همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: در تمام بازدیدهای مسئولان اولین درخواست مدیریت پساب خطرناک کارخانه کاغذ سازی پارس بوده و هست. در اوایل دهه ۹۰ که کارخانه به بخش خصوصی واگذار شد باز هم وعده راه‌اندازی تصفیه‌خانه پساب به مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست داده شد.
تهدید کاغذ پارس برای گوزن‌های زرد دز
چندی پیش معاون محیط زیست انسانی استان خوزستان برای چندمین بار خواستار توقف سریع تخلیه فاضلاب کارخانه کاغذسازی به رودخانه دز و جنگل پارک ملی دز شد. فرهاد قلی‌نژاد با اشاره به بازدید و بررسی وضعیت زیست محیطی رودخانه دز در مقطع شهرستان شوش اظهار کرد: «سال‌ها است ورود فاضلاب شرکت کاغذسازی پارس به رودخانه دز و جنگل‌های پارک ملی دز ادامه دارد و موجب ایجاد آلودگی شدید در رودخانه دز، تالاب یعقوب و زیستگاه گوزن زرد ایرانی شده است. با وجود پیگیری و اعمال مهلت‌های متعدد در سال‌های اخیر، کارخانه کاغذسازی پارس برای ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب کاری نکرده است. با توجه به این وضعیت، پیگیری حقوقی با محاسبه و مطالبه خسارت وارده به اکوسیستم رودخانه‌ای و تالابی دز با شکایت به مراجع قضایی آغاز شده است. بر اساس قوانین و مقررات و در راستای جلوگیری از تهدید بهداشت عمومی، هر واحد صنعتی باید نسبت به راه‌اندازی سیستم‌های کنترل آلاینده‌های محیط زیستی خود همانند تصفیه‌خانه‌های فاضلاب اقدام کند.»
صنعتی که می‌توانست سبز باشد
صنایع کاغذسازی، یکی از بزرگترین مصرف کنندگان منابع آب شیرین در تمام جهان هستند. بخش عمده این مصارف، مربوط به فرآیندهای آماده‌سازی و رنگ زدایی خمیر است. تولید کاغذ از باگاس (تفاله نیشکر) به خودی خود فرآیندی پایدار و محیط زیستی است، اما چگونگی مدیریت ضایعات و فرآیندهای جانبی تولید در این صنعت می‌تواند منجر به آلودگی شود. عدم مدیریت صحیح پساب‌ها، استفاده از مواد شیمیایی خطرناک و ناکارآمدی در تصفیه ضایعات از جمله دلایلی هستند که این کارخانه را در زمره صنایع آلاینده قرار می‌دهد. سالهاست چه زمانی که این صنعت در دست بخش دولتی بوده و چه زمانی که به بخش خصوصی واگذار شده، وعده راه‌اندازی تصفیه خانه پساب کارخانه به یک‌یک مدیران سازمان حفاظت محیط زیست داده شده است. به طور مثال در سال ۱۳۹۸ معاون وقت محیط زیست خوزستان شرکت‌های کاغذ پارس را به مانند کارخانه شکر هفت‌تپه جزو مهمترین واحدهای آلاینده صنعتی در حوزه کارون و دز نامید و اعلام کرد که با توجه به برنامه‌ریزی انجام شده تا سال ۱۴۰۳ این مجموعه به تصفیه خانه صنعتی مجهز خواهد شد. در تمام این سال‌ها ارزان‌ترن مسیر برای خلاصی از شر پساب‌های صنعتی انتخاب شده است: تخلیه در رودخانه؛ این در حالی است که فاضلاب تصفیه نشده صنایع خمیر و کاغذ می‌تواند آب پایین دست را تا ۸۰ کیلومتر آلوده کند.
وعده‌های ۶۰ ساله تصفیه پساب
عبدالحسین آذرباد، نمایند سمن‌های زیست محیطی استان خوزستان: رودخانه دز در ادامه مسیر خود به سمت کارون وقتی از کنار این صنایع رد می‌شود، به انواع آلاینده‌ها آلوده می‌شود. هر موقع به این منطقه رفتیم کف ۱۵-۱۰ سانتی‌متری ناشی از مواد شیمیایی روی آب رودخانه است. تفاله‌های کارخانه نیشکر پس از فرایند طولانی، با مواد شیمیایی به خمیر کاغذ تبدیل می‌شود در این فرایند بارها شسته می‌شود. در منطقه هفت‌تپه دو کارخانه تولید کاغذ و دستمال کاغذی وجود دارد. از زمانی که کارخانه هفت‌تپه نیشکر با هدف تولید ۸ محصول جانبی در دهه ۴۰ راه اندازی شد قرار بود برای پساب‌ها و پسماندهایش مرحله تصفیه و بازیافت گذاشته شود. اما از آن زمان تا کنون این اتفاق نیفتاده است. حتی حوضچه‌های هوادهی برای کاهش اسیدیته پساب هم راه‌اندازی نشده است. سالهاست وعده می‌دهند ولی هنوز هیچ کاری نکرده‌اند. به دلایل نامعلومی نیز سازمان حفاظت محیط زیست از برخورد با این صنایع خودداری می‌کند این در حالی است که بارها از این صنایع برای انجام وظایف قانونی تعهد گرفته‌اند.
فاضلاب و پساب صنایع تولید کاغذ و مقوا بر اکوسیستم‌ها
آلودگی آب: این پساب‌ها به دلیل وجود مواد شیمیایی مانند کلر، سولفیت، و دی‌اکسین می‌توانند کیفیت آب را به شدت کاهش دهند. این مواد به طور مستقیم بر روی موجودات آبزی و حتی اکوسیستم‌های وابسته به منابع آبی تأثیر می‌گذارند. وجود مواد آلی تجزیه‌پذیر نیز در فاضلاب موجب مصرف بیشتر اکسیژن محلول توسط میکروارگانیسم‌ها می‌شود و در نتیجه، اکسیژن در دسترس آبزیان کاهش یافته و به مرگ و میر ماهی‌ها و سایر موجودات آبزی منجر می‌شود.
آلودگی خاک: زمانی که پساب‌ها به خاک نفوذ می‌کنند، عناصر سنگینی مانند سرب و جیوه در خاک انباشته می‌شوند و کیفیت خاک و سلامت گیاهان را کاهش می‌دهند.
اثر سمی: مواد شیمیایی مانند فنل و ترکیبات آروماتیک می‌توانند برای گیاهان و جانوران سمی باشند و تعادل اکوسیستم‌های طبیعی را مختل کنند.
تاثیرات بر زیستمندان: مواد سمی، مانند فلزات سنگین و دی‌اکسین‌ها، از طریق زنجیره غذایی به پستانداران انتقال می‌یابند و در بافت‌های چربی تجمع می‌یابند. این امر ممکن است به کاهش تولید مثل، تضعیف سیستم ایمنی، و افزایش احتمال بروز سرطان در پستانداران منجر شود. فلزات سنگین و برخی ترکیبات شیمیایی موجود در پساب‌ها همچنین می‌توانند با نفوذ به سیستم عصبی مرکزی، آسیب‌هایی مانند کاهش حافظه، اختلال در هماهنگی حرکات و کاهش سطح انرژی ایجاد کنند. برخی از مواد شیمیایی در پساب‌ها مانند بی‌فنیل‌های پلی‌کلره (PCBs) می‌توانند به عنوان اختلال‌کننده‌های غدد درون‌ریز عمل کنند و منجر به مشکلات تولید مثلی، کاهش باروری، و ناهنجاری‌های جنینی در پستانداران شوند.
