به‌گزارش خبرنگار میراث‌آریا، علی دارابی در مراسم اختتامیه نخستین گردهمایی «معماری شهرسازی خاکی و نقش آن در توسعه پایدار معماری معاصر ایران» که عصر امروز (سه‌شنبه ۲۵ مهر) در محل سالن همایش‌های موزه ملی ایران برگزار شد، اظهار کرد: ساحت کاربردی مفهوم «خاک»، دو حیطه گسترده را در بر می‌گیرد. خاک در مفهوم «سرزمین» و خاک در مفهوم «عنصر و مواد طبیعی تشکیل‌دهنده بستر زمین» این دو مفهوم است. هر دو مفهوم می‌تواند پیوندی موثر در ارتباط با «معماری و شهرسازی» را در بر بگیرد.
او ادامه داد: سرزمین ایران یکی از مهمترین مکان‌هایی در جهان است که تمدن بشری از آن آغاز می‌شود. پایداری تمدنی و فرهنگی در این سرزمین از عوامل متعددی نشأت گرفته است که از مهمترین آن موضوع «زمینه‌گرایی» و «بوم‌آوردی و برگشت‌پذیری مصالح» است.
دارابی افزود: از دیدگاه قرآن‌کریم، خاک صفت الهی و مطهر است. قرآن‌کریم، به خلقت انسان از «خاک خشک (صلصال)»، «گل (تین)» و «خاک کامل (تراب)» و نیز مراحل آفرینش اشاره می‌کند.
او ادامه داد: خاک «منبع طبیعی»، «سرمایه ملی» و «بستر حیات» است و نقش اساسی در «استقرار و رشد جوامع بشری و سایر مخلوقات» دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک تامین می‌شود. این ویژگی‌ها، یکی از وجوه بارز تمایز معماری ایرانی در جهان است. لذا باید تصریح کرد بنیان معماری ایرانی بر معماری خاکی بنا شده است.
او گفت: بکارگیری خاک در معماری این سرزمین را طبیعتاً می‌توان از منظر «معماری بومی» و «فراوانی خاک» در این سرزمین نیمه بیابانی مورد تحلیل قرار داد. با این حال باید دانست که این عنصر بنیادی معماری ایرانی، روح این معماری را از آن خود کرده است. به‌گونهای که به وضوح نقش خاک در معماری ایرانی، یکی از عناصر اصلی و شاخص در تمایز معماری ایرانی با سایر مناطق است.
دارابی یادآور شد: بخش عمده‌ای از میراث ملی و جهانی ما، یا با گل و خشت ساخته شده‌اند یا خاک جزء مصالح اصلی و شالوده بنیادی آنها است. منظر فرهنگی بم و یزد، دو نگین معماری ایرانی که در فهرست میراث‌جهانی به ثبت رسیده‌اند.
او یادآور شد: بهره‌گیری فناورانه از خاک و خشت را در پیشینه تمدنی ایران در محوطه‌هایی نظیر تپه ازبکی، گنج دره و تپه زاغه نخستین به‌عنوان مصالح اصلی معماری شاهدیم.
به گفته قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور، از هزاره‌های پیش تا قبل از دوران معاصر، خاک پایه اصلی مصالح در معماری ایرانی بوده و شاهد فراوری آن در قالب‌هایی نظیر «خشت»، «آجر» و «کاشی» بوده‌ایم و تبدیل به نشانه معماری ایرانی در طول تاریخ شده است.
او افزود: معماران ایرانی در طول هزاره‌ها از این خاک، گوهرهایی مانند مساجد، قلعه‌ها و سرآمد آن خانه‌ها ساخته‌اند. تا همین صد سال پیش روستاها و شهرهای ما از همین ماده شکل گرفته بوده است.
دارابی ادامه داد: نیاکان ما با مسائل اقلیمی سرزمین ما مثل زلزله‌خیزی، کم‌آبی، سیل و دیگر سوانح طبیعی آشنا بودند و بر پایه همین آشنایی بود که در رویکردی «بومی»، «علمی»، «واقع گرایانه» و «پایدار»، در معماری و شهرسازی خود به سراغ خشت و گل می‌رفتند. اما در کنار تمامی تحولات یک سده اخیر که فراموشی ارزش‌های فرهنگی و تمدنی از مهمترین آنهاست معماری ایرانی هم دیگر نه سرزمینی و زمینه‌گراست و نه پایدار و بومی و عملا معماری مبتنی بر خاک به فراموشی سپرده شده است.
قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی در ادامه گفت: مشکل ما در توسعه از آنجایی است که بنیاد توسعه از نفت آغاز شده، در حالی که ملتی غنی هستیم و تاریخ و آثار تاریخی ما سبک زندگی و زیست نیاکانمان را نشان می‌دهد، در حالی که شهرسازی ما فاقد هویت است و این یک آفت است.
کارگروهی برای «ترویج حفاظت از ارزش‌های معماری و شهرسازی خاکی»
او ادامه داد: یکی از ایرادهای کار ما این بوده که تئوری پردازی را اقدامی حاشیه‌ای پنداشتیم و عملگرا شدیم و هرگونه روایتی که از نیاکان ما وجود دارد به آن توجه نداشتیم در حالی که ما شاهنامه داریم و ماندگار است و زیست نیاکان ما را روایت می‌کند.
دارابی افزود: به برگزاری این سمینارها و همایش‌ها نیاز داریم. البته تاب‌آوری و مدارا و صبر و تحمل همدیگر، لازمه آن است. بزرگان دین هم دستور به صبر داده‌اند.
قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی یادآور شد: ما در معاونت میراث‌فرهنگی آماده هستیم تا الگوی جدیدی برای حفاظت از مواریث فرهنگی و تاریخی تبیین کنیم، چرا که دولت به تنهایی نمی‌تواند به صیانت از آثار تاریخی بپردازد و باید مردم در این باره مشارکت داشته باشند.
دارابی در ادامه گفت: وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در پیوند با موضوع این گردهمایی دو تکلیف ساختاری دارد. نخست اینکه باید از «معماری خاکی» حفاظت و صیانت کند. بیش از ۷۰ هزار نوع خاک روی سطح زمین وجود دارد، کاربست و بکار گیری هر نوع آن نیاز به بررسی برای استفاده در نوع معماری، اقلیم و ... دارد.
وی افزود: دوم اینکه در چارچوب شکل‌گیری و استمرار معماری ایرانی در دنیای معاصر باید نسبت به معرفی و ترویج ارزش‌های علمی، فناورانه و کاربردی این معماری برای تسری به جامعه امروز زمینه‌سازی کرد.
قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور اضافه کرد: معاونت میراث‌فرهنگی آمادگی دارد پیشنهاد تشکیل یک نهاد و کارگروه علمی- ترویجی منطقه‌ای در ایران برای حمایت از موضوع «ترویج حفاظت از ارزش‌های معماری و شهرسازی خاکی» را بررسی و حمایت کند.
