درحالی‌که شب شنبه به ساعات پایانی خود نزدیک می‌شد، وقوع انفجاری مهیب در معدن زغال‌سنگ شرکت معدنجو در طبس، خواب را از چشم خیلی‌ها پراند. این انفجار در حالی رخ داد که در آن لحظات مرگبار ۶۹ معدنچی در بلوک‌های B و C مشغول به‌کار بودند که حالا پس ازحادثه سرنوشت بسیاری از آنان در هاله‌ای از ابهام بود.
با آغاز عملیات نجات و ورود امدادگران، تا لحظه تنظیم این گزارش، اجساد ۳۴ معدنچی از معدن خارج شده و به‌گفته رئیس جمعیت هلال‌احمر ایران ۱۷نفرهمچنان محبوس هستند وعملیات امدادرسانی ادامه دارد. براساس اعلام کارشناسان، انفجار گاز متان در بلوک C عامل انفجار بوده است.
در پی این حادثه مرگبار، سران سه قوه با ارسال پیام‌های جداگانه ضمن تسلیت به خانواده قربانیان تاکید کردند که علت حادثه باید مشخص و با مقصر یا مقصران احتمالی برخورد شود. سه روز عزای عمومی هم در استان خراسان جنوبی اعلام شد.
غروب شنبه کارگران معدن ذغال‌سنگ معدنجو مثل همیشه از سه تونل وارد معدن ۷۰۰ متری شدند تا از دل زمین سرد و تاریک لقمه‌ای نان حلال برای خانواده‌های خود کسب کنند. آنها در‌حالی وارد معدن شدند که هیچ‌کس نمی‌دانست تا ساعاتی دیگر قرار است یکی از مرگبارترین حوادث معدن ایران را با مرگ برخی از دوستان خود که ساعات زیادی از شبانه روز را با آنان سپری می‌کردند، تجربه کنند. ساعت ۲۱ شب، به‌یک‌باره صدای مهیب انفجاری از ورودی تونل شماره سه بلند شد. کارگران و مسئولان حاضر در معدن با بهت و حیرت به دود و گرد و خاکی که از داخل تونل به بیرون می‌آمد نگاه کردند. افراد حاضر در محوطه به سمت درب ورودی تونل رفتند که متوجه ریزش آن شدند.
برخی از کارگران سعی کردند با کمک همکاران‌شان از ورودی تونل شماره دو خارج شوند، اما تونل شماره دو هم ریزش کرده بود. تنها راه رسیدن به کارگران محبوس تونل شماره یک بود که کارگران واردآنجا شدنداما کاری ازدست‌شان بر‌نمی‌آمد وتن‌ها توانستند چندکارگر زخمی را ازداخل تونل خارج کنند. با اعلام موضوع به هلال‌احمر، اورژانس و سازمان مدیریت بحران، یک ساعت بعد محوطه ساکت معدن پر از نیروهای امدادی شد و چراغ‌های قرمز خودرو‌های هلال‌احمر و پلیس و اورژانس شب کویر را نورانی کرد. همزمان نیروهای ایمنی معدن برای سنجش گاز، وارد تونل شماره یک شدند و مشخص شد انفجار گاز متان داخل تونل شماره سه باعث شده کارگران داخل این تونل و تونل شماره دو دچار حادثه شوند.
با طلوع خورشید، عملیات امداد و نجات امدادگران سرعت بیشتری به‌خود گرفت. در میانه روز و در شرایطی که کارگران بی‌صبرانه و در سکوت منتظر خبری از همقطاران خود بودند، امدادگران اجساد کارگران فوتی را یکی‌یکی بیرون کشیدند و داخل واگن‌های سرد و آهنی قرار دادند که همیشه از آن برای انتقال زغال‌سنگ استفاده می‌شد، اما حالا تبدیل به تابوت سیار دوستان و همکاران‌شان شده بود. مردانی که به‌آسانی و حتی در تاریک‌ترین نقطه زمین هم خم به ابرو نمی‌آوردند، در آن لحظات طاقت‌فرسا با شانه‌هایی افتاده، کمری خم و چشمانی اشک‌بار با صدای بلند گریه می‌کردند و ابایی نداشتند از اینکه کسی اشک‌های مردانه‌شان را ببیند.
براساس اعلام پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال‌احمر، در مجموع ۶۹ نفر دچار حادثه شدند که ۱۱ تیم امدادی در مجموع ۳۵ نیروی عملیاتی با به‌کارگیری ۹دستگاه خودروی امدادی و دو فروند بالگرد، در عملیات جست‌وجو و نجات حادثه انفجار معدن زغال‌سنگ طبس مشارکت داشتند. در پی انفجار گاز متان در ۲ بلوک B و C معدن طبس و اتمام کار بلوک B، از ۴۷کارگری که در این بلوک مشغول کار بودند ۳۰ نفر فوت کردند و ۱۷ نفر مصدوم هم به بیمارستان منتقل شدند.
جای خالی همقطاران در رختکن معدن
شرایط اطراف معدن همچنان بحرانی است و کارگران بی‌قرار و با نگرانی به امدادگران چشم دوخته‌اند و دعا می‌کنند تا سایر هم‌قطاران‌شان مجروح، اما زنده از تونل خارج شوند. رختکن معدن که تا شب گذشته محل تعویض لباس معدنچی‌ها بود، حالا تبدیل به محل نگهداری اجساد برخی کارگران شده و پیکر‌های آنان در حالی‌که در کاور‌های سیاه‌رنگ پزشکی قانونی پیچیده شده، کنار هم روی زمین قرار داده شده است؛ صحنه‌ای تلخ و اندوهبار که تا مدت‌ها در ذهن معدنچیانی که جان سالم از این حادثه به‌در برده‌اند، باقی خواهد ماند.
یکی از نیروهای ایمنی معدن، معدنجو درباره این حادثه گفت: محل حادثه دارای گاز متان بود و باید اول گاز را تخلیه می‌کردیم تا کار امدادرسانی و انتقال اجساد انجام شد. ابتدا تا دهانه کارگاه استخراج پایین رفته و وضعیت تهویه و میزان گاز موجود در محل حادثه را بررسی کردیم. وظیفه ما رساندن وضعیت تهویه به شرایط استاندارد و خارج کردن گاز‌های سمی و کشنده بود. نیروهای ایمنی و امداد ابتدا ۵۰۰مترمسیر شیب‌دار و سپس ۴۰۰ متر مسیر افق را طی کردند تا به دهانه محل استخراج رسیدند. بیش از هشت نفر از نیروهای ایمنی داخل کارگاه رفتند تا شرایط را بررسی کنند. تا گاز‌ها خارج نمی‌شد، امکان رسیدن به معدنچیان گرفتار وجود نداشت و همین موضوع تاخیر چندساعته در امدادرسانی به‌وجود آورد.
نیروهای ایمنی با تجهیزات تنفسی داخل تونل‌ها می‌شوند و قبل از تمام‌شدن اکسیژن باید معدن را ترک کنند. آنها با تجهیزات، میزان گاز موجود را بررسی کردند و تا ساعت۱۱صبح یکشنبه امکان ورود نیروهای امدادگر به علت وجود گاز متان در تونل شماره ۳ وجود نداشت.»
یکی دیگر از معدنچیان با اشاره به اینکه معدن حادثه‌دیده ۱۳ کارگاه دارد و ما به هر کارگاه افق می‌گوییم، اظهار داشت: «خود معدن از بلوک A، B و معدنجو تشکیل می‌شود که ۱۳ کارگاه در آن فعال است. شیفت صبح از ساعت ۶:۳۰ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر، بین پستی از ساعت ۱۲:۳۰ تا ۶ عصر و شیفت عصر از ساعت ۶:۳۰ عصر تا ۱۲شب به کار مشغولند. هفته گذشته خبری آمد که محل حادثه ریزش کرده و چند روز کارگاه تعطیل بود. گفته شد سقف استخراج پایین آمده، اما علت ریزش مشخص نشد و خوشبختانه در آن حادثه کسی آسیب ندید، اما چند شیفت کارگاهی که محل حادثه دیروز بود، تعطیل شد. بیشتر کارگران از شهر‌های اطراف مانند عشق‌آباد، بردسکن، کاشمر، بیرجند و اطراف آن هستند.»
یکی از مدیران مجموعه معدنجو نیز با اعلام اینکه دو کارگاه فعال در محل حادثه وجود داشت، گفت: «محل فعالیت قبلا گازسنجی شده و هیچ نوع گازی وجود نداشت. تصاعد گاز، وقوع انفجار پس از آن و نیز عدم تهویه موجب انتشار گاز CO از بلوک C به بلوک D شد. انفجار اول در بلوک B رخ‌داد که منشاء آن گاز متان بود. به‌خاطر اتصال بلوک B به بلوک C گاز منوکسید کربن ناشی از سوختن متان وارد تونل C شد و خفگی کارگران آنجا را رقم زد.»
این ماجرای تلخ با اینکه براساس آمار غیررسمی جان ۵۲ معدنچی را گرفته است، اما یک قهرمان هم دارد که شاید اگر حضور نداشت ممکن بود آمار کشته‌ها افزایش پیدا کند. این ناجی درحالی‌که در بیمارستان بستری است و نفسش به‌سختی بالا می‌آید، گفت: «شب حادثه مشغول کار بودیم که یک نفر گفت فرار کنید، کارگاه آتش گرفته و گاز دارد. فرار کردیم آمدیم بالا. لقمه‌ای نان و چای خوردم و منتظر دوستانم ماندم، اما هرچه صبر کردم، نیامدند. طاقت نیاوردم و رفتم دیدم سه نفر هنوز زنده هستند که آنها را خارج کردم و روی واگن گذاشتم. بعد از مدتی بازهم طاقت نیاوردم و این‌بار دیدم یک نفر دچار گازگرفتگی شده و در حال خرخرکردن بود. دهانش را که تمیز کردم، حالش بهتر شد. رفتم بالاتر برخی از دوستانم را پیدا کردم، اما کم‌کم دچار سردرد و گردن‌درد و سنگینی بدن شدم که عوامل اورژانس مرا به بیمارستان منتقل کردند و حالا حالم خوب است.»
شناسایی اجساد قربانی
فرماندار ویژه طبس دیروز گفت: تعداد اجسادی که به پزشکی‌قانونی تحویل شده تااین لحظه۳۱مورد است. تعداد متوفیان شناسایی شده ۳۳ نفر است که از مجموع اجساد تحویل‌شده، پنج متوفی به کاشمر، چهار متوفی به مینودشت و سه متوفی به بیرجند منتقل شده‌اند. تا ساعاتی دیگر حدود ۱۲ - ۱۰جسد دیگر هم تعیین تکلیف شده و از طبس خارج می‌شوند. بسیاری از معدنکاران که با چشمانی گریان نگران وضعیت همکاران خود بودند، با اضطراب کنار امدادگران نشسته بودند تا از نزدیک شاهد وضعیت محبوسان در معدن باشند. اتابک، وزیر صمت نیز از تشکیل کمیته‌ای برای بررسی علت حادثه در معدن خبر داد و گفت: این کمیته از کارشناسان زبده و باتجربه شکل گرفته و ایمن‌سازی برای خروج باقی کسانی که ممکن است در معدن هنوز مانده باشند پیگیری خواهد شد. پس از گذشت ساعت‌ها از وقوع حادثه، فعالان حوزه معدن و کارگری وضعیت رسیدگی به آنها را زیر سؤال بردند.
سریال مرگبارترین حوادث معدن
سریال حوادث مرگبار در معادن کشور تمامی ندارد و هر‌ساله در حوادث ریزش یا نشت گاز، چندین معدن‌کار جان خود را از دست می‌دهند. کارگرانی که در تاریک‌ترین اعماق زمین تیشه به سنگ می‌زنند و هر روز در جدال با مرگ برای یک لقمه نان هستند. در ادامه مرگبارترین حوادث معدن در ایران را مرور کرده‌ایم.
۳۱فروردین ۱۳۸۸ معدن باب نیزو زرند ۱۲کشته
۲۳ آذر ۱۳۸۹ معدن اشکلی کرمان ۵ کشته
۹ آذر ۱۳۹۱ معدن یال شمال طبس ۸ کشته
۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ معدن یورت گلستان ۴۳ کشته
۱۲ شهریور ۱۴۰۲ معدن طزره دامغان ۶ کشته
۳۱ شهریور ۱۴۰۳ معدنجو طبس کشته ۳۸
