الهه جعفرزاده: فرونشست ناشی از آب‌های زیرزمینی یا فرورفتگی زمین پدیده‌ای است که در اثر استخراج آب‌های زیرزمینی ایجاد می‌شود. هم‌چنین این یک مشکل جدی در سطح جهان است که در نتیجه افزایش جمعیت در شهرها و در پی آن افزایش مصرف آب و در عین حال عدم وجود ضوابط و قواعد اجباری در مورد استخراج و پمپاژ آب‌های زیرزمینی رو به رشد است.

بر اساس مطالعه‌ای که امسال منتشر شد، کاهش آب‌های زیرزمینی در ایران در حال رسیدن به مرز بحران است. این مطالعه توسط محمود حق‌شناس حقیقی و مهدی معتق، دو محقق ایرانی از دانشگاه لایبنیتس هانوفر و مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان، انجام شده و نشان می‌دهد بخش‌های گسترده‌ای از ایران تحت تاثیر تبعات منفی کاهش منابع آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین قرار گرفته است.

۳.۵ درصد از مساحت کشور در حال فرونشست؛ علت چیست؟

در این پژوهش با استفاده از پردازش حدود شش هزار تصویر ماهواره‌ای بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹ (۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰)، عوارض استخراج آب‌های زیرزمینی در سراسر ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج این مطالعه در مجله معتبر پیشرفت‌های علوم (Science Advances) منتشر شده و نشان می‌دهد که ۳.۵ درصد از مساحت کشور در حال فرونشست است و «استخراج آب‌های زیرزمینی به‌منظور آبیاری» علت اصلی آن است.

ایران، جزو بالاترین رتبه‌های فرونشست در جهان/ نیاز فوری به اقدامی منسجم

نرخ فرونشست زمین در ایران، بین بالاترین رتبه‌های جهان قرار دارد و دومین جایگاه را به خود اختصاص داده است. بسیاری از استان‌های کشور در بخش‌های توسعه‌یافته، با خطر شدید فرونشست و آسیب جبران‌ناپذیر به مخازن آب زیرزمینی خود مواجه هستند.

بر اساس این مطالعه، بعضی از سفره‎‌های آب زیرزمینی در ایران به طور کامل از بین رفته‌اند یا در معرض نابودی کامل قرار دارند و احتمال احیای آنها بسیار دشوار و تقریبا ناممکن شده است. به گفته محققان، این استخراج ناپایدار آب‌های زیرزمینی، در آینده‌ای نه چندان دور، تقریباً ۹۰ درصد جمعیت کشور را با بحران آب مواجه می‌کند. معتق در این‌باره می‌گوید: «نیاز فوری به یک اقدام مؤثر و سیاستی منسجم در زمینه مدیریت منابع آب زیرزمینی وجود دارد.»

فرونشست وحشتناک در استان کرمان؛ بیش از ۳۵ سانتی‌متر در سال

تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد در کشور ما در اثر برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، مناطق وسیعی -بیش از ۱۰ سانتی‌متر- در سال فرونشست دارند؛ که ممکن است صدها تا هزاران سال طول بکشد تا شرایط به حالت اولیه برگردد. پدیده فرونشست، بر زیرساخت‌هایی مانند فرودگاه‌ها، جاده‌ها و راه آهن تأثیر می‌گذارد.

به گفته مهدی معتق، استاد مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان، استان کرمان نرخ فرونشست وحشتناکی را تجربه می‌کند. این اتفاق در اثر آبیاری مزارع پسته است که به واسطه آب‌های زیر زمینی صورت می‌گیرد. داده‌ها نشان می‌دهد که نرخ فرونشست در کرمان، بیش از ۳۵ سانتی‌متر در سال ثبت شده است.

چندی پیش‌ نیز محمد درویش، فعال محیط‌زیست، در گفت‌وگو با خبرآنلاین اشاره کرده بود: «علاوه بر کرمان، استان خراسان رضوی، در فاصله دشت مشهد به چناران جزو مناطقی است که بدترین وضعیت فرونشست زمین را دارد. بعد استان فارس، استان تهران و پس از آن استان‌های اصفهان، البرز، یزد و بخش‌هایی از استان همدان مناطقی هستند که در معرض این خطر قرار دارند.»

بیشتر بخوانید:

مهاجرت بزرگ در راه؛ خشکی کامل آبخوان‌های کشور تا ۱۵ سال آینده/ این سه استان در بدترین وضعیت فرونشست

منابع آبی کشور ته کشیده و زمین در حال فرونشست است/ تنش آبی در این استان‌ها

 غرق کردن آثار تاریخی کشور برای سدسازی؛ ۳.۵ درصد مساحت کشور گرفتار فرونشست شده/«سدسازی، عامل اصلی خشکیدن دریاچه ارومیه است»

۴۷۲۳۲