌وهشتمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
بینایی‌فعال یادآور شد: با ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی، این اثر از آثار ملی فراتر رفته و در سطح جهان مطرح می‌شود و فقط متعلق به مردم کشور نیست بلکه متعلق به کل بشریت است و کل جهان مسئول حفاظت از این اثر ارزشمند هستند.
وی افزود: ما پیش از این ۲۷ اثر در فهرست میراث جهانی داشتیم که در این فهرست از دوره‌های مختلف تاریخی، از جغرافیا و اقلیم و نواحی مختلف کشور، از فرهنگ‌ها و قومیت‌های متنوع، از انواع دسته‌بندی‌های مختلف و… نماینده داریم و جای هگمتانه در این فهرست خالی بود. اغلب پایتخت‌های ایران در دوره‌های مختلف (هخامنشی، ساسانی، صفوی و…) در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند اما این خلأ برای دوره ماد که دیرینه‌تر نیز هست حس می‌شد. هرچند این اقدام باید سال‌ها قبل صورت می‌گرفت ولی اکنون نیز ثبت جهانی هگمتانه می‌تواند پیامی به جهان مخابره کند که چه تاریخ و تمدنی در این مرز و بوم نهفته است.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه با بیان اینکه یکی از سختی‌های پرونده اثبات پایتخت بودن همدان در دوره ماد بود، گفت: در متون مختلف به قدمت و پایتخت بودن هگمتانه و همدان اشاره شده است و حتی هرودوت به نوع سازه و ساختمان‌ها و ویژگی دژ و قلعه اشاره کرده اما اثبات این قضیه به لحاظ کالبدی کار سختی است. اگرچه آثار مادی از شهر همدان و هگمتانه به دست آمده اما برای اثبات پایتخت بودن هگمتانه در دوره ماد قانع‌کننده نیستند و نیاز به شواهد متقن بیشتری است.
بینایی‌فعال اضافه کرد: به عنوان مثال در شوش و تخت جمشید تمام اجزا و عناصر معماری نشان از یک مجموعه حکومتی دارند و با لحاظ شواهد و یافته‌های باستان‌شناسی، مطالعات معماری می‌توان اذعان داشت شکی در پایتخت بودن آنها نیست ولی در هگمتانه این‌گونه نیست.
چرا مرکز تاریخی همدان به پرونده اضافه شد؟
وی درباره ابهامات حذف مرکز تاریخی همدان از پرونده عنوان کرد: مرکز تاریخی بنابر دلایلی به پرونده هگمتانه اضافه شد که مهم‌ترینش این بود که زیر این شهر تاریخی، لایه‌های مختلف تاریخی و باستانی است که نشان‌دهنده امتداد سکونت در شهر است و نمی‌توان آن را از هگمتانه جدا کرد، این لایه‌ها در دورهای مختلف تاریخی به هم مرتبط بودند و رونق هگمتانه به ویژه در دوره بعد از اسلام در گرو بازار تاریخی همدان بوده است، از طرفی توالی تاریخی از ماد تا معاصر را می‌توان مشاهده کرد که موضع اصلی ایکوموس بر این بود که نمی‌توانیم آن را به عنوان میراث جهانی قبول کنیم.
کارشناس ارشد پرونده هگمتانه در تشریح ارزش‌های برجسته جهانی به تبادل ارزش‌های بشری و خدمت به علم و فرهنگ جهان در طول قرون متمادی در همدان اشاره کرد و گفت: همدان خاستگاه اندیشمندان بزرگی همچون بوعلی‌سینا، باباطاهر، عین‌القضات و… بوده که نشان‌دهنده خدمات برجسته به دنیای علم و هنر و معرفت و تعامل این شهر باستانی با ملل و فرهنگ‌های مختلف است. هم‌نشینی ادیان مختلف الهی در کنار یکدیگر نیز گواهی دیگر بر اهمیت همدان به عنوان بستری برای مخابره پیام صلح و نیز هم زیستی مسالمت آمیز است.
وی مطرح کرد: مورد مهم بعدی استقرار شهر همدان است که هیچ وقت در طول تاریخ جابجا نشده، متروکه نشده و به حیات خود ادامه داده است، همدان علیرغم تمام اتفاقات و تنش‌هایی که به خود دیده همچنان سرپا است و این به دلیل جانمایی و استقرار هوشمندانه آن است.
بینایی‌فعال بیان کرد: معیار دو، نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری، فن‌آوری و تکنولوژی شهری است و معیار سه گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته است و این‌ها دو معیاری است که پرونده هگمتانه به واسطه آنها ثبت جهانی شد.
وی در ادامه اظهار کرد: همانطور که اشاره شد، قرارگیری همدان بر سر مسیرها و راه‌های شاخص باعث شده با تمدن‌های مهم تعامل داشته باشد، سرستون‌ها و پا ستون‌های هخامنشی کشف شده از این محوطه قابل مقایسه با کاخ‌های شوش و تخت جمشید است و با در نظر گرفتن مواردی از این دست می‌توان اذعان داشت به لحاظ فنون معماری و ارزش‌های بشری، همدان در ارتباط با شهرها، ملل و تمدن‌های مختلف دنیا بوده است.
بینایی‌فعال ادامه داد: معماری منحصر بفرد و خلاقانه دوره اشکانی و مدولار که در محوطه باستانی هگمتانه است نشان‌دهنده فن بسیار پیشرفته‌ای است که به معیار سه بسیار کمک کرد، همچنین اشاره مورخان، اندیشمندان، جهانگردان و تاریخ‌نویسان مهم به همدان در تمام متون تاریخی وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت این شهر در طول تاریخ است و تمام این موارد باعث شد این دو معیار احراز و پرونده ثبت جهانی شود.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه ضمن ابراز گله‌مندی از اصحاب رسانه برای انتشار خبر «رد» این پرونده، شرح داد: متأسفانه در این اخبار تفاوت بین رد و دیفر شدن پرونده و نیز مشورتی بودن نظر ایکوموس دیده نشد و در آن برهه حساس نگرانی‌هایی برای میراث‌دوستان به وجود آمد.
وی با تاکید بر اینکه حک شدن مهر میراث جهانی یونسکو بر شهر همدان و محوطه هگمتانه اتفاق مهمی بود که رقم خورد، گفت: هدف اولیه جهانی شدن هگمتانه بود که انجام شده و در سال‌های آینده نیز می‌توان روی بافت تاریخی شهر کار کرد.
جهانی شدن هگمتانه یک کار تیمی بود نه دستاورد شخص یا گروه خاص
بینایی‌فعال در رابطه با اینکه چه کسانی در پرونده هگمتانه دخیل بودند، توضیح داد: در این مورد نمی‌توان به یکی دو اسم اشاره کرد، در چند سال اخیر، تدوین پرونده، تکمیل اطلاعات، نقشه‌بردای و تهیه مستندات انجام شد و بنده این افتخار را داشتم که در این چند سال نقشی در این پرونده ایفا کنم ولی آنچه به ثمر رسید حاصل دسترنج عده‌ای از بزرگان و اندیشمندان بود که در طول سالیان مختلف روی محوطه باستانی و مرکز تاریخی کار کردند. بنابراین ثبت جهانی هگمتانه یک کار تیمی بوده نه دستاورد یک شخص یا گروه خاص. این کار بزرگ بدون همکاری در مقیاس شهر، استان و کشور امکان‌پذیر نبود.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه با ابراز امیدواری از اینکه پس از ثبت نیز اقدامات حفاظتی هگمتانه با توجه به برنامه‌های تدوین شده پیش رود، افزود: ثبت جهانی آغاز راه است و حفاظت از این اثر ارزشمند، دائمی و مستمر است.
وی درباره انتقاداتی که درباره تدوین پرونده‌های ثبت جهانی مطرح است، گفت: نیاز است یک شفاف‌سازی انجام شود و تمایز بین دفتر ثبت جهانی سابق (تا سال ۱۴۰۰) و ساختار جدید ثبت جهانی (پس از سال ۱۴۰۰) مشخص شود. دفتر سابق ثبت جهانی در طول سالیان مختلف دستاوردهای بسیار ارزشمندی در زمینه ثبت جهانی داشته و علیرغم قرارگیری در رتبه نهم کل آثار ثبت جهانی، اگر فعالیت دو دهه اخیر را در نظر بگیریم کشور ما پس از چین در جایگاه دوم آثار ثبتی در فهرست میراث جهانی و بالاتر از کشورهای آلمان، فرانسه، ایتالیا و هند قرار دارد. شاید بتوان گفت ایران جزو معدود کشورهایی باشد که گروهی به خاطر تلاش‌های بی‌وقفه و موفقیت بازخواست می‌شوند البته دلایل این نوع برخورد مشخص است که در فرصت این گفتگو نمی‌گنجد.
بینایی‌فعال اضافه کرد: پس از تهیه و ارسال پرونده کاروانسرای ایرانی و انجام امور ساماندهی آن توسط دفتر ثبت جهانی سابق، در پی تغییرات مدیریتی در بدنه معاونت میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۰، دفتر ثبت جهانی منحل شد و ساختار آن توسط مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار با ترکیبی جدید به دفتر ثبت آثار منتقل شد.
وی درباره انتقادها به دیفر یا ریفر شدن برخی پرونده‌ها گفت: بنده همانند همکاران سابقم در دفتر ثبت جهانی سابق، در این سه سال در ساختار جدید ثبت جهانی نبوده‌ام و اگر افتخار حضور در پرونده هگمتانه را دارم به دلیل همکاری با استان بوده است نه وزارت. درباره پرونده‌های دره خرم آباد و ماسوله که توسط ساختار فعلی تهیه شده و بنده جزو تیم تهیه کننده نبودم اظهار نظری نمی‌کنم اما تمام قد از پرونده‌هایی که توسط دفتر ما انجام شد دفاع می‌کنم.
بینایی‌فعال تصریح کرد: دغدغه‌ای که در دفتر ثبت جهانی سابق وجود داشت این بود که از تک سهمیه کشور بیشترین استفاده شود و علیرغم تمام مشکلات احتمالی، پرونده‌های بزرگ مقیاس تهیه، تدوین و به یونسکو ارسال شود. مانند پرونده کاروانسرا که ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان کشور را در بر می‌گیرد و به واسطه همین تک پرونده ۸ استان که اثر ثبت جهانی میراث فرهنگی نداشتند، دارای اثر جهانی شدند و تعداد نقاط میراث جهانی ایران تقریباً دو برابر شد.
وی ادامه داد: بسیاری از کاروانسراهایی که در دل بافت‌های تاریخی قرار دارند، در واقع باعث شناخته شدن بستر خود شدند و کلی مزایای دیگر. یا پرونده راه آهن سراسری که علاوه بر ایجاد تنوع در فهرست میراث جهانی ایران به عنوان میراث صنعتی و مدرن، با طولی حدود ۱۴۰۰ کیلومتر، با دربرگرفتن حدود ۹۰ ایستگاه تاریخی، صدها تونل و پل شاخص و… از شمال به جنوب کشور دریای خزر را به خلیج فارس وصل می‌کند و پرونده‌های دیگر مثل باغ‌های ایرانی، مجموعه ساسانی، قنات‌های ایران و… که پرونده‌های بسیار بزرگ و پرثمری بوده‌اند.
بینایی‌فعال افزود: به هر حال پرونده‌های بزرگ هم زحمات زیادی در مرحله تهیه و تدوین و ساماندهی سایت و… و هم چالش‌های فراوانی در مرحله ثبت خواهند داشت. مسلماً اگر به جای پرونده‌ای مانند کاروانسراها، یک مجموعه یا بنای کوچک برای ثبت جهانی ارسال می‌شد، هم کار تیم تهیه و تدوین راحت‌تر بود هم چالش‌ها و مراحل ثبت آن اما دستاورد بزرگی نبود.
وی عنوان کرد: به عنوان مثال می‌شد بدون ریفر یا دیفر، پرونده‌های رفع تکلیفی، کوچک و بی دردسری ثبت کرد اما هم اکنون نقشه ایران بیش از ۱۰۰ نقطه جهانی در قالب ۲۸ ثبت جهانی نداشت. به این نکته هم باید اشاره کرد که بسیاری از سایت‌های تاریخی ما با مشکلات مختلف حفاظتی و چالش‌های مداخلات دهه‌های اخیر مواجه‌اند و علیرغم ارزش‌های تاریخی، بعضاً با مشکل مخدوش بودن اصالت و یکپارچگی روبرو هستند و اثبات ارزش‌های برجسته جهانی آنها را سخت می‌کند. برخی به دلیل عدم تسلط به ساختار میراث جهانی، بدون در نظر گرفتن موارد فنی مباحثی را مطرح می‌کنند که نه جنبه کارشناسی دارد و نه تخصصی.
عضو ارشد تهیه پرونده میراث جهانی هگمتانه در پایان درباره پرونده‌ای که امسال تهیه و به یونسکو ارسال شده و نیز برنامه سال بعد، اظهار کرد: بهمن‌ماه ۱۴۰۲ پرونده دره خرم آباد به یونسکو ارسال شده که بنده از مفاد و چگونگی تهیه آن و همچنین برنامه پرونده‌ای که امسال باید ثبت شود اطلاعی ندارم.
