به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، هفته گذشته سازمان بهداشت جهانی (WHO) با صدور بیانیه ای وضعیت شیوع ویروس « ام پاکس » در بخش هایی از آفریقا را اضطراری اعلام کرد. با وجودی که ویروس «ام پاکس» در مقایسه با کرونا قابلیت سرایت کمتری دارد اما با توجه به احتمال بروز گونه های جدید از یک ویروس امکان به وجود آمدن یک وضعیت بحرانی در جهان وجود دارد. در هفته های اخیر اولین موارد ابتلا در سوئد و پاکستان دیده شده است، به همین علت کشورهای زیادی از جمله فرانسه، فیلیپین، ژاپن و.. نسبت به این ویروس و احتمال گسترش آن هشدار داده اند. شناخت عواملی که می توانند زمینه را برای گسترش این ویروس فراهم کنند؛ می تواند از بروز بحران جلوگیری کند. در همین راستا با پروفسور علیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری به گفت و گو پرداخته ایم.
برای پاسخ به این سوال ابتدا می بایست وضعیت این بیماری را در جهان بررسی کنیم. ام پاکس یا آبله میمون یک بیماری ویروسی است. این ویروس در واقع خویشاوند ویروس واریولا(عامل بروز بیماری آبله) است. با وجودی که ام پاکس شیوع کمتری نسبت به آبله دارد اما همچنان می تواند برای سلامت عمومی جامعه نگران کننده باشد و در حال حاضر این بیماری یک تهدید جهانی محسوب می شود. در ابتدا جنبه های همه گیری این بیماری را مورد بررسی قرار می دهیم. ام پاکس به ویژه از سال 2022 که شیوع آن آغاز شد، توجهات بسیار زیادی را به خود جلب کرد. با توجه به اینکه این بیماری مختص آفریقای مرکزی و غربی بوده است، شیوع آن در کشورهای اروپایی و آمریکایی می تواند نگران کننده باشد.
با این وجود مقایسه آن با همه گیری کرونا صحیح نیست. این بیماری از طریق تماس های پوستی، قطرات تنفسی (به شکل طولانی و ادامه دار) و وسائل آلوده به ترشحات حاوی این ویروس منتقل می شود. ام پاکس در مقایسه با سایر ویروس ها مثل کرونا نرخ انتقال کمتری دارد.
دومین مسئله ای که باید به آن بپردازیم مسئله واکسن این بیماری است. در ابتدا برای آبله واکسن های مختلفی ساخته شد که بنابر شواهد موجود این واکسن ها تاثیرگذاری خوبی بر ویروس آبله میمون داشته است؛ در نتیجه واکسن های آبله می توانند ابزاری برای کنترل این بیماری به ویژه در میان گروه هایی که در معرض خطر هستند، باشد.
در حال حاضر با توجه به اطلاعات موجود هیچ گونه درمان انحصاری برای این ویروس در نظر گرفته نشده است. اکثر بیماران مبتلا به ام پاکس که سیستم ایمنی سالمی دارند و بیماری های پوستی ندارند می توانند با استفاده از درمان های حمایتی و کنترل درد، بدون استفاده از درمان های پزشکی بهبود پیدا کنند. متخصصین با مراجعه بیمار ممکن است داروهای ضد ویروس را به بیماران پیشنهاد داده و آن هارا مورد درمان قرار دهند. همچنین درمان هایی که با استفاده از حمله هموگلوبین ها به خانواده ارتوپاکس ویروس ها است، در زمان شیوع بیماری ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
سومین مسئله مورد بررسی ما اقدامات بهداشت عمومی است که باید مورد توجه واقع شود. به دلیل مداخلاتی که در بهداشت عمومی جوامع صورت گرفته است مانند برنامه های واکسیناسون و گسترش آگاهی، پراکندگی ام پاکس در جوامع غیر بومی به طور نسبی مهار شده است. با این حال در مناطق بومی آفریقای مرکزی و غربی به دلیل منابع محدود بهداشتی این بیماری همچنان با چالش های زیادی روبرو است. مطابق با اعلامیه روز چهارشنبه سازمان بهداشت جهانی شیوع رو به افزایش ام پاکس در آفریقا یک وضعیت اضطراری بهداشتی در جهان به وجود آورده است. در حال حاضر یکی از نگرانی های اصلی ما در خصوص شیوع یک گونه مرگبارتر از گونه های قبلی به کشورهای غیر آفریقایی است، که با این بیماری تاکنون مواجه نبوده اند. با وجودی که این سویه قبلا به جمهوری دموکرات کنگو محدود می شد با توجه به شیوع، گسترش و سرعت انتشار این ویروس یکی از دلایل اصلی اعلامیه سازمان جهانی بهداشت به این دلیل است که احتمال دارد با گسترش سویه مرگبار این بیماری به قسمت های شرقی کگنو زمینه ای برای انتقال این ویروس به کشورهای همجوار مهیا شود.
ایران هم مثل سایر کشورها در این سال مواردی از ام پاکس را گزارش داده است که عمدتا به علت سفرهای بین المللی یا تماس با افراد آلوده بوده است. تعداد مبتلایان در ایران در مقایسه با سایر مناطق به ویژه در اروپا و آفریقا که شیوع بیماری در سال 2022 بالا بوده است، بسیار کم است. با وجود تعداد مبتلایان بسیار کم این بیماری در سال 2022 سیستم بهداشت و درمان کشور در آن زمان نسبت به نظارت، شناسایی و مهار این بیماری بسیار هوشیار بوده است. با توجه به شرایط و احتمال به خطر افتادن سلامت عمومی احتمال دارد سیاست های مختلفی مثل واکسیناسیون برای پیشگیری از وضعیت بحرانی به کار گرفته شود.
ویروس ام پاکس می تواند از طریق تماس مستقیم با حیوانات وحشی و آلوده،تماس نزدیک عادی یا جنسی با فرد مبتلا به این ویروس و تماس با مواد و وسائل آلوده به ویروس ام پاکس منتقل شود.هیچ شواهدی مبنی بر انتقال این ویروس از افراد بدون علائم وجود ندارد در مورد این موضوع همکاری های بین و المللی در این زمینه بسیار در جهت شناسایی موارد بیماری مهم است؛همچنین بسیار اهمیت دارد که قبل از واردات هر چیزی میزان شیوع بیماری و موارد ابتلا در کشور مبدا مورد بررسی قرار گیرد.در صورت شیوع جهانی این بیماری لازم است تصمیمات جدید بهداشتی در رهگیری و غربالگری این بیماری پیگیری شود. الزام افراد به پر کردن فرم های خود اظهاری یا ارائه تست های منفی از جمله راهکارهایی است که می تواند در کنترل و پیشگیری ورود بیماری به کشور تاثیرگذار باشد.
عفونت ام پاکس معمولا با علائم غیر اختصاصی مشابه علائم بسیاری از بیماری های ویروسی دیگر شروع شده و با گذشت زمان علائم متمایزتر از قبل می شوند. برخی از علائم اولیه هستند و شامل تب، سردرد، درد عضلانی، خستگی عمومی یا فرسودگی و تورم غدد لنفاوی؛ همچنین لرز و تعریق می شوند. تورم غدد لنفاوی یکی از علائم متمایز کننده این ویروس است و ام پاکس به طور معمول موجب تورم غدد لنفاوی گردن، زیر بقل و کشاله ران می شود. علائم اختصاصی معمولا یک الی چهار روز بعد از شروع بیماری مشخص می شوند. لکه های قرمز در سطح اول دیده می شود و در مراحل بعدی این ضایعات پیشرفت کرده و در نهایت به شکل برجستگی های پر شده از مایع سفید پدیدار می شوند. گسترش علائم این بیماری از صورت شروع شده و به مرور زمان به سایر نقاط بدن مثل کف پاها و دستان خواهد رسید البته این ضایعات ممکن است در دهان، اندام تناسلی و چشم هم پدیدار شود. گلودرد، سرفه، ورم، التهاب چشم و عفونت های ثانویه مخصوصا در ضایعات پوستی از جمله علائم دیگری است که ممکن است دیده شود.
کودکان نیز مبتلا به این ویروس می شوند هرچندکه ممکن است علائم آن ها با توجه به سن و شرایط جسمی شان و سطح قرارگیری در معرض این بیماری متفاوت باشد. برخی از کودکان به ویژه کودکان زیر 8 سال با توجه به عدم توسعه سیستم ایمنی شان ممکن است در مقایسه با بزرگسالان سالم بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری باشند. شرایط زمینه ای مثل وجود برخی از بیماری ها در آن ها می تواند آن هارا بیشتر در معرض خطرات و احتمال درگیری با این بیماری قرار دهد. علائم کودکان مثل علائم بزرگسالان است و در برخی مواقع، با توجه به اینکه ممکن است شدت بیماری در آن ها بیشتر شود، احتمال دارد با عوارضی مثل کم آبی ناشی از استهال و استفراغ، عفونت های باکتریایی، ذات و الریه و... مواجه شوند. علاوه بر عوامل انتقل دهده ویروس ام پاکس، شواهد محدودی وجود دارند که نشان از احتمال انتقال این ویروس از طریق شیر مادر می دهند، به همین علت لازم است احتیاط های لازم در این راستا صورت گیرد.
آبله میمون می تواند تحت شرایط خاصی به یک بیماری همه گیر ختم شود، اما به دلیل تفاوت هایی که در راه های انتقال این ویروس وجود دارد، احتمال شیوع و همه گیری آن در مقایسه با بیماری مثل کوید 19 بسیار کم است. با این حال برای اینکه آبله میمون به یک وضعیت بحرانی و هشدار عمومی تبدیل شود چند عامل کلیدی باید در کنار هم قرار گیرند. اولین عامل انتقال پایدار از انسان به انسان است. همانطور که قبل تر به راه های انتقال این ویروس اشاره کردیم برای اینکه بیماری بتواند به یک بیماری همه گیر تبدیل شود می بایست انتقال مداوم انسان به انسان به ویژه در مکان هایی که تماس ها مکرر است، وجود داشته باشد. اگر ویروس فراتر از مناطق بومی خودش گسترش پیدا کند و در قاره های مختلف پخش شود می تواند به یک بیماری همه گیر و وضعیت بحرانی در جهان ختم شود. هشدارهای عمومی که سازمان بهداشت جهانی منتشر کرده است به همین علت است که هشداری به کشورهای مختلف داده شود تا از بحران جهانی جلوگیری شود.
در صورتی که این بیماری سویه های مختلفی از خود منتشر کند قابلیت فراگیری و تبدیل به یک بحران را می تواند داشته باشد. از طرفی ما می بایست مراقب جمعیت های پر خطر و تقویت کننده بیماری باشیم. یک سویه خطرناک تر از بیماری ام پاکس می تواند قابلیت و شدت انتشار راحت تری به ویژه در میان جمعیت های پراکنده یا مناطقی که زیرساخت های بهداشتی نامناسبی دارند، داشته باشد. مناطق شهری شلوغ، مکان هایی که امکانات بهداشتی کمی دارند، مناطقی که افراد زیادی در مجاورت آن زندگی می کنند (مدارس، زندان ها و..) می توانند نقاطی در نظر گرفته شوند که قابلیت انشار ویروس در آن ها بالا است. در کنار عوامل گفته شده جمعیت های پر خطر مانند افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند یا منحرفان جنسی می توانند قابلیت گسترش ویروس را افزایش دهند. گفته می شود یکی از دلایل گسترش بیماری ام پاکس در سال 2022 تجمع منحرفان جنسی بوده است که با توجه به اینکه این تجمع از کشورهای مختلف صورت گرفته زمینه را برای گسترش این بیماری فراهم کرده است؛ علاوه بر توجه به عواملی که می توانند زمینه را برای ایجاد یک بیماری همه گیر فراهم کنند، توجه به راه های مقابله با بیماری، ردیابی و واکسیناسیون نیز حائز اهمیت است. چرا که دسترسی محدود به مناطق درمانی و واکسن ها می تواند زنگ خطری برای گسترش بیماری باشد.
لازم است با توجه به اطلاعاتی که از سایر کشورها در ارتباط با شیوع و آمار ابتلا به این بیماری به دست آمده است برنامه ریزی های مناسب بهداشتی، درمانی و پایش مسافرانی که از خارج کشور وارد می شوند، صورت گیرد. در صورتی که موارد ابتلا به بیماری رو به افزایش باشد نیاز به انجام پروتکل های لازم و در صورت نیاز به کارگیری واکسن ها داریم. با توجه به اینکه اربعین مراسمی است که در آن تراکم جمعیت وجود دارد و یکی از راه های انتقال ام پاکس تماس مستقیم است احتمال گسترش این بیماری افزایش پیدا می کند، به همین علت نیاز است برنامه ریزی های مناسبی برای زائرینی که به کشور بازمی گردند، صورت گیرد. توجه داشته باشید که اقدامات و احتمالات گفته شده تنها مربوط به آبله میمون نیست و می تواند تب دنگی را نیز شامل شود.
این موضوع می تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار گیرد. با توجه به اینکه آبله میمون ویروسی است که به نسبت سایر ویروس ها احتمال انتقال کمتری دارد و ارتباط نزدیک در دوران بیماری می تواند نقش مهمی در انتقال این بیماری داشته باشد، گفته می شود که این بیماری بعد از بروز علائم و ضایعات پوستی قابلیت انتقال پیدا می کند و تا قبل از ظهور علائم مسری نیست. به طور کلی ام پاکس از زمان بروز علائم و ضایعات پوستی تا زمانی که ضایعات پوستی رو به بهبود پیش روند قابلیت انتقال دارد و این مدت ممکن است بین 2 الی 4 هفته زمان ببرد در کنار این عوامل شیوه های انتقال که قبل تر گفته شد نیز تاثیرگذار هستند. با توجه به اینکه این بیماری یک بیماری مشترک میان دام و انسان است ممکن است با استفاده از گاز یا ترشحات بدنی حیوانات، که عمدتا جوندگان را شامل می شوند، به انسان منتقل شود. نکته بسیار مهم عدد R0 ویروس ام پاکس است. این عدد نشان دهنده میزان سرایت ویروس دارد و در زمان کووید 19 بسیار مورد استفاده قرار می گرفت. عدد R0ویروس ام پاکس بین 1 الی 2 است و بر این اساس انتقال این ویروس نسبت به کرونا کم بوده و در سطح متوسط قرار می گیرد.
