به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بر اساس اعلام علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، چاپ کتاب های درسی سال آینده دانش آموزان از ۱۵ شهریور آغاز شده است. این در حالی است که فایل پی دی اف قابل دانلود تمام کتب درسی در سایت سازمان پژوهش قرار دارد؛ اما چرا آموزش و پرورش به سمت استفاده از فایل های الکترونیکی کتب درسی نمی رود؟
کتب الکترونیکی معمولاً ارزان‌تر از نسخه‌های چاپی هستند. هزینه‌های مربوط به چاپ، توزیع و نگهداری کتاب‌های فیزیکی حذف می‌شود و این باعث کاهش قیمت نهایی کتاب‌ها برای دانشجویان و مدارس می‌شود.
کتب الکترونیکی همیشه و در هر مکانی که به اینترنت یا دستگاه هوشمند دسترسی داشته باشید، قابل دسترسی هستند. این ویژگی به دانش‌آموزان و دانشجویان این امکان را می‌دهد که بدون حمل کتاب‌های سنگین، به منابع آموزشی خود دسترسی داشته باشند.
حذف کتب فیزیکی باعث کاهش مصرف کاغذ و در نتیجه حفظ درختان و کاهش آسیب به محیط زیست می‌شود. همچنین کاهش نیاز به چاپ، موجب کاهش مصرف انرژی و کاهش تولید زباله می‌شود.
کتب الکترونیکی معمولاً قابلیت‌های پیشرفته‌ای مانند جستجو در متن، یادداشت‌گذاری، هایلایت کردن و حتی دسترسی به محتوای چندرسانه‌ای مانند ویدیوها و انیمیشن‌های آموزشی دارند. این امکانات فرآیند یادگیری را آسان‌تر و جذاب‌تر می‌کنند.
در کتب الکترونیکی امکان به‌روزرسانی سریع و فوری وجود دارد. در صورت تغییرات در محتوای درسی، نسخه‌های الکترونیکی به‌راحتی به‌روزرسانی می‌شوند، در حالی که در نسخه‌های فیزیکی به چاپ مجدد نیاز است.
کتب فیزیکی سنگین هستند و حمل آنها می‌تواند برای دانش‌آموزان دشوار باشد. استفاده از یک تبلت یا لپ‌تاپ که حاوی صدها کتاب الکترونیکی است، باعث کاهش وزن کیف‌های مدرسه و افزایش راحتی برای دانش‌آموزان می شود.
کتب الکترونیکی فضای فیزیکی اشغال نمی‌کنند. این مسئله به دانش‌آموزان و مدارس این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به کتابخانه‌های بزرگ یا فضای اضافی، به منابع بیشتری دسترسی داشته باشند.
کتب الکترونیکی می‌توانند برای افراد با نیازهای ویژه، مانند افراد کم‌بینا یا نابینا، بسیار مفید باشند. این افراد می‌توانند از قابلیت‌های تغییر اندازه فونت، تبدیل متن به گفتار یا دیگر ابزارهای دسترسی استفاده کنند.
استفاده از تبلت دانش‌آموزی (که به اینترنت وصل نمی شود و فضایی برای وارد کردن سیمکارت ندارد) در محیط آموزشی اهمیت زیادی دارد و به دلایل مختلفی می تواند نقش مؤثری در بهبود فرآیند یادگیری ایفا کند. تبلت ها به دانش آموزان این امکان را می دهند که به منابع آموزشی متنوعی نظیر کتب الکترونیکی، مقالات، ویدیوهای آموزشی و برنامه‌های تعاملی دسترسی پیدا کنند. این منابع می‌توانند همیشه به‌روز باشند و دانش‌آموزان به راحتی به محتوای جدید و مورد نیاز دسترسی داشته باشند.
همچنین با استفاده از تبلت، هزینه‌های مربوط به چاپ کتب درسی، لوازم التحریر و ابزارهای آموزشی کاهش می‌یابد. همچنین، در طول زمان می‌توان به‌جای خرید مجدد کتاب‌ها، به‌روزرسانی‌های الکترونیکی آنها را دریافت کرد که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه‌تر است.
استفاده از تبلت‌ها باعث کاهش مصرف کاغذ و در نتیجه کمک به حفظ محیط زیست می‌شود. کاهش چاپ کتاب‌ها و دیگر مواد آموزشی، به کاهش قطع درختان و مصرف انرژی در صنعت چاپ کمک می کند.
آموزش و پرورش می تواند به جای اینکه هزینه هر ساله هزینه چند صد هزار تومانی برای تامین کتب درسی از اوالدین پول دریافت کند، آن رقم را به طور سالیانه از آنها دریافت کند.
همیشه نقدهای زیادی به کتب درسی آموزش و پرورش وارد می شود. این بار می خواهیم از زاویه ای دیگر به کتاب های درسی نگاه کنیم. اینکه چرا همچنان در دنیای مدرن، این کتاب ها با تیراژ چند صد میلیونی زیر چاپ می روند؟ چرا محتوای آنها مطابق با سرعت پیشرفت علم، تغییر نمی کند؟ و هزار چرای دیگر که در ذهن اهالی آموزش و پرورش و دانش آموزان ایجاد می شود؛ در ادامه سعی شده به این سوالات پاسخ داده شود.
هر کتاب درسی، به منزله یک سند است و هر سند، به پشتوانه پژوهشی و علمی نیاز دارد؛ بنابراین یک فرد خاص نمی تواند آن را تدوین کند. برای اینکه هر کتاب درسی، پشتوانه محکم پژوهشی را داشته باشد، چاپ کتاب درسی جدید، چندین سال زمان می برد. ناظر بر این پژوهش ها، آموزش و پرورش، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش را ایجاد کرده است که در این پژوهشگاه، متناسب با مسائل روز، پژوهش فوری انجام و خروجی آن حاصل می شود.
اینکه محتوای آموزشی کتب درسی در آموزش و پرورش ایران به پای سرعت تحول علم روز نمی رسد یک چالش جدی است و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی نیز با آن درگیر است.
سال ها پیش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، اولین و مناسب ترین راهکار را اضافه کردن (کیوآرکد) در نظر گرفت. ایده سازمان پژوهش، برای رساندن خود به سرعت تحول و پیشرفت علم این بود که نگارش سند، برای هر کتاب درسی می تواند بسیار زمان بر باشد بنابراین به این نتیجه رسید که با استفاده از ظرفیت کیوآرکدها و محتواهای آموزشی چند رسانه ای، در مسیر تکمیل فرآیند آموزشی استفاده کند. در تمامی 970 کتاب درسی، نزدیک به هشت هزار کیو آر کد فعال وجود دارد.
طبق آمار، در طول یک سال تحصیلی، از تعداد هشت هزار کیو آر کد، فقط سه میلیون و ششصد هزار تا از آنها بازدید داشته اند که رقم بسیار پایینی است. 16 میلیون دانش آموز در کشور وجود دارد که اگر هر کدام، حداقل روزانه 10 کیو آر کد را اسکن کنند این 160 میلیون بار در یک روز می شود؛ اما آمار حدود چهار میلیونی برای یک سال تحصیلی نشانه های زیادی دارد.
سوال اینجاست، چرا بازدید از کیو آر کدها اینچنین پایین است؟ جواب این است که بسیاری از معلم ها اصلا نمی دانند که کیو آر کدی وجود دارد! سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، برای معلم ها دوره های ضمن خدمت آموزشی برگزار می کند؛ ولی این سازمان این توانایی را ندارد که برای همه یک میلیون معلم در یک سال در فاصله زمانی تابستان دوره آموزشی برگزار کند. با این همه، در طول سال تحصیلی، سازمان پژوهش، به سرگروه های درسی استانها، آموزش می دهد تا آنها به زیرگروه هایشان مطالب را انتقال دهند.
لازم به ذکر است، 75 درصد معلم های فعال در کلاس ها، 25 سال سابقه کار دارند. تصور کنید معلمی را که 25 سال به یک شکل کار کرده است؛ این معلم چگونه می تواند آموزش را به سمتی سوق دهد که دانش آموزان از کیو آر کد استفاده کنند؟ برخی از معلم ها به واسطه شیوع کرونا توانستند خود را با فناوری های نوین به روز کنند ولی باز هم فاصله زیادی تا رسیدن به سطح دانشِ دانش آموزانشان نسبت به این مسائل دارند و این کنترل آنها بر دانش آموزان و همچنین کلاس ها را برای معلمان سخت می کند. البته ناگفته نماند که آموزش و پرورش با چالش کمبود معلم مواجه است و به هر طریقی، کلاس های درسی را پر می کند تا دانش آموزان بدون معلم نمانند. در حال حاضر بیش از 12 هزار کلاس خالی داریم که یکی از سیاست های پر کردن آنها، استمرار به خدمت بازنشستگان است.
سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، برای اینکه استفاده از کیو آر کد ها بین معلمان و دانش آموزان جا بیفتد دوازده سالی می شود که جشنواره تولید محتوای الکترونیک را راه اندازی کرده است؛ اما چند نفر از دانش آموزان و معلمان از آن خبر دارند؟
هرچقدر هم کتاب های درسی، به خوبی نوشته شوند؛ اما در مدرسه کسی که نسبت به آن مطالب آگاهی ندارد شروع به تدریس کند نتیجه چه می شود؟ نگارش بهترین کتاب دنیا در مورد هوش مصنوعی برای آموزش و پرورش ایران، با آموزگاری که یا بر مطالب احاطه ندارد یا خیلی کم از آن می داند چه نتیجه ای در پی خواهد داشت؟ در روستاها و شهرهای دور افتاده چه کسی قرار است در خصوص هوش مصنوعی تدریس کند؟ حتی چقدر از معلم هایی که خروجی دانشگاه فرهنگیان که جوان و تازه نفس هستند می توانند راجع به مسائل روز دنیا مطالب درسی را ارائه دهند؟
زیرساخت آموزش و پرورش حال و روز خوبی ندارد. حال راه خروج از این شرایط چیست؟ باید دست روی دست گذاشت و همچنان کتاب های درسی با مطالب آموزشی قدیمی ارائه دهیم؟
پاسخ را باید در جایی دیگر جست و جو کرد. دانشگاه فرهنگیان؛ راه خروج از این شرایط است. معلمی که آموزش دیده است که با ابزار جدید آموزش های خود را ارائه دهد، نسبت به علم روز دنیا آگاهی دارد و دائما در حال به روز کردن خود است، می تواند نجات بخش وضع فعلی نظام آموزشی کشور باشد. سوال از دانشگاه فرهنگیان این است که آیا دانشجوهایش را برای 10 سال آینده تربیت می کند یا نه؟ برای آینده نظام آموزشی کشور نیرو آماده می کند یا فقط می خواهد امروز را بگذراند و چو فردا آید فکر فردا کند؟
سال گذشته، سند راهنمای عمل آموزش ترکیبی به همراه کتاب، آزمایشگاه، چند رسانه ای و اینترنت تدوین و به مدارس ارسال شده است اما باید دید چند مدرسه طبق این سند عمل می کنند؟ این کتاب که راهنمای عمل آموزش ترکیبی است در سایت سازمان پژوهش هم قابل مشاهده است؛ اما تعداد دفعاتی که این کتاب دانلود شده آنقدر کم است که اصلا قابل بحث نیست.
حدود 970 جلد کتاب درسی در تمامی مقاطع داریم که هر سال 152 میلیون جلد کتاب چاپ می شود و به دست دانش آموزان می رسد.
سال های گذشته، تمامی کاغذهای مصرفی برای چاپ کتب درسی از خارج از کشور وارد می شدند که سال گذشته برای اولین بار به سراغ شرکت های داخلی رفتیم و 70 درصد کاغذهای کتب درسی امسال ایرانی هستند. همچنین 100 درصد مقوای کتب درسی ایرانی شده اند. با این اتفاق، جلوی خروج قریب به 50 میلیون دلار ارز از کشور گرفته و اشتغال زایی برای شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران که رو به ورشکستگی بود ایجاد شد.
لازم به ذکر است در ساخت همه کاغذهای کتب درسی، از کاغذهای بازیافتی استفاده شده است.
از سال 1380، تمامی کتب درسی به صورت پی دی اف در سایت سازمان پژوهش بارگذاری شده اند. فقط کیفیت قابل چاپ بارگذاری نشده که بازار سیاه ایجاد نشود؛ ولی کیفیت قابل مشاهده در تلفن همراه و تبلت بارگذاری شده است. اما، طبق قوانین آموزش و پرورش، اگر یک نفر بخواهد کتاب را به صورت پی دی اف در کلاس استفاده کند و دیگری از کتاب کاغذی بهره ببرد وجود ندارد. حتی اگر رویکرد آموزش و پرورش به این سمت تغییر کند، باز هم با چالش معلم هایی مواجه می شویم که کار کردن با فناوری های نوین را به خوبی نمی دانند و در اینجا هم با چالش های فراوانی مواجه می شویم.
الان وقت آن رسیده است که معلم ها خودشان را به روز کنند. تا زمانی که معلم ها حرکت به این سمت را آغاز نکنند، کاغذها از مدارس جمع نمی شوند و نه تنها دانش آموزان، بلکه جامعه از این اتفاق ضربه می خورد. آموزش های ضمن خدمتی که در تابستان برگزار می شود بسیار کم است و مفید واقع نمی شود.
چندی پیش محمدرضا نیک نژاد، کارشناس حوزه آموزش به رکنا گفته بود: از دید زیست محیطی بهتر است به جای اینکه برای حدود 17 میلیون دانش آموز که هر کدام به طور میانگین 10 کتاب می خواهند، حدودا 170 میلیون جلد کتاب با هزینه های بالا تولید کنیم می توانیم به این سمت برویم ولی متاسفانه برخی مسئولان فکر می کنند چون چاپ به صورت انبوه انجام می شود، برایشان ارزان تمام می شود! در صورتی که به این فکر نیستند که چه آسیب هایی به محیط زیست وارد می شود و در آخر سال تحصیلی هم همه آنها دور ریخته می شود.
وی تاکید کرده بود: همین الان هم می توانید کتب درسی را به شکل پی دی اف در فضای مجازی دانلود کنید؛ ولی در وهله اول باید این موضوع فرهنگ سازی شود که خانواده ها فکر نکنند کتب درسی حتما باید به شکل چاپی به دستشان برسد. همچنین در زمان کرونا متوجه این موضوع شدیم که بسیاری از جمعیت کشور همچنان دسترسی عادلانه به فضای مجازی ندارند و به بازماندگی از تحصیل به شدت دامن زد.
این کارشناس آموزش و پرورش گفته بود: در چاپ کتب درسی، گرفتار تعارض منافع هستیم که در چرخه تولید و چاپ کتب درسی و همچنین کتب کمک درسی بازار بزرگ و سودآوری را به وجود آورده است. می بینید قبل از اینکه کتب درسی به شکل کاغذی در بیایند، یک نسخه اش به دست مافیای کتب درسی می رسد. پیش از اینکه کتب درسی به دست دانش آموزان برسد، کتاب کمک درسی اش بیرون می آید. دست های پنهان و آشکاری در این زمینه وجود دارد، حال تصور کنید کتاب کمک درسی را پی دی اف می کردند، در این شرایط کتاب درسی هم باید پی دی اف می شدند. وقتی به شکل پی دی اف دربیاید، مبلغ زیادی از چرخه درآمد زایی این مافیا خارج می شود. حتی همین چاپ کتاب های درسی که به قولی برای دولت ارزان تمام می شود، در پشت پرده سود هنگفتی وجود دارد.
