درخت بنه یا پسته وحشی
درخت بنه ( به انگلیسی : Pistacia atlantica ) به نام پسته وحشی هم شناخته می شود و به دلیل خواص بسیار زیادی که دارد به عنوان مروارید سیاه نامگذاری شده است. میوه درخت بنه طعمی شبیه پسته دارد ولی کوچکتر است و حالتی گرد و کروی دارد.
درخت بنه برای رشد در مناطق کم آب تطابق پیدا کرده است و صمغ بدست آمده از آن که به نام سقز شناخته می شود ارزش تجاری بالایی در صنایع غذایی ، آرایشی و بهداشتی دارد.
از آنجا که مقدار ویتامین ها و مواد معدنی موجود در این گیاه بی نظیر است جزو یکی از گیاهان دارویی به حساب می آید.
این درخت به راحتی با بذر تکثیر می شود و از آنجا که نسبت به خاک حساسیتی ندارد برای کاشت در مناطق کوهستانی مناسب است.
درخت بنه بیشتر در مناطق جنوب غرب آسیا به صورت یک گونه خاص بخش وسیعی از جنگلهای تنگ را تشکیل می دهد. این درخت به صورت وحشی در میان قله های مرتفع و پرتگاه ها رشد میکند.
این درخت برای کاشت در مناطق گرم و خشک مناسب است و نیاز کمی به آب دارد.
میوه درخت بنه گرد و کروی با اندازه کوچک و سفت است.
رنگ میوه درخت در ابتدا صورتی و پس از مدتی متمایل به قرمز می شود و در نهایت به رنگ سبز تغییر رنگ داده و می رسد. طعم میوه بنه ترش است و طبع میوه بنه گرم و خشک می باشد.
میوه بنه بسیار خوشمزه است ، هنگام رسیدن پوست سفتی دارد و مغز آن مانند پسته سبز رنگ است. نکته جالب توجه اینجاست که میوه نارس این درخت را میتوانید مانند چاغاله بادام بخورید ، از میوه نارس درخت برای تهیه انواع ترشیجات و مربا استفاده می شود.
زمان گل دهی درخت در فصل بهار است . منظره شکوفه دهی درخت بسیار زیبا و دلنواز است . گل های درخت به صورت تک جنسی هستند و تعدادی کاسبرگ دارد، معمولا گل های نر دارای 4 – 5 پرچم هستند و گل های ماده خامه ای کوتاه با شاخه های سفید مایل به خاکستری دارند.
درخت بعد از چند سال بالغ شده و میوه می دهد.
این درخت خزان پذیر است و در فصل پاییز برگهایش تغییر رنگ داده و می ریزند.
صمغی که از درخت بنه بدست می آید ارزش تجاری بالایی دارد و حاوی مواد با ارزشی از جمله روغن تربانتین و کلوفان است که بیشتر آن صادر می شود.
انواع درخت بنه
درخت بنه دارای واریته های بسیار متنوع است که سه گونه آن در ایران قابلیت رشد دارد .
درخت بنه کابلی به شکل درختچه های کوتاه در بخش های گسترده ای از ایران ، افغانستان و پاکستان رشد میکند. این درخت در استان های کرمان ،کهگیلویه و بویراحمد ، سیستان و بلوچستان به وفور دیده می شود که بار دهی خوبی هم دارد.
درخت بنه کردستانی یا درخت سقز میوه هایی گرد و کروی دارد و از باردهی نسبتا بالایی برخوردار است و به صورت درختچه ای کوتاه در بخش وسیعی از ایران دیده می شود.
درخت بنه چاتلانقوش جزو واریته های پرطرفدار کاشت بنه در ایران است که رشد سریع و باردهی بالایی دارد و مانند سایر گونه های بنه ای در ایران به صورت درختچه رشد میکند.
نحوه تکثیر درخت بنه
درخت بنه به راحتی از طریق کاشت بذر تکثیر می شود.
برای کاشت میوه یا همان بذر درخت بنه ابتدا باید پوسته رویی بذر را جدا کنید و سپس به مدت 1 شبانه روز در آب ولرم خیس کنید. پوسته چوبی بذر بنه سفت است و نیاز به دوره سرما دهی برای ترک خوردن پوسته دارد بنابراین باید بذر را به مدت 20 روز در یخچال بگذارید و سپس در گلدان با زه کشی مناسب و در عمق مناسب بکارید و آبیاری کنید.
تا زمان جوانه زدن نباید بگذارید سطح خاک گلدان خشک شود.
از آنجا که رشد این گیاه سریع است بعد از یک سال میتوانید نهال را به زمین اصلی منتقل کنید.
برای کاشت گیاه در زمین اصلی باید گودالی به اندازه دو برابر ریشه گیاه ایجاد کنید و نهال را در مرکز گودال قرار دهید و با خاک غنی رویش را بپوشانید و آبیاری کنید.
درخت بنه برای رشد نیاز به هرس چندانی ندارد و فقط کافیست شاخه های بیمار ، شاخه های خشک یا شاخه هایی که به نظرتان اضافی است را از درخت جدا کنید.
میوه های درخت بنه
درخت بنه با توجه به گونه های مختلفی که دارد تا ارتفاع 3 – 7 متر رشد میکند.
درخت بنه برای رشد مناسب نیاز به 7 – 8 ساعت نور خورشید دارد.
دمای مناسب برای رشد درخت بنه بین 5 – 45 درجه است.
خاک مناسب درخت بنه باید بافت سبکی داشته باشد. بهترین ترکیب خاک برای رشد درخت بنه ترکیب زغال سنگ نارس ، خاک شنی و ماسه است.
درخت بنه نیاز به آبیاری کمی دارد و بهترین گزینه برای تامین پوشش گیاهی مناطق کم آب محسوب می شود. بعد از خشک شدن کامل سطح خاک میتوانید درخت را آبیاری کنید.
بهترین فاصله برای کاشت نهال بنه در ردیف هایی با فاصله 3 متر است و فاصله کاشت بین دو درخت باید بین 3 – 5 متر باشد.
برای رشد درخت بنه باید از کود ارگانیک استفاده کنید. استفاده از کود در زمان مناسب باعث افزایش گل دهی و باردهی درخت می شود.
برای برداشت میوه بنه میتوانید از جدا کردن میوه ها با دست و قرار دادن در سبد استفاده کنید. روش برداشت مکانیزه میوه های درخت بنه استفاده از ویبره است در این روش زیر درخت را با پارچه یا نایلون کاملا می پوشانند و درخت را تکان میدهند تا میوه ها روی پارچه زیر درخت بریزند.
بهترین روش برای مقابله با آفت درخت بنه استفاده از سموم شیمیایی است.
پروانه برگ خوار : این پروانه های بالهای سفید رنگ با لکه های سیاه دارند و میتوانند با خوردن برگهای درخت آسیب جدی به گیاه بزنند.
آفت تشی : آفت تشی در زبان های محلی هب نام گربه تیغی و سیخور شناخته می شود که جزو خطرناک ترین آفت های جونده است.
کاربرد درخت بنه
درخت بنه ، درخت با ارزشی محسوب می شود. محصولات بدست آمده از صمغ و میوه درخت بنه تنوع بسیار بالایی دارد ، از درخت بنه برای تولید مواد بسیار متنوعی استفاده می شود از جمله :
- سقز
- حشره کش
- نرم کننده
- خوشبو کننده
- ضد عفونی کننده
- سموم کشاورزی
از میوه نارس بنه برای تهیه ترشی یا طعم دار کردن ترشی ها و تهیه مربا محلی استفاده می شود.
از پودر میوه نارس خشک شده بنه برای معطر کردن ماست و دوغ استفاده می شود.
این گیاه غذایی مناسب برای دام محسوب می شود.
میوه درخت بنه تقویت کننده نیروی جنسی است.
میوه بنه ادرار آور است.
دمنوش پوست و برگ درخت برای درمان اسهال موثر است.
میوه بنه به درمان کم خونی کمک میکند.
برای درد کمر و مفاصل مفید است.
ترشی بنه برای تقویت کبد و درمان سردرد مفید است.
روغن بنه برای درمان یرقان استفاده می شود.
اعصاب را تقویت میکند.
برای دفع سنگ کلیه موثر است.
برای بهبود حافظه موثر است.
برای بهبود شب کوری موثر است.
به تقویت استخوان ها کمک میکند.
سقز یا صمغی که از درخت بنه گرفته می شود ارزش تجاری بسیار بالایی دارد و جزو اقلام صادراتی محسوب می شود. از سقز درخت بنه در طب سنتی ، تولید دارو و لوازم آرایشی بهداشتی استفاده می شود.
در صنایع چوبی به عنوان چسب چوب مورد استفاده قرار می گیرد.
در صنایع آرایشی بهداشتی برای تهیه لاک استفاده می شود.
در صنایع رنگ سازی و پلیمری مورد استفاده قرار می گیرد.
در تولید روغن چاپ و روغن کابل به عنوان امولسیون کننده استفاده می شود.
در تهیه پارکت و کفپوش مورد استفاده قرار می گیرد.
برای محافظت از چوب ، کاغذ و پارچه و به عنوان قارچ کش مورد استفاده قرار می گیرد.
کاربرد ضد عفونی کننده دارد.
گردآوری : بخش علمی و آموزشی بیتوته
