ایران قلعه‌ها و برج و باروهای تاریخی فراوانی دارد. جاذبه‌هایی که دیدن آن‌ها می‌تواند از دور هم رعب و وحشت فراوانی در دل دشمنان ایجاد کند و البته هنوز هم بقایای این جاذبه‌ها در طبیعت زیبا و منحصر به فرد ما وجود داشته و خودنمایی می‌کند.
به گزارش الی گشت، یکی از این قلعه‌های تاریخی و منحصر به فرد قلعه ضحاک نام دارد که ما امروز با شما سفری به قلب این جاذبه زیبا و خوف‌انگیز خواهیم داشت. قلعه ضحاک که در داستان‌های شاهنامه هم اسم آن را شنیده‌اید، یکی از دیدنی‌های آذربایجان شرقی است که در ۲۰ کیلومتری از جنوب شرق شهرستان هشت رود واقع شده و نام آن در فهرست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است.
آدرس: آذربایجان شرقی، در فاصله ۲۰ کیلومتری از جنوب شرق هشترود، سمت شرقی ایستگاه راه‌آهن خراسانک.
قلعه ضحاک در استان آذربایجان شرقی در فاصله ۲۰ کیلومتری از جنوب شرق هشترود واقع شده است. این قلعه در اصل در شرق محله ایستگاه راه آهن هشترود یا خراسانک قرار دارد و همسایه هم‌جوار روستای عربلو به حساب می‌آید. بد نیست بدانید که هشترود در مسیر اصلی آزادراه تبریز به سمت تهران قرار گرفته و یکی از محورهای اصلی اتصال شهرهای قرار گرفته در جنوب استان با بعضی از شهرهای دیگر آذربایجان غربی و کردستان به سمت تهران و پایتخت است. به همین دلیل این شهر موقعیت بسیار منحصر به فردی برای جذب گردشگران دارد.
برای رسیدن به قلعه ضحاک و بازدید از آن باید اول به شهرستان هشترود بروید. بعد از آن مسافتی تقریبی معادل ۱۴ کیلومتر را به سمت خراسانک طی کنید. در ادامه هم بقیه مسیر را باید با پیاده‌روی‌کردن ادامه بدهید. البته توصیه می‌کنیم که به‌هیچ‌عنوان وارد تونل نشوید و مسیر سمت راست تونل را که یک راه پاکوب است، در پیش بگیرید.
بعد از آن به تونل دوم خواهید رسید. درست در سمت راست این تونل جایگاهی برای آب آشامیدنی خنک و گوارا برای شما تعبیه شده است. در اینجا می‌توانید آب شرب خود را تأمین کرده و با ادامه دادن مسیر، به قلعه تاریخی ضحاک برسید.
برای بازدید از قلعه ضحاک بهترین زمان نیمه اول سال خصوصاً فروردین ماه و فصل بهار است. در این بازه زمانی از سال در منطقه هشترود دشت‌های رنگارنگ و سرسبز، صدای آب خروشان رودخانه‌ها و چشمه‌ها و تنوع گیاهی و جانوری منحصر به فردی را مشاهده خواهید کرد که به خوبی از شما پذیرایی می‌کنند. ضمن اینکه در فصل بهار آب و هوای این منطقه به‌قدری مطبوع و دلپذیر است که مناسب‌ترین محیط را برای طبیعت‌گردی و پیاده‌روی برای عاشقان طبیعت فراهم می‌کند.
حالا که تا اینجای مسیر را با ما بوده‌اید، بد نیست کمی هم از تاریخچه این قلعه بدانید. قلعه ضحاک نام «آژدهاک» را هم با خود یدک می‌کشد. این قلعه قدمتی بیشتر از ۲۰۰۰ سال دارد و برجای‌مانده از دوره ساسانیان و اشکانیان است. در طول دوران مختلف این قلعه را با نام‌های متفاوتی می‌نامیدند. قلعه گویی، رویی دژ، با رو آس، داش قلعه سی، قزی قلعه سی و دژ آژدهاک، از جمله نام‌های دیگری است که در دوران‌های مختلف بر این قلعه گذاشته بودند.
به طور واضح نمی‌توانیم بگوییم که کارکرد این قلعه چطور بوده و با چه هدفی بنا شده بود. اما برخی اعتقاد دارند که قلعه ضحاک در اصل کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر بر این باورند که این قلعه هم مانند سایر قلعه‌های ایران، عملکرد دفاعی برای منطقه داشته است. ضمن اینکه برخی از کاوشگران و پژوهشگران بر این باورند که قلعه ضحاک در اصل یک نمونه از معبد آناهیتا است.
آناهیتا ایزد بانوی باشکوه و خاص و نماد باروری و عشق است که ایرانیان باستان به او به شدت اعتقاد داشتند و بر این باور بودند که ایشان در بالاترین طبقه آسمان زندگی می‌کند. به همین دلیل پیش‌ترها معبد آناهیتا را هم بر روی یک مکان بلند ساخته بودند تا کاملاً از دسترس مزاحمان و دشمنان در امان بماند.
برخی از پژوهشگران قدمت این قلعه را متعلق به دوره اژدهاک، از سلسله مادها می‌دانند که قبل از حکومت تیموریان در این منطقه حاکم بودند. برخی دیگر هم به واسطه رونق قلعه و همین‌طور معماری آن، این بنا را متعلق به دوره اشکانیان می‌دانند. شما در زمان بازدید از این قلعه می‌توانید برج و باروهایی را مشاهده کنید که همگی متعلق به دوره اشکانیان هستند و البته هنوز سالم و پابرجا بوده و به زیبایی هرچه‌تمام‌تر خودنمایی می‌کنند.
ضمن اینکه در باستان‌شناسی و بازدیدهای متعددی که در این منطقه انجام شده این‌گونه مشخص شد که به واسطه سفال‌هایی که از این ناحیه به دست آمده، دوره حاکمیت اصلی این قلعه متعلق به اشکانیان بوده است. طاق این دژ را متعلق به دوران اشکانی می‌دانند که البته نمونه بسیار باشکوه‌تر و زیباتر آن را بعدها با هم در ایوان خسرو در تیسفون مشاهده کردیم.
شاید جالب باشد که بدانید این قلعه برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۱ میلادی به واسطه حضور یک هیئت آلمانی باستان‌شناس مورد بررسی قرار گرفت. تمامی آثاری که از این قلعه بر جای ماندند، مثل پوشش دیوارها، برج‌های استوانه‌ای و نیمه استوانه‌ای و دروازه‌های قلعه، همگی قدمت این قلعه را به دوران ساسانیان برمی‌گردانند. ولی سفالینه‌هایی که به دست آمده است همگی متعلق به دوره‌های ششم و هفتم هجری قمری هستند.
همان‌طور که می‌دانید ضحاک یکی از شخصیت‌های اساطیری شاهنامه است که کاوه آهنگر بر علیه او و ظلم او به پا خاست و او را از تاج‌وتخت پادشاهی به زیر کشید. بر اساس روایت‌هایی که در شاهنامه وجود دارد، ضحاک نژاد تازی داشت. برخی هم ضحاک را همان آژدهاک می‌دانند که پادشاهی مادی بود و کوروش وی را سرنگون کرد.
متأسفانه این قلعه هم مانند سایر بناهای تاریخی و قدیمی کشور ما ایران از کندوکاوهای غیرقانونی و غیرمجاز و تاراج رفتن حتی در قسمت جداره‌ها و دیوارها در امان نماند. شما در گوشه‌گوشه این قلعه می‌توانید حفره‌هایی را مشاهده کنید که توسط دزدان و غارتگران باهدف پیداکردن گنجینه ایجاد شده‌اند.
قلعه ضحاک را در تاریخ بیست و هفتم اسفندماه سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساندند.
قلعه ضحاک هم مانند تمامی بناهای بر جای مانده از دوران گذشته در ایران، معماری خاص و منحصر به فرد خود را دارد. این بنا عرضی برابر با ۲ کیلومتر و طولی معادل ۱۰ کیلومتر دارد و بر روی یک تپه که ظاهری تقریباً مسطح دارد، واقع شده است.
این قلعه را به عنوان یک دژ می‌شناسند؛ چون قالب پژوهشگران بر این باورند که این قلعه کارکردی نظامی داشته و چون از سه طرف به پرتگاه مشرف بوده، پس در اصل وظیفه نگهبانی و حفاظت از منطقه را بر عهده او گذاشته بودند. دیوارهای این قلعه هم کنده‌کاری‌های متعددی دارند.
در این قلعه شما قسمت‌هایی مثل حمام، آسیاب، مخازن سنگ، سالن شورا و بخش‌های دیگری را مشاهده می‌کنید که همگی گویای موضوع نظامی بودن قلعه و مهر تأییدی بر آن هستند. در میان تمام بناهای این قلعه تنها قسمتی که کاملاً به طور تقریبی سالم مانده یک چهار طاقی است که با گذشت زمان پوشش آن یکی از پایه‌های آن تخریب شده است. البته بعد از گذشت زمانی آن را مورد مرمت قرار دادند.
همین‌طور تالارهای بزرگی را با راهرو‌های عظیم در اطراف قلعه کشف کردند که با رنگ‌های اخرایی، آبی، سبز، زرد و گچ‌بری‌های منقش به نقوش متنوع هنوز هم سالم و پابرجا هستند. در این گچ‌بری‌ها نقوشی مانند حیوانات، گل‌وگیاه و طرح‌های هندسی خودنمایی می‌کنند. ضمن اینکه مصالحی که در این قسمت استفاده شده شامل گچ و آجر است. در نهایت برخی پژوهشگران بر این باورند که این قلعه متعلق به تمدن پارتی‌ها است که نیمی از آن در زمین و نیمی از آن در کوه حفاری شده بوده است.
در این قلعه برای رفاه حال گردشگران و مسافران یک سایت موزه مانند با هدف نمایش دادن اشیا کاوش شده برپا گردیده است. همین‌طور تعداد زیادی پلکان که با ملات سیمان ساخته شده‌اند هم با هدف گردش و استراحت در مسیر ورودی این قلعه جانمایی گردیده. در اطراف هم حائل‌هایی را برای جلوگیری از خطراتی مثل پرت‌شدن به سمت پرتگاه در نظر گرفته‌اند که امنیت بازدیدکنندگان را تأمین می‌کند.
در ادامه چند نکته ریز اما مهم را برای زمان بازدیدتان از این قلعه به شما ارائه خواهیم کرد.
نکته اول اینکه دسترسی به این قلعه کمی دشوار است. به همین دلیل باید کفش، لباس، خوراکی و آب کافی به همراه داشته باشید.
توصیه می‌کنیم که از بردن کودکان به این قلعه جدا خودداری کنید. چون پرتگاه‌هایی که در کنار مسیر منتهی به قلعه قرار دارند، بسیار خطرناک هستند.
همچنین برای رسیدن به این قلعه باید تعدادی پله را پشت سر بگذارید و وقتی آن‌ها را طی کردید، منظره‌ای بکر از محیط پیرامون، رودخانه‌ها، دشت‌ها و طبیعت بکر در مقابلتان قرار دارد.
در نهایت به یاد داشته باشید که به هیچ عنوان در این مکان زباله‌ای از خود بر جای نگذاشته و از نوشتن یادگاری بر پیکر قلعه جدا پرهیز کنید.
فراموش نکنید که برای یک تجربه سفر فراموش‌نشدنی به فرهنگ و آداب و رسوم ساکنان این منطقه احترام بگذارید.
تلاش کردیم که در این مطلب قلعه ضحاک و منطقه‌ای که این بنا در آن واقع شده است را به شما معرفی کنیم. باز هم توصیه می‌کنیم که در زمان بازدید از طبیعت و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی موجود در آن، بعد از اتمام بازدید با کمترین اثر و ردپایی از خود، محیطی که در آن حضور داشتید را ترک کنید. این صرفاً به معنای احترام به طبیعت و تاریخی است که ما به عنوان هویتمان باید از آن محافظت کنیم.
