سیاستگذار امروز، اگر فناوری‌های نسل همواره متصل را نشناسد، نسل زد که بخش مهمی از نیروی کار هستند را از دست خواهد داد. رشد شکاف میان نسلی که در گذشته تصاعد حسابی داشت، به شکاف میان نسلی با رشد تصاعد هندسی تبدیل خواهد شد! آن‌ها که به بومیان دیجیتال معروفند، رفتارهای متفاوتی با سایر نسل‌ها دارند، شاید فکر کنیم آشنایی با خصوصیات نسل زد اصلا چقدر دارای اهمیت است و چرا باید این نسل را بشناسیم. این روزها که از انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در ایران روزهاست که می‌گذرد، توجه به مطالبات و خواسته‌های کودکان، نوجوانان و جوانان نسل زد و نیز دریچه‌ای که آنها از آن به جهان می‌نگرند مورد توجه برخی کارشناسان و نیز کاندیداها و مشاورانشان قرار گرفته بود و تا جایی که مسعود پزشکیان فیلم انتخاباتی خود را نسل زد نامگذاری کرد و همچنین این روزها در تازه‌ترین نظرسنجی‌های انتخاباتی در ایالات متحد آمریکا کاملا هریس در میان رأی‌دهندگان جوان یا همان نسل زد نسبت به ترامپ برتری چشمگیری دارد.

عبارت "نسل زد" چندی است به جمع تعابیر رایج و پرکاربرد اضافه شده است. این عبارت خصوصا در فضای مجازی زیاد دیده و شنیده می‌شود و گروهی از جوانان را در برمی‌گیرد که دارای خصوصیات مشترکی هستند. زمانی که صحبت از نسل به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهن خطور می‌کند افرادی با مشخصات سنی واحد هستند که نسل خاصی را تشکیل داده‌اند. در واقع می‌توان به آنها لقب هم‌نسل داد و ما نیز خیلی وقت‌ها از عبارت هم‌نسل برای بیان خاطرات و تجربه‌های مشترک استفاده می‌کنیم.ممکن است حتی صفت‌های مختلفی برای نسل خود درنظر بگیریم، مثلا ترکیب «نسل سوخته» که بسیار رایج است و افراد متولد دهه‌های مختلف گاهی از آن برای توصیف خود و هم نسلانشان استفاده می‌کنند. جمعیتی را که اکنون ۳۲ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، با حدود دو و نیم میلیارد انسان، که متولدان دهه‌ی ۱۹۹۰ تا اواسط دهه‌ی ۲۰۱۰ میلادی هستند -1370 تا شمسی1390- نسل «زد» می‌نامند؛ نسلی که امروز تعدادی در دانشگاه‌ها و تعدادی در مدرسه‌ها تحت اشراف نظام تعلیم ‌و ‌تربیت مدرسه‌ای و آموزش عالی هستند.

در کلیه‌ی کشورهای جهان نسل زد یکی از مهم‌ترین نسل‌ها به شمار می‌آید و بر اساس آن چه گفته می‌شود افراد نسل زد تا چند سال آینده بیش از پنجاه درصد بازار کار را تشکیل می‌دهند و این روند صعودی همچنان ادامه خواهد داشت. پس می‌بایست نحوه‌ی ارتباط با این نسل را بدانیم تا به تعاملی بهتر با آنها خصوصا در محیط‌های کاری دست پیدا کنیم! طبعاً هرگونه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای امور علمی و تربیتی این نسل، نیازمند شناخت عمیق و دقیق از ویژگی‌های اختصاصی ایشان و وجوه تفاوت‌های آن‌ها با نسل‌های پیشین است؛ ویژگی‌هایی که اگر به‌خوبی درک و مدیریت شوند، فرصتی برای پیشرفت این نسل و نقش‌آفرینی مفید و مناسب آن‌ها در آینده‌ی این سرزمین خواهند بود و اگر صرفاً با نگاه تهدید و برجسته‌کردن جنبه‌های منفی این خصوصیات دنبال شوند، به ابرچالشی برای نظام تربیتی و طبعاً نظام اجتماعی ما تبدیل خواهند شد!

ویژگی شاخص این نسل، استفاده از اینترنت، ابزار و روش‌های ارتباطی دیجیتالی در بدو تولد است که تا حدودی اکثریت وسایل آموزشی و سرگرمی آنها را شامل می‌شود. به‌جهت در دسترس‌بودن این ابزار و روش این نسل، از دوران کودکی تا نوجوانی و جوانی با آگاهی بیشتری در مورد منافع خود اقدام می‌کنند. از سویی هم به‌واسطه‌ی امکانات اینترنتی در حوزه اجتماعی نسبت به موارد اجتماعی فعالیت و واکنش‌های آشکاری را از خود نشان می‌دهند. آنها هیچ محدودیتی را جهت بیان نظر و فعالیت اجتماعی به‌واسطه‌ی ابزارهای موجود در فعالیت خود قائل نیستند. از نظر دستیابی به اطلاعات و حتی سطح رفاه زندگی نیز در موقعیت مناسب و بهتری نسبت به کودکان، نوجوانان و جوانان نسل‌های پیشین هستند. به‌واسطه‌ی ابزارهای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌های ناشی از آن، درخواست‌های آنها تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و نسل مطالبه‌گری هستند. دانشمندان علوم اجتماعی هزاران سال است که نسل‌ها را از نظر تئوری مورد مطالعه قرار داده‌اند. فیلسوفانی مانند «آگوست کنت» تغییر نسل‌ها را «موتور اصلی تغییرات اجتماعی» می‌دانند. به سخن دیگر، مطالبه‌گری آنها خیلی زودتر از مطالبه‌گری نسل‌های پیشین رخ‌داده است چرا که هم‌زمان با تحولات جهانی، تمایل آنها نیز به تغییر زندگی همپای تحولات بیشتر می‌شود و مطالباتشان از جامعه هم‌زمان با تحولات تکنولوژیک افزایش می‌یابد.

در ایران، نسل زدی‌ها مطالبه‌گری را بدون چون ‌و چرا به عرصه‌ی جامعه کشانده‌اند و از دولت سرزمین خود درخواست ایجاد شرایطی جهت برآوردن و عملی کردن خواسته‌های خود را دارند. از آنجایی‌که این گروه بنابر عدم آموزش مناسب، به برخی از چارچوب‌های سنتی گذشته پایبند نیستند، لذا اداره این امر، دانایی و سرعت عمل و تفکر و وفاق ملی مجریان و تصمیم گیرندگان را می‌طلبد. برخی به درستی راه ارتباط با نسل زد را پیداکرده‌اند و می‌دانند گفت و گو با این نسل در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند ثمربخش باشد. گفت و گو در شبکه‌های اجتماعی این خاصیت را دارد که از حالت تک گویی خارج شده و دیالوگ میان دو طرف برقرار می‌شود. فرقی نمی‌کند شما سیاستمدار یا مدیر در بخش‌های مختلف باشید، در هرحال در این فضا دیگران می‌توانند به‌صورت مستقیم با شما گفت و گو کنند. این شیوه بسیار مورد پسند "نسل زد" است؛ نسلی که چندان علاقه‌ای به این که تنها شنونده باشد ندارد. نسل زد ایرانی نیز که با هم نسلان خود در سراسر دنیا به واسطه‌ی دنیای وب دارای اشتراک و نزدیکی است، امروز به‌طور شفاف و روشن درباره‌ی مطالبات خود حرف می‌زند و به دنبال یافتن راه حلی عملی برای رسیدن به آنهاست. بدون شک تعامل با این نسل می‌تواند آینده‌ی بهتری را با ورود زودهنگام آنها به عرصه‌های مختلف رقم بزند و در عصر جدید لزوم برداشتن گام‌های محکم در جهت وفاق و صلح ملی جهت احقاق حقوق نسل زد بسیار مهم و ضروری است.

* مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان