خبرنگار ایسنا برای باخبر شدن از حال و هوا و وضعیت کنونی کسبه قدیم و جدید سری به این بازارها زده که در ادامه می‌خوانیم.
ساعت ۹:۳۰ صبح است، به سوی بازارهای قدیمی اطراف حرم می‌روم تا از حال و هوای آنجا برایتان بگویم، بازار حضرتی یکی از معابر قدیمی در خیابان نواب صفوی و یکی از ۱۳ بازار محله عیدگاه مشهد است که در نزدیکی حرم مطهر امام‌رضا(ع) و بازار عباسقلی‌خان قرار دارد و یکی از مسیرهای آمد و شد زائران پیاده حرم مطهر رضوی است.
بازاری با سقفی بلند که خبر از قدمت این بنا دارد، همان‌طور که قدم برمی‌دارم و به مغازه‌ها نگاه می‌کنم، کسبه‌هایی را می‌بینم که چروک‌های چهره‌شان خبر از گذر عمرشان دارد.
خیلی وقت است که به بازارهای قدیمی نیامده‌ام، این بازارها مانند بازارهای مدرن وسط شهر نیستند، زرق وبرق آن‌ها را ندارند. در مغازه‌های این بازار، انواع جنس‌های با ربط و بی‌ربط در کنار هم فروخته می‌شود. ویژگی‌ای که اشتیاقم به بازارگردی را بیشتر می‌کند.
کاسب‌های این بازار جزو عمده‌فروشان صنف پوشاک هستند و به گفته خودشان زمین این محل که موقوفه عباسقلی‌خان بود، هنگام تخریب مغازه‌های حوالی حرم به‌دستور ولیان، استاندار وقت، به کسبه پیشنهاد شد تا برای خودشان بسازند و حوالی سال۱۳۵۴ بود که غرفه‌ها ساخته شد و از همان ابتدا، مرکز خرید و فروش پوشاک شهر مشهد بود.
اگر کاسب باشی، کاسبی رونق دارد
با یکی از کسبه قدیمی این بازار به گفت‌وگو می نشینیم، او می‌گوید: من از کودکی در کنار پدرم در بازار بودم و اکنون ۶۳ سال سن دارم.
در مورد وضعیت کسب و کار و چگونگی رکود و رونق بازار می‌پرسم و او بیان می‌کند: اگر در بازار کاسب باشی، کاسبی رونق دارد؛ کاسب باید حواسش به کسبش باشد تا ضرر نکند.
از او درباره تفاوت ویژگی کسبه جوان با کسبه قدیمی سوال می‌کنم و او تأکید می‌کند: ویژگی کسبه قدیمی، صبور بودن است، اما کسبه جوان اینگونه نیستند و می‌خواهند راه چند ساله را در یک شب سپری کنند. صبر و درست‌کاری در کاسبی باعث برکت در کار می‌شود؛ اینکه صبح با توکل بر خدا در مغازه خود را باز کنند و شب هم با امید به خدا ببندند.
وی افزایش بی‌رویه اجاره بها را یکی از مشکلات کسبه بازار برمی‌شمارد و بیان می‌کند: در ۲ سال اخیر اجاره مغازه‌ها در اطراف حرم مطهر رضوی (ع) سنگین شده است، به‌طوری که اجاره‌های سنگین باعث رفتن کسبه بسیاری از این بازار شده است.
او درباره به کارگیری روش‌های نوین کسب‌وکار همچون فروش اینترنتی در کسب‌وکار خود گفت: با توجه به فناوری‌های نوین، خرید و فروش ما نسبت به قبل کمتر شده است، اما با توجه به سنم، فراگیری مهارت‌های فعالیت در فضای مجازی برایم دشوار است.
با مشتری باید با صبر و خوش‌رفتاری برخورد کرد
این کاسب قدیمی درباره بایسته‌های تعامل کسبه با زائران امام رضا(ع) گفت: با مشتری باید با صبر و خوش‌رفتاری برخورد کرد و باید با زائرانی که میزبان آن‌ها هستیم، خوش‌رفتاری کنیم و جنس را گران ندهیم و با انصاف و وجدان کار کنیم.
کسبه اصیل در کار خود قسم نمی‌خوردند
به سراغ کاسب دیگری می‌روم که ۶۸ سال سن دارد و از ۱۸ سالگی وارد بازار شده است، او درباره ویژگی کاسب اصیل گفت: کاسب‌های قدیمی در کار خود قسم نمی‌خوردند، چون قسم خوردن بی‌جا، برکت کار را از بین می‌برد، اما امروزه برخی کاسب‌های جوان این کار را به راحتی انجام می‌دهند.
در یکی از غرفه‌ها فردی را دیدم که لباس خادمی بر تن داشت و خود را در آیینه نگاه می‌کرد، متوجه شدم که این مغازه کت‌وشلوارهای مخصوص خادمان را می‌فروشد. به داخل رفتم، کاسب جوانی حضور داشت و درباره کسبش در این بازار یادآور شد: پدرم در این محل ۴۰ سال کسب کرد و ۱۲ سالی است که من کارشان را دنبال می‌کنم و در این بازار مشغول هستم.
او بیان کرد: ۱۵ سالی است که در کار تولید لباس‌های خدام تمامی بخش‌های آستان قدس رضوی هستیم.
از او درباره وضعیت حضور کسب‌وکارش در فضای مجازی سوال می‌پرسم و او توضیح می‌دهد: کسبه جوان امروزی برای فروش جنس به سود کم قانع نیستند و سود هنگفت می‌خواهند، کاسب‌های قدیمی منصف‌تر و باصبرتر بودند ولی امروزه کسبه باتوجه به پرداخت مالیات و اجاره‌های سنگین مجبور به اخذ سود بالاتری هستند.
وی افزود: با توجه به اینکه اینجا منطقه خرید زائران است، ما در کنار فروش حضوری، در فضای مجازی هم فروش اینترنتی داریم، ولی بیشتر کسب اطراف حرم به صورت حضوری است.
نگاهی به اطرافم انداختم و مغازه اسباب بازی فروشی‌ای را دیدم که در آن پیرمردی با موهای جوگندمی مشغول کاسبی است. جواب مشتری را که می‌دهد، نوبت به من می‌رسد، از او راجع به بازار می‌پرسم و اینکه از کی کاسبی را شروع کرده است. او می‌گوید: سال ۱۳۴۹ این مغازه را پدرم خرید. ۳۰ سالی است که من اینجا کاسبی می‌کنم.
او که تجربه سفر به یزد را دارد، یادآور می‌شود: در یزد هسته مرکزی شهر و اطراف آن بافت قدیمی خود را حفظ کرده است، اما در مشهد این اتفاق نیفتاده است، بلکه سبک قدیم را بیشتر ویران کردند و امروزه اطراف حرم نه بافت قدیمی دارد و نه بافت جدید.
کسبه قدیمی باصفا و رو راست بودند
او بیان می‌کند: من کاسبی سنتی خود را نگه داشته‌ام، با اینکه همه از من می‌خواهند مدرن شوم. او درباره ویژگی کسبه قدیمی یادآور می‌شود: آن‌ها باصفا و رو راست بودند، هنوز هم بعضی از آن‌ها را می‌بینم که همان مرام قدیم خود را حفظ کرده‌اند و از روی صداقت حرف می‌زنند و وقتی با آن‌ها برخورد می‌کنم، متوجه تفاوت آن‌ها با برخی از کسبه جوان می‌شوم.
انتهای بازار حضرتی به بازار عباسقلی وصل می‌شود، به آن سو می‌رویم. چشمم به تابلویی می‌خورد که بر روی آن نوشته شده است خیاطی- عکاسی. راهرویی باریک را طی می‌کنم از پله‌ها پایین می‌روم، سمت راست در زیر راه‌پله فضایی کوچک، اما قدیمی و با صفا خیاط مشغول کار با چرخ خیاطی است. عینکش را از روی چشم برمی‌دارد و در پاسخ به این سوال که از کی خیاط شدید، می‌گوید: کارمند بودم، از سال ۱۳۹۰ که بازنشسته شدم آمدم اینجا و مشغول کار خیاطی شدم و خداروشکر از کار خود راضی‌ام.
کاسب باید گذشت و معرفت داشته باشد
او درباره تفاوت کسبه قدیم و جدید گفت: کاسب‌های قدیمی باکاسب‌های الان خیلی متفاوت بودند، کاسب‌های قدیم گذشت و معرفت داشتند، ولی امروزه این خصلت کمتر در کاسب‌ها به چشم می‌آید. او از کاروانسرای عزیزالله اف می‌گوید که در حال بازسازی است و قرار بوده ۱۸ ماهه نوسازی شود، اما پس از ۵ سال اکنون در آستانه بازگشایی است.
چند پله پایین‌تر می‌روم فضایی مهیا شده که تمام دیوارهای آن را عکسای زائران با پس‌زمینه حرم امام‌رضا(ع) پر کرده است. مردی جوان در پشت میز نشسته که می‌گوید: از سن ۱۳سالگی وارد عرصه عکاسی ویژه بارگاه مطهر رضوی شدم و به دلیل علاقه در دانشگاه کارشناسی عکاس خبری خواندم. از سال ۱۳۸۷ با توجه به علاقه‌ای که به عکاسی داشتم، کار عکاسی را شروع کردم. شیوه کار ما تقریبا سنتی است که با رواج عکاسی دیجیتال در فضای مجازی نسبت به گذشته با استقبال کمتری از سوی مردم روبرو هستیم.
حضور و تردد افرادی که گاری‌های قدیمی حاوی اجناس را جابه‌جا می‌کنند از دیگر ویژگی‌های این بازارهای سنتی است که هنوز به قوت خود باقی است. شعرخوانی زیر لب یکی از آن‌ها زمان را به عقب می‌برد، گویی زمان حال نیست، و اینجا هیچ شباهتی به مشهد مدرن و امروزی ندارد و حس وحال متفاوت خود را القا می‌کند.
نکته جالبی که درباره بازارهای اطراف حرم مطهر وجود دارد، تنوع اجناس ارائه شده در یک مغازه است، در سوپر مارکت، میوه‌هایی می‌بینم که در کنار سبد اسباب‌بازی‌ها قرار گرفته است. نزدیکتر می‌شوم و از صاحب مغازه علت را جویا می‌شوم، زنی میانسال در گوشه‌ای از این مغازه کوچک ایستاده و با لبخند پاسخ می‌دهد: ۳۰ سال است که به همراه همسرم و بچه‌هایم در این مغازه به صورت شبانه‌روزی کار می‌کنیم و مایحتاج زائران را فراهم می‌کنیم. این اجناس را براساس تجربه و درخواست زائران آورده‌ایم، اینجا یک مغازه در مسیر زیارت است و گاه برای کسانی که فرصت ندارند، محل بسیار مناسبی برای تأمین ارزاق و سرگرم کردن کودکان‌شان است.
او ضمن شکرگزاری خدا درباره مهم‌ترین ویژگی کسبه قدیمی که کمتر مورد توجه کسبه جوان است، بر خصلت روراست و صادق بودن تاکید کرد و گفت: ما مایحتاج مردم را فراهم می‌کنیم تا اذیت نشوند و وجود امام‌رضا کسب ما را رونق بخشیده است.
مغازه‌هایی پر از تسبیح‌های رنگی، سجاده ترمه، جانماز، انگشتر و عطر دیگر غرفه‌های چشم‌نواز در این مسیر هستند. به کاروانسرای عزیزالله اف که در بزرگ چوبی قدیمی آن مورد توجهم قرار می‌گیرد می‌رویم، محوطه‌ای با ظاهر بسیار قدیمی می‌بینم که به شدت نیاز به بازسازی دارد. بیشتر مغازه‌های طبقه پایین کاروانسرا پوشاک عرضه می‌کنند، جنس‌های تاناکورا و دست‌دوم در این بازار فراوان است، از نرده‌های طبقه بالا، پارچه‌های کثیفی آویزان است که به هیچ وجه درخور مکانی با این قدمت تاریخی و فرهنگی نیست.
به سوی پله‌هایی که به طبقه دوم امتداد دارد می‌روم، پله‌های چوبی وصله پینه شده که بسیار خطرناک و شکننده به نظر می‌رسد، آرام پایم را بر روی آن‌ها می‌گذارم و به سمت بالا می‌روم، اما انگار من اینگونه بودم، بقیه افرادی که در آن جا بودند خیلی راحت رفت‌وآمد می‌کردند و اصلا برایشان مهم نبود، شاید تنها من می‌ترسیدم و آن‌ها به استحکام بنا اطمینان داشتند.
در طبقه دوم تعدادی از مغازه‌ها نماهای جدیدی دارند، داخل یکی از مغازه‌های کفش‌فروشی می‌روم. در پاسخ به این پرسش که از چه زمانی در این بازار مشغول به کار است، می‌گوید: ۲۵ سال است که وارد بازار شده‌ام، اما وضعیت کنونی بازار خوب نیست. این کاروانسرا نیاز به بازسازی دارد و اگر نوسازی اتفاق بیفتد، گردشگران بسیاری به این جا می‌آیند. اغلب مکان‌های تاریخی در مشهد نیاز به بازسازی دارند.
او یادآور شد: خصلت این کاروانسرا این است که همه با هم خانواده هستیم و در مشکلات یکدیگر را حمایت می‌کنیم. در قدیم این بازار محل عرضه ابریشم بوده است. پس از آن محل فروش اجناس تاناکورا شده است که به علت قیمت مناسب و جنس با دوام، بازار خودش را دارد.
غرفه‌هایی در این مسیر وجود دارد که حتی محلی برای نشستن فروشنده ندارد.
یکی از کاسبان قدیمی بازار با لهجه مشهدی می‌گوید: ۶۰ سال است که در بازار هستم، از کودکی کاسبی می‌کنم. او درباره ویژگی کاسب‌های قدیم می‌گوید: کسبه قدیم دین، تعهد اجتماعی و خدا را در کار خود در نظر داشتند، ولی بعضی کاسب‌های کنونی اینگونه نیستند، اگر هم باشند، مانند قدیمی‌ها نیستند و گران فروشی می‌کنند و رحمی ندارند.
او با اشاره به گرانی‌ها ادامه داد: اجاره مغازه‌ها منطقی نیست و این اجاره‌های بالا انصاف و مروت کاسبان را از بین برده است. اگر در عمل، کردار و کارهایمان انصاف داشته باشیم، کارها درست پیش می‌رود، اما متاسفانه الان کمتر کاسب‌ها اینگونه هستند.
مشهد، این شهر مقدس به جز وجود بارگاه امام هشتم (ع) دلایل بسیاری برای محبوبیت دارد و مسلما یکی از این دلایل، وجود قدیمی‌ترین جاذبه‌های گردشگری است که هر سال میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر از سراسر دنیا هست. اما خرید کردن یکی از بهترین تفریحات این مسافران در مشهد است و وجود تعداد زیادی از بازارهای سنتی در این شهر، ظرفیتی بسیار ارزشمند برای جذب حجم عظیم مسافران است. لذا برای توسعه اقتصادی این کلانشهر و میزبانی شایسته از زائران و گردشگران، تلاشی مضاعف را برای احیا، مرمت و بازسازی این اماکن و توجه به رفع مشکلات اقتصادی همچون اجاره بها مغازه‌داران و رونق مجدد آن می‌طلبد.
انتهای پیام
