داستان هزارتو (لابیرنت) از دل اسطوره‌های یونان باستان برآمده است. در داستان‌های اساطیری، صنعتگر ماهری به نام «ددالوس» به خواست پادشاه کرت، هزارتویی ساخت تا «مینوتور»، هیولای نیم‌انسان و نیم‌گاو، را در آن محبوس کند.
حالا تصور کنید صبح روزی که موعد انتخاب واحدتان است، ناگهان در هزارتویی فرومی‌افتید که به عذاب‌آورترین شکل ممکن شما را عقب می‌راند تا آن‌جای تاریخ که «تجربه کاربری» (UX) هنوز اختراع نشده و سامانه نام مستعار شکنجه کاربران است؛ به «سامانه گلستان» خوش آمدید.
«سیستم جامع دانشگاهی گلستان» نام سامانه‌ای است که اواخر دهه ۱۳۷۰ برای اتوماسیون اداره امور دانشگاه‌ها طراحی شد. سامانه گلستان محصول شرکت «نورپرداز اصفهان» است و نخست در اختیار دانشگاه صنعتی اصفهان قرار گرفت. درحال‌حاضر ده‌ها دانشگاه و چندین‌هزار دانشجو از این سامانه برای انتخاب واحد، پیگیری امور اداری، درخواست خوابگاه و انجام امور مالی مرتبط با دانشگاه استفاده می‌کنند.
اولین صحنه‌ای که در «گلستان» با آن مواجه می‌شوید، ظاهر ازمُدافتاده آن است که کاربر را به یاد طراحی ویندوز 98 و روزگاری می‌اندازد که گرافیک کامپیوتری هنوز به بلوغ نرسیده بود. اما این شاید کوچک‌ترین ایراد سامانه گلستان باشد.
«گلستان» شوک اول را آن‌جا به دانشجویانی که با هوش مصنوعی زندگی می‌کنند، وارد می‌کند که برای تایپ فارسی از شما می‌خواهد زبان صفحه کلید خود را به انگلیسی تغییر دهید. قابلیتی! که یادگار روزهایی است که زبان فارسی به‌درستی در برنامه‌های کامپیوتری پشتیبانی نمی‌شد.
البته سامانه گلستان در سال‌های اخیر یک به‌روزرسانی بزرگ را هم تجربه کرده، پشتیبانی از مرورگرهای دیگری به‌جز «اینترنت‌اکسپلورر»؛ مرورگری که به «مرورگر پیرمردها» معروف بود و حدود ۳ سال پیش مایکروسافت آن را برای همیشه کنار گذاشت. تا پیش از آن، سال‌ها کاربران این سامانه فقط از طریق اینترنت‌اکسپلورر می‌توانستند وارد سامانه گلستان شوند و برای عده‌ای تنها کاربرد این مرورگر بدقلق همین بود.
«هادی» دانشجوی کارشناسی حقوق است و درباره سامانه گلستان می‌گوید باورش نمی‌شود هنوز هم چنین سامانه‌ای وجود داشته باشد. او می‌گوید: «اولین باری که از دانشگاه ناامید شدم، وقتی بود که سامانه گلستان را باز کردم. واقعاً نمی‌فهمم چطور این را ساخته‌اند. وقتی می‌خواهی وارد سامانه بشوی، یک پنجره جدید باز می‌شود که هیچ زبانه (تب) دیگری نمی‌توانی کنارش باز کنی.»
کافی است رمز عبورتان را فراموش کرده باشید و بخواهید از قابلیت بازیابی رمز عبور این «سامانه جامع دانشگاهی» استفاده کنید. برای این کار باید فرم مفصلی پر کنید که حتی ملیتتان را هم می‌پرسد و تازه وقتی ملیت را اعلام می‌کنید، گزینه‌های جدید سورپرایزتان می‌کند. شماره شناسنامه، کد ملی، سال تولد و محل تولد را هم باید وارد کنید تا سامانه دیگر هیچ تردیدی در هویت شما نداشته باشد که البته تضمینی هم برای حصول اطمینان در کار نیست و شاید بازهم دست رد به سینه‌تان بزند. البته اخیراً برخی دانشگاه‌ها این سامانه را به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند وصل کرده‌اند و اگر بخت یارتان باشد و این سامانه قطع نباشد، راحت‌تر می‌توانید وارد گلستان بشوید.
هادی می‌گوید دانشگاهی که در آن درس می‌خواند، حدود سه سال پیش این سامانه را جایگزین سامانه قبلی کرد تا همه فرایندها را آنلاین کند اما کار با سامانه چنان آزاردهنده است که بازهم همه راه‌ها به مراجعه حضوری ختم می‌شود.
او اضافه می‌کند: «دانشگاه از وقتی سامانه گلستان را جایگزین کرد، کلیپ‌های زیادی ساخته که کار با سامانه را آموزش می‌دهد ولی بازهم هر دفعه مجبوریم دوباره پشت در آموزش صف بکشیم. همین ترم قبل دو روز قبل از حذف و اضافه سامانه به من اجازه ورود نمی‌داد و می‌گفت رمزی که وارد می‌کنم، اشتباه است. وقتی هم که می‌خواستم رمز را بازیابی کنم، می‌گفت دانشجوی موردنظر وجود ندارد.»
اگر از همه این مراحل به سلامت بگذرید و بتوانید وارد سامانه شوید، تازه معنای «هزارتو» در لغت‌نامه ذهنتان تعریف می‌شود و با آشفته‌بازاری مواجه می‌شوید که شتر با بارش آن‌جا گم می‌شود. سامانه گلستان امکانات متعددی را در خود جا داده که بسیاری از نیازهای دانشگاه و دانشجویان را پوشش می‌دهد اما به همین جادادن اکتفا کرده و سهولت دسترسی و پایداری نرم‌افزار چندان دغدغه طراحان این سامانه نبوده است.
«محیا» که در رشته نرم‌افزار تحصیل می‌کند و شغل مرتبطی با این رشته نیز دارد، درباره تجربه کار با سامانه گلستان می‌گوید: «این سامانه طوری برنامه‌نویسی شده که تقریباً با هرچیزی که ما در دانشگاه و محیط کار یاد می‌گیریم، در تضاد است. همین الان خود ما دانشجوها می‌توانیم سامانه‌ای بنویسیم که هم از نظر ظاهری هم از نظر عملکرد خیلی بهتر از این سامانه باشد ولی دانشگاه اصرار دارد که از همین سامانه استفاده کند.»
دانشگاه‌ها چندان رغبتی به جایگزینی این سامانه ندارند. رئیس اداره آموزش یکی از دانشکده‌های دانشگاه تهران معتقد است این مشکلات «کاملاً طبیعی است». او به دیجیاتو می‌گوید: «من با سامانه‌های مختلفی کار کرده‌ام. همه کم‌وبیش همین هستند. وقتی هزار نفر دانشجو هم‌زمان برای انتخاب واحد وارد سامانه می‌شوند، خب مشکلاتی هم پیش می‌آید ولی سامانه امکانات خیلی زیادی هم دارد و کار اداره آموزش را خیلی راحت کرده است.»
مهرداد که از مدیران بخش فناوری اطلاعات یکی از دانشگاه‌های دولتی است، نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: «بسیاری مواقع، دانشجویان پیش من می‌آیند که در استفاده از بخش‌های مختلف گلستان کمکشان کنم. اما خود من هم گاهی در سامانه گم می‌شوم. ناوبری سامانه پیچیده است و دسترسی به امکانات مختلف آن آدم را سردرگم می‌کند.»
در چنین شرایطی، سامانه‌ای که باید برای پاسخگویی به نیاز دانشگاهیان، به‌ویژه دانشجویان، طراحی می‌شد، خود باعث ایجاد زحمت بیشتر برای کاربرانش شده است و دغدغه‌های حاشیه‌ای برای دانشجویان خلق می‌کند که بر کیفیت تحصیل آن‌ها نیز سایه می‌اندازد. نگاهی به دیگر سامانه‌ها و چالش‌های مشابه آن‌ها بیان‌کننده این نکته است که مسئله فراتر از نرم‌افزاری ناکارآمد است و این وضعیت بازتابی از نگرش کلی نظام دانشگاهی به فناوری و نوآوری در سطح کلان است؛ حال آنکه سرمایه انسانی ارزشمندی برای توسعه سامانه‌ای مبتنی بر نیازهای واقعی دانشجویان در دانشگاه‌های کشور وجود دارد و بهره‌گیری از این ظرفیت می‌تواند تغییر چشمگیری در وضعیت نابه‌سامان سامانه‌های دانشگاهی پدید بیاورد.
