به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، امروز ، روز جهانی جلوگیری از بهره‌برداری از محیط زیست در جنگ و درگیری‌های مسلحانه است و این روز، یادآور مسئولیت‌های ما نسبت به حیات دریایی خلیج فارس و دریای عمان است. این آب‌ها نه تنها عرصه‌ای برای زیبایی و تنوع زیستی محسوب می‌شوند، بلکه متأسفانه صحنه‌های جنگ و درگیری‌های نظامی نیز بوده‌اند. عملیات‌های نظامی با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و آلودگی‌های ناشی از آنها، آثار مخربی بر زیستگاه‌های دریایی و جانوران ساکن در این مناطق گذاشته‌اند. نهنگ‌ها و دلفین‌ها، به عنوان موجوداتی با پیچیدگی‌های زیستی و اجتماعی، تحت تأثیر آلودگی صوتی و شیمیایی، تخریب زیستگاه‌ها و اختلال در مسیرهای مهاجرتی قرار گرفته‌اند.
تکنولوژی‌های نظامی مانند سونار با ایجاد امواج صوتی قدرتمند، صدایی غیرطبیعی و آزاردهنده را وارد زیستگاه دریایی می‌کنند. این صداهای شدید، که بدون توجه به محیط طبیعی دریایی به کار می‌روند، سیستم جهت‌یابی طبیعی نهنگ‌ها و دلفین‌ها را دچار اختلال می‌کند، به گونه‌ای که این موجودات بی‌گناه در امواج صوتی گمراه شده و مسیر خود را از دست می‌دهند. بسیاری از آنها از شنوایی طبیعی‌شان محروم شده و در مواردی حتی به دلیل استرس و فشار ناشی از این صداها به ساحل رانده و کشته می‌شوند. آلودگی صوتی پیوسته نه تنها زیست‌بوم آنها را مختل می‌کند، بلکه این گونه‌ها را به اجبار از زیستگاه طبیعی خود دور می‌کند. در نهایت، این شرایط تهدیدی جدی برای بقا و تکثیر این گونه‌های دریایی است که برای نسل‌های آینده نیز مشکلات بزرگی ایجاد خواهد کرد.
نشت‌های نفتی و دفع سوخت‌های شیمیایی از کشتی‌های جنگی، بخصوص در خلیج فارس و دریای عمان، به مقدار زیادی از مواد سمی را وارد آب‌ها کرده است. این آلودگی‌های نفتی سطح آب را پوشانده و به مرجان‌ها و گیاهان دریایی فرصت تنفس نمی‌دهند، چراکه جلوی ورود نور خورشید را به این اکوسیستم‌های حساس می‌گیرند. نهنگ‌ها و دلفین‌ها که در تماس با این مواد شیمیایی قرار می‌گیرند، دچار تحریکات پوستی و مشکلات شدید تنفسی می‌شوند. تجمع مواد شیمیایی سنگین در بدن این موجودات به مرور زمان منجر به بیماری‌ها و ناهنجاری‌های ژنتیکی می‌شود، به طوری که حتی سلامت زنجیره غذایی نیز به خطر افتاده است. این آلودگی نه تنها زندگی امروزی این گونه‌ها را تهدید می‌کند، بلکه به صورت درازمدت آینده‌ای تاریک را برای آنها رقم می‌زند.
صخره‌های مرجانی به عنوان زیستگاهی حساس و در عین حال بسیار مهم، متحمل ضربه‌های شدیدی از حضور ناوگان‌های نظامی هستند. این صخره‌های ظریف با هر ضربه‌ای که از سوی لنگر کشتی‌ها یا برخوردهای ناشی از حرکات تجهیزات نظامی دریافت می‌کنند، دهه‌ها از رشد طبیعی خود عقب می‌مانند. این تخریب‌ها به بهای از دست رفتن تنوع زیستی و گونه‌های بی‌شماری از موجودات دریایی تمام می‌شود که به این صخره‌ها برای بقا وابسته‌اند. با هر مرجان از دست‌رفته، حلقه‌های حیاتی زنجیره غذایی نیز قطع می‌شود و زیست‌بوم دریایی به سوی نابودی حرکت می‌کند. حتی باقی‌مانده‌های شیمیایی حاصل از انفجارها و عملیات‌های نظامی در این مناطق نه تنها مرجان‌ها را آلوده، بلکه شانس بازسازی طبیعی آنها را نیز از بین می‌برد.
خلیج فارس و دریای عمان از مهم‌ترین مسیرهای مهاجرتی نهنگ‌ها و دلفین‌ها محسوب می‌شوند. با ورود ارتش‌ها و ایجاد بنادر و پایگاه‌های نظامی، زیستگاه‌های طبیعی این حیوانات تخریب و با موانع جدی روبه‌رو می‌شود. از دست رفتن زیستگاه‌های مهم، باعث تغییر الگوهای طبیعی تغذیه، جفت‌گیری و تولید مثل این گونه‌ها شده است. افزون بر این، ساخت‌وسازهای ساحلی با از بین بردن مانگروها و سواحل غنی، زیستگاه‌هایی که برای زادآوری بسیاری از گونه‌های ماهی حیاتی هستند را از بین برده‌اند. پیامد این مداخلات گسترده، تهدیدی برای جمعیت دریایی منطقه و کاهش قابل توجه در تنوع زیستی آن است.
این موجودات دریایی با نقش‌های حیاتی خود در اکوسیستم، از جمله نهنگ‌ها، دلفین‌ها و مرجان‌ها، به حفظ تعادل و سلامت محیط‌های دریایی کمک می‌کنند. کاهش یا نابودی این گونه‌ها، نتایج فاجعه‌باری به دنبال خواهد داشت که کل اکوسیستم منطقه را تهدید می‌کند. با هر نهنگ از دست‌رفته، چرخه تغذیه‌ای و تبادل مواد مغذی در آب‌های این مناطق تغییر می‌کند و اثرات آن در تمام زنجیره غذایی احساس می‌شود. کاهش تعداد مرجان‌ها به معنای از دست دادن زیستگاه‌های طبیعی بسیاری از گونه‌های جاندار است. فشارهای ناشی از آلودگی‌های صوتی و شیمیایی به مرور تنوع ژنتیکی این موجودات را نیز تهدید کرده و توانایی آنها برای تطابق با تغییرات محیطی را کاهش می‌دهد، و در نهایت به خطر انقراض آنها می‌انجامد.
عملیات‌های نظامی در این مناطق که با تغییرات آب و هوایی و تهدیدات دیگر همراه شده‌اند، فاجعه‌های محیط زیستی را رقم زده‌اند که برای نجات آن باید تدابیر فوری و جدی اتخاذ شود.
متاسفانه در حال حاضر، آمار دقیقی برای هر گونه (نهنگ‌ها، دلفین‌ها و مرجان‌ها) در خلیج فارس و دریای عمان به تفکیک کشورها و تاثیرات نظامی موجود نیست، زیرا بسیاری از این اطلاعات توسط سازمان‌های تحقیقاتی و محیط‌زیستی منطقه‌ای یا بین‌المللی گردآوری شده و دسترسی به آنها به صورت علنی محدود است. با این حال، تحقیقات منتشر شده نشان داده‌اند که فعالیت‌های نظامی در منطقه به شدت به این گونه‌ها آسیب رسانده و زیستگاه‌های آنها را تحت تأثیر قرار داده است.
| کشور | تاثیرات بر نهنگ‌ها | تاثیرات بر دلفین‌ها | تاثیرات بر مرجان‌ها | سهم در از بین بردن زیستگاه |
|---|---|---|---|---|
| ایران | محدودیت‌های حرکتی و صدمات ناشی از صداهای شدید | صدمات سوناری، تغییرات مهاجرتی | آسیب به صخره‌ها به دلیل زباله‌های نظامی و ساخت و ساز بنادر | ساخت بندرها و عملیات نظامی در سواحل |
| عربستان سعودی | آلودگی صوتی و شیمیایی از نفت‌کش‌ها و کشتی‌های نظامی | نشت نفت و آلودگی صوتی، تاثیر بر رفتار و سلامت | تخریب مرجان‌ها به دلیل استخراج نفت | فعالیت‌های نفتی و صنعتی گسترده در سواحل |
| امارات متحده عربی | کاهش جمعیت به دلیل تداخلات صوتی و فعالیت‌های نظامی | صدمات ناشی از آزمایشات نظامی و موانع مهاجرتی | تخریب مرجان‌ها به دلیل ساخت و سازهای ساحلی | توسعه بنادر و مراکز نفتی و تجاری |
| کویت | آلودگی صوتی و شیمیایی در آب‌های مرزی | محدودیت‌های حرکتی و افزایش استرس | آلودگی و تخریب زیستگاه‌های مرجانی | آلودگی شیمیایی و تخریب ساحل در عملیات نظامی |
| بحرین | افزایش سر و صدا و آلودگی زیست‌محیطی | تخریب زیستگاه‌های تغذیه و افزایش آلودگی صوتی | از بین رفتن مرجان‌ها به دلیل رسوب‌های ناشی از ساخت و ساز | توسعه‌ی ساحلی برای پروژه‌های نظامی و صنعتی |
| قطر | آلودگی صوتی ناشی از فعالیت‌های نظامی و نفتی | اختلال در مهاجرت و کاهش تغذیه | تخریب مرجان‌ها به دلیل فعالیت‌های صنعتی و ساخت‌وساز | توسعه بندرگاه‌ها و پایگاه‌های نظامی |
ایران: عملیات‌های دریایی و بنادر در مناطق جنوبی مانند چابهار و مناطق نزدیک به تنگه هرمز به دلیل استفاده از سونار و فعالیت‌های صنعتی، تاثیر منفی بر مهاجرت و تغذیه نهنگ‌ها و دلفین‌ها دارند. همچنین، ساخت پایگاه‌های نظامی در برخی مناطق ساحلی باعث تخریب زیستگاه‌های مرجانی شده است.
عربستان سعودی: به دلیل فعالیت‌های نفتی وسیع و حضور زیاد کشتی‌های نظامی، میزان آلودگی شیمیایی و صوتی بالاست. نفت‌ریزی‌های ناشی از فعالیت‌های نفتی به ویژه در مرجان‌ها و زیستگاه‌های حساس دریایی تاثیر مخرب دارند. تخریب و فرسایش مرجان‌ها از دیگر تاثیرات عمده عملیات‌ها و حمل و نقل‌های نظامی است.
امارات متحده عربی: توسعه بنادر و پایگاه‌های تجاری و نظامی در ابوظبی و دبی و همچنین استفاده مداوم از تجهیزات سنگین نظامی به شدت بر زیستگاه‌های مرجانی و مسیرهای مهاجرتی تاثیرگذار بوده است. این اقدامات باعث شده که برخی از گونه‌های دلفین‌ها و نهنگ‌ها مجبور به ترک این مناطق شوند.
کویت: کویت به دلیل آلودگی‌های نفتی و شیمیایی بالا و حضور پایگاه‌های نظامی در سواحل، تاثیرات زیادی بر زیستگاه‌های نهنگ‌ها و دلفین‌ها دارد. پسماندهای شیمیایی ناشی از عملیات نظامی نیز برای صخره‌های مرجانی بسیار مضر است و باعث از بین رفتن جمعیت مرجان‌ها شده است.
بحرین: در بحرین، توسعه سواحل برای ایجاد پایگاه‌های نظامی و صنعتی باعث فرسایش شدید مرجان‌ها و کاهش تنوع زیستی شده است. آلودگی صوتی و حضور کشتی‌های نظامی و تجاری به اختلال در زندگی نهنگ‌ها و دلفین‌ها نیز منجر شده است.
قطر: قطر به دلیل موقعیت استراتژیک خود دارای بنادر و پایگاه‌های نظامی بسیاری است. توسعه مداوم این بنادر به همراه استفاده از سونار و تجهیزات نظامی، تاثیر منفی بر محیط زیست دریایی گذاشته و زیستگاه‌های طبیعی را برای مرجان‌ها، دلفین‌ها و نهنگ‌ها غیرقابل استفاده کرده است.
در پایان تاکید می شود، در آستانه روز جهانی جلوگیری از بهره‌برداری از محیط زیست در جنگ و درگیری‌های مسلحانه، مسئولیت‌های ما در قبال اکوسیستم‌های خلیج فارس و دریای عمان بیش از پیش اهمیت می‌یابد. این مناطق نه تنها به خاطر زیبایی و تنوع زیستی خود شناخته می‌شوند، بلکه به دلیل تأثیرات مخرب عملیات‌های نظامی بر حیات دریایی تحت تهدید قرار دارند. آلودگی صوتی ناشی از تکنولوژی‌های نظامی مانند سونار، به شدت بر نهنگ‌ها و دلفین‌ها تأثیر می‌گذارد و مسیرهای طبیعی مهاجرت آنها را مختل می‌کند. به‌علاوه، آلودگی‌های شیمیایی ناشی از نشت نفت و فعالیت‌های نظامی، سلامت این گونه‌ها و همچنین زنجیره غذایی دریایی را تهدید می‌کند.
تخریب صخره‌های مرجانی به عنوان زیستگاه‌های حیاتی و حساس، به همراه اختلالات در مسیرهای زادآوری و مهاجرت، منجر به کاهش تنوع زیستی و آسیب به اکوسیستم دریایی می‌شود. این مشکلات به‌ویژه در کشورهایی که در سواحل این مناطق فعالیت‌های نظامی دارند، شدت بیشتری دارد. با توجه به نبود اطلاعات دقیق در مورد تأثیرات نظامی بر گونه‌های دریایی، ضرورت اتخاذ تدابیر فوری و جدی برای حفظ این اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی آنها بیش از هر زمان دیگری حس می‌شود.
