حبیب الله ظفریان کارشناس انرژی، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری صداوسیما، گفت: هاب انرژی دو معنی دارد؛ یکی نقطه تبادل عرضه و تقاضای انرژی که در آن قیمت کشف می‌شود و دیگری، مرکز مبادلات انرژی منطقه است. در اسناد بالادستی کشور، معنی دوم مد نظر است.
وی افزود: ایران از نظر ذخایر نفتی دنیا در رتبه چهارم و از نظر ذخایر گازی دنیا در رتبه دوم قرار دارد و قرار گرفتن ایران در موقعیت جغرافیایی راهبردی میان نقاط شرق و غرب و شمال و جنوب دنیا، قابلیت استفاده از این ذخایر برای تبدیل شدن به چهارراه مبادله انرژی در دنیا را ایجاد کرده است.
ظفریان بیان کرد: در شمال ایران کشور‌هایی مانند ترکمنستان، آذربایجان، روسیه و قزاقستان از دارندگان بزرگ انرژی دنیا در نفت و گاز هستند. در اطراف ما کشور‌های نفتی زیادی وجود دارد، اما عمدتاً متقاضیان بزرگ گاز هم هستند؛ مانند هند و پاکستان به علت جمعیت بسیار زیاد و سرعت گرفتن رشد اقتصادی در این کشورها.
وی با بیان این که کشور‌های حوزه خلیج فارس نیز علیرغم این که جزو صادرکنندگان بزرگ نفت هستند، تقاضای واردات گاز دارند، گفت: به جز قطر که صادرکننده بزرگ گاز در دنیا محسوب می‌شود، کشور‌هایی مانند عمان، امارات، کویت و حتی عربستان، با ایران مذاکرات زیادی برای واردات گاز داشته اند. عراق هم که واردکننده گاز از ایران است. در غرب کشور هم به ترکیه گاز صادر می‌کنیم.
این کارشناس انرژی تأکید کرد: تبدیل شدن ایران به هاب یا مرکز مبادلات انرژی در منطقه، این قابلیت را به کشور می‌دهد که انرژی مازاد در کشور‌های منطقه را از آن‌ها بخرد و با ابتکار عمل، به کشور‌های متقاضی انرژی صادر کنند.
وی اظهار کرد: بزرگترین ظرفیت ما در این حوزه، گاز طبیعی است و اگر ایران می‌خواهد به هاب انرژی تبدیل شود، باید گاز در محوریت این کار قرار دهد تا ذیل این مسئله، به هاب گازی منطقه تبدیل شود. با توجه به جنگ روسیه و اوکراین، می‌توانیم در شمال کشور گاز را از روسیه و ترکمنستان بخریم و در بازار‌های غربی به ترکیه و عراق، در بازار‌های شرقی به پاکستان و هند و جنوب به کشور‌های حاشیه خلیج فارس صادر کنیم.
ظفریان افزود: در مورد برق هم به همین شکل است. تبادلات برقی هم اکنون نیز با برخی کشور‌های منطقه در حال انجام است؛ کشور‌های عراق، ترکیه و پاکستان، تقاضای جدی برای واردات برق دارند. فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و گازوئیل نیز در کشور‌هایی مانند روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان مازاد است که می‌توانیم آن‌ها را در شمال تحویل بگیریم و در جنوب به کشور‌های حاشیه خلیج فارس یا حتی بازار‌های دورتر بفروشیم.
وی تأکید کرد: در تبادلات انرژی منطقه، تجارت گاز به عنوان ستون فقرات تعریف می‌شود و تجارت برق، فرآورده‌های نفتی و حتی نفت خام، در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. همه این‌ها در کنار یکدیگر است که می‌تواند ایران را به مرکز مبادلات انرژی منطقه تبدیل کند.
انواع روش‌های مبادله انرژی
این کارشناس انرژی اضافه کرد: مبادله انرژی به صورت کلی با سه روش قابل انجام است. روش نخست، واردات و صادرات است؛ مانند زمانی که از ترکمنستان گاز را می‌خریدیم و در شمال شرق کشور مصرف می‌کردیم و از محل دیگری، به ترکیه گاز صادر می‌کردیم که یک قرارداد واردات و یک قرارداد صادرات گاز مجزا داشتیم. بهترین روش همین است؛ زیرا ابتکار عمل را به خودمان می‌دهد و آثار اقتصادی و سیاسی متعددی دارد.
وی همچنین گفت: روش دوم، سوآپ انرژی است؛ مانند این که ترکمنستان و آذربایجان قراردادی را با هم امضا می‌کنند و ایران به علت این که از نظر جغرافیایی بین آن‌ها قرار گرفته، فقط نقش انتقال گاز از طریق خطوط لوله خود را دارد. این روش در دولت سیزدهم انجام شد و ما گاز دریافتی از ترکمنستان را در شمال شرق کشور مصرف می‌کردیم، اما به همان میزان در شمال غرب به آذریابجان گاز تحویل می‌دادیم.
ظفریان ادامه داد: سومین روش هم، ترانزیت انرژی است که یعنی بین دو کشور قراردادی امضا می‌شود و خط لوله خود را از مسیر ایران عبور می‌دهند و ایران فقط حق الارض یا عوارض عبور را دریافت می‌کند و این گاز وارد شبکه سراسری ایران نمی‌شود.
وی در ادامه گفت: در دهه ۸۰ سوآپ نفت خام را از قزاقستان انجام می‌دادیم؛ به این شکل که از شمال کشور نفت خام را از قزاقستان می‌گرفتیم و در جنوب کشور معادل همان میزان نفت خام را به این کشور تحویل می‌دادیم و خود قزاقستان بود که این نفت را به مشتریانش می‌فروخت. هم اکنون نیز سوآپ غیرهمنام فرآورده‌های نفتی داریم که برای تأمین بنزین و گازوئیل مورد نیاز، این فرآورده‌ها را شمال کشور وارد می‌کنیم و در جنوب کشور، فرضاً نفت کوره تحویل می‌دهیم.
