علی بیت‌الهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا درباره پدیده فرونشست زمین در استان البرز اظهار داشت: این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است و اثرات گسترده‌ای بر مناطق مختلف این استان دارد. بنابراین، نیاز به بررسی دقیق مناطق تحت تأثیر فرونشست، دلایل بروز این پدیده و راهکارهای پیشگیری و مقابله با آن احساس می‌شود.
وی با اشاره به اطلاعات و بررسی‌های موجود بیان کرد: استان البرز پس از رفسنجان در کرمان، دومین نرخ بالای فرونشست زمین را در کشور دارد. این پدیده به‌ویژه در مناطق تِنکان و جنوب هشتگرد با نرخ فرونشست بیش از ۳۵ سانتی‌متر در سال مشاهده می‌شود. زون فرونشست در بخش‌های مرکزی استان به طول حدود ۶۵ کیلومتر و عرض ۲۰ کیلومتر از شرق به غرب گسترش یافته است. با این حال، خوشبختانه مناطق شمالی استان، به‌ویژه نواحی کوهستانی مانند کرج شمالی، به دلیل سختی سنگ‌ها و ساختار زمین‌شناسی مستحکم، از فرونشست در امان هستند.
بیت‌الهی در ادامه به محدوده‌هایی که تحت تأثیر فرونشست قرار دارند اشاره کرد و گفت: مناطقی مانند ماهدشت، چهارباغ، نظرآباد، هشتگرد، قشلاق و حتی مناطق پرجمعیتی از ملارد درگیر این پدیده شده‌اند. همچنین، مناطق جنوبی استان، از جمله اشتهارد و ماهدشت، که در جنوب شرقی استان البرز واقع شده‌اند، علاوه بر نشست زمین، ترک‌ها و شکاف‌های بزرگی را تجربه می‌کنند. به‌دلیل وسعت کم استان البرز و نرخ بالای فرونشست، این استان با چالش بزرگی روبرو است.
مدیر بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه با اشاره به عوامل اصلی بروز فرونشست در استان گفت: دلیل عمده این پدیده به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی برمی‌گردد. وجود اراضی کشاورزی و باغات فراوان در مناطق جنوبی و جنوب شرقی، نیاز به آب بیشتری را ایجاد کرده و این امر منجر به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی شده است. در برخی مناطق، افت سطح آب زیرزمینی به بیش از ۶۰ تا ۷۰ متر رسیده که این موضوع به نشست زمین منجر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اصلاح روش‌های کشت و آبیاری ضروری است، زیرا شیوه‌های فعلی برداشت آب‌های زیرزمینی با توجه به وسعت کوچک استان نیاز به تغییر دارند.
او با تأکید بر اصلاح شیوه‌های آبیاری در استان البرز، خاطرنشان کرد: مساحت این استان در برخی نقاط به ۶۵ کیلومتر در ۲۰ کیلومتر و در برخی دیگر حتی تا ۳۰ کیلومتر نیز می‌رسد و این یک وسعت بسیار زیادی است. همچنین، بسیاری از سکونتگاه‌های جمعیتی در روی زون فرونشست قرار دارند که ریسک این پدیده را افزایش می‌دهد.
بیت‌الهی با هشدار نسبت به خطرات فرونشست در مناطقی نظیر مشکین‌دشت، آبیک و مسیر ریلی تهران به قزوین تصریح کرد: در بخش‌هایی مانند ماهدشت و اشتهارد، فرونشست موجب ایجاد شکاف‌های بزرگی بر سطح زمین شده که خساراتی نیز به همراه دارد. این پدیده از نظر زیست‌محیطی و تهدید برای زیرساخت‌ها و مناطق مسکونی بسیار حائز اهمیت است.
این استاد دانشگاه در راستای کاهش و پیشگیری از فرونشست پیشنهاداتی ارائه کرد و گفت: اقدامات مانند مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و ترویج روش‌های آبیاری بهینه از سوی جهاد کشاورزی انجام شده است، اما با توجه به وسعت و شدت فرونشست، این اقدامات به‌تنهایی کافی نیستند و نیازمند برنامه‌ریزی جامع‌تری هستند.
به نظر می‌رسد برای مقابله با فرونشست زمین در البرز، توجه به راهکارهای نوین‌تری مانند استفاده از فناوری‌های پیشرفته آبیاری و مدیریت بهینه منابع آب ضروری باشد. همچنین، کاهش وابستگی کشاورزی به منابع زیرزمینی از طریق تشویق به استفاده از آب‌های سطحی و بازچرخانی آب می‌تواند از شدت پدیده فرونشست بکاهد و ریسک این پدیده برای سکونتگاه‌های پرجمعیت را کاهش دهد.
برای متن ارائه شده، جدول زیر طراحی شده است تا اطلاعات کلیدی درباره پدیده فرونشست زمین در استان البرز را به‌صورت منظم و واضح نمایش دهد:
| عنوان | جزئیات |
|---|---|
| اهمیت موضوع | فرونشست زمین در استان البرز اثرات گسترده‌ای دارد و نیاز به بررسی دقیق دارد. |
| نرخ فرونشست | استان البرز پس از رفسنجان در کرمان، دومین نرخ بالای فرونشست را در کشور دارد. |
| مناطق با نرخ بالا | مناطق تِنکان و جنوب هشتگرد با نرخ فرونشست بیش از ۳۵ سانتی‌متر در سال. |
| ابعاد زون فرونشست | زون فرونشست به طول حدود ۶۵ کیلومتر و عرض ۲۰ کیلومتر از شرق به غرب استان گسترش یافته است. |
| مناطق امن | نواحی کوهستانی مانند کرج شمالی به دلیل ساختار زمین‌شناسی مستحکم از فرونشست در امان هستند. |
| مناطق درگیر فرونشست | ماهدشت، چهارباغ، نظرآباد، هشتگرد، قشلاق و برخی مناطق ملارد. |
| عوامل بروز فرونشست | برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به دلیل اراضی کشاورزی و باغات در مناطق جنوبی و جنوب شرقی. |
| افت سطح آب زیرزمینی | افت سطح آب زیرزمینی در برخی مناطق به بیش از ۶۰ تا ۷۰ متر رسیده است. |
| خطرات فرونشست | ایجاد شکاف‌ها و ترک‌های بزرگ بر سطح زمین و تهدید زیرساخت‌ها و مناطق مسکونی. |
| اقدامات پیشگیرانه | مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و ترویج روش‌های آبیاری بهینه. |
| نیاز به برنامه‌ریزی | نیاز به برنامه‌ریزی جامع‌تر و استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری و مدیریت منابع آب. |
| توصیه‌های نهایی | کاهش وابستگی کشاورزی به منابع زیرزمینی و تشویق استفاده از آب‌های سطحی و بازچرخانی آب. |
این جدول به وضوح ابعاد مختلف پدیده فرونشست زمین در استان البرز را نشان می‌دهد و می‌تواند به عنوان یک مرجع مفید برای خوانندگان باشد.
