تمرکززدایی (Decentralization) از ابتدا تاکنون، بزرگ‌ترین شعار همه شبکه‌های بلاک چینی بوده است. این موضوع به‌حدی مهم است که همه شبکه‌های جدید روی میزان تمرکززدایی خود مانور می‌دهند. تابه‌حال این سؤال برایتان پیش آمده است که آیا یک شبکه آنقدری که ادعا می‌کند غیرمتمرکز هست یا نه؟ اصلاً معیاری برای اندازه‌گیری این مفهوم وجود دارد؟ خوشبختانه بله. ضریب ناکاموتو معیاری برای سنجش میزان غیرمتمرکز بودن شبکه‌هاست.
در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که ضریب ناکاموتو (Nakamoto Coefficient) چگونه میزان تمرکززدایی را اندازه‌گیری می‌کند، و ما چگونه باید از این ضریب برای بررسی فاندامنتال پروژه‌ها استفاده کنیم. اگر به مفاهیم پایه‌ای درباره امنیت شبکه‌ها علاقه‌مند و درباره تکنولوژی پشت آن‌ها کنجکاو هستید، پیشنهاد می‌کنیم مطالعه این مطلب را از دست ندهید.
ضریب ناکاموتو معیاری برای سنجش میزان تمرکززدایی یا غیرمتمرکز بودن یک شبکه بلاک چینی است. این فاکتور نشان می‌دهد که حداقل چند نود یا ولیدیتور باید با هم دست‌به‌یکی کنند تا بتوانند در شبکه اختلال ایجاد کنند. هرچه ضریب ناکاموتو بالاتر باشد، شبکه غیرمتمرکزتر و در نتیجه امن‌تر است؛ چراکه برای به‌دست‌گرفتن کنترل شبکه نیاز به نفوذ به تعداد بیشتری از گره‌هاست.
این ضریب برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ توسط بالاجی سرینیواسان (Balaji Srinivasan)، مدیر فناوری سابق کوین بیس (Coinbase)، معرفی شد و به نام ساتوشی ناکاموتو، خالق بیت کوین، نام‌گذاری شد. البته توجه داشته باشید که این معیار تنها مختص بیت کوین نیست و می‌توان از آن برای ارزیابی انواع شبکه‌های بلاک چین استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: ساتوشی ناکاموتو کیست؟ درباره خالق بیت کوین چه می‌دانیم؟
ضریب ناکاموتو نقش مهمی در تعیین سطح امنیت شبکه بلاک چین دارد. هرچه ضریب ناکاموتو بالاتر باشد، شبکه کمتر در معرض حملات قرار می‌گیرد. به این دلیل که در شبکه‌هایی با ضریب ناکاموتو بالا، برای دستیابی به اکثریت کنترل شبکه، نفوذ به تعداد زیادی از نودها یا نهادها لازم است. به بیان ساده، شبکه‌هایی با ضریب ناکاموتو پایین، بیشتر متمرکز هستند و می‌توانند با تلاش کمتر و کنترل تعداد کمی از گره‌ها، به خطر بیفتند.
یکی از مواردی که اهمیت ضریب ناکاموتو را نشان می‌دهد، امکان بازنویسی تاریخچه تراکنش‌ها در یک بلاک چین است. اگر نودهای کافی در یک بلاک چین متمرکز شوند، می‌توانند به‌طور جمعی تصمیم‌گیری کنند و حتی داده‌های دفتر کل را تغییر دهند. این به‌معنای تهدید جدی برای امنیت و اعتبار شبکه است. به همین دلیل است که ضریب ناکاموتو به‌عنوان یک معیار مهم برای ارزیابی سطح امنیت و تمرکززدایی شبکه شناخته می‌شود.
بیشتر بخوانید: بلاک چین چیست؟ صفر تا صد Blockchain به زبان ساده
در نهایت، باید توجه داشت که ضریب ناکاموتو تنها یکی از معیارهای امنیتی یک بلاک چین است و باید به همراه سایر عوامل مانند پروتکل‌های امنیتی، تعداد ماینرها، توسعه‌دهندگان و وضعیت گره‌ها ارزیابی شود.
به‌عنوان مثال، شبکه‌هایی مانند سولانا با وجود برخی ویژگی‌های غیرمتمرکز، در مواردی به دلیل مشکلات فنی، مانند پیکربندی نادرست نودها، با خاموشی مواجه شده‌اند. این امر نشان می‌دهد که امنیت شبکه تنها به ضریب ناکاموتو بستگی ندارد، بلکه باید تمامی جنبه‌های زیرساختی و فنی نیز درنظرگرفته شوند.
محاسبه ضریب ناکاموتو کار ساده‌ای نیست و نیازمند روش‌های پیچیده‌تری از واردکردن چند عدد در یک فرمول است. برای محاسبه این ضریب، روش‌ها و تکنیک‌های مختلفی وجود دارد که بسته به نوع تحلیل و شبکه بلاک چین موردنظر باید انتخاب شوند.
در محاسبه ضریب ناکاموتو، ابتدا باید مشخص کنیم که چه مقدار از یک شبکه باید تحت کنترل یک گروه قرار بگیرد تا بتوانند روی آن تأثیر بگذارند. این مقدار معمولاً ۵۱ درصد در نظر گرفته می‌شود؛ اما این مقدار همیشه ۵۱ درصد نیست و ممکن است در شبکه‌های مختلف متفاوت باشد. مثلاً در بعضی شبکه‌ها ممکن است نیاز باشد که ۶۰ یا حتی ۷۵ درصد از شبکه تحت کنترل یک گروه باشد.
برای محاسبه ضریب ناکاموتو در یک شبکه بلاک چینی، فاکتورهای زیر مهم‌ترین عوامل هستند که باید در نظر بگیریم:
علاوه‌بر موارد بالا، دو عامل مهم دیگر نیز وجود دارند. پراکندگی نودهای شبکه در سراسر جهان و توزیع دارایی‌ها در بین کاربران، دو عامل مهم در ارزیابی سلامت و امنیت یک شبکه بلاک چین هستند.
نمودار لورنز ابزاری مفید برای نمایش توزیع دارایی‌ها در شبکه است. با استفاده از این نمودار می‌توانیم به‌راحتی ببینیم که چه درصدی از دارایی‌ها در دست چه درصدی از کاربران است و آیا خطر تمرکززدایی وجود دارد یا خیر. به‌طور خلاصه، تحلیل یک بلاک چین به ما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از نحوه عملکرد شبکه و عوامل موثر بر آن پیدا کنیم.
ضریب جینی (Gini Coefficient) و منحنی لورنز دو ابزار مهم در اقتصاد هستند که به ما کمک می‌کنند تا میزان نابرابری در توزیع ثروت یا درآمد در یک جامعه را اندازه بگیریم.
تصور کنید که جمعیت یک کشور را از فقیرترین افراد تا ثروتمندترین آن‌ها به ترتیب صف کنیم. حالا اگر بخواهیم ببینیم که هر گروه از مردم چه سهمی از کل ثروت کشور را در اختیار دارد، می‌توانیم از منحنی لورنز استفاده کنیم.
اگر همه افراد درآمد یکسانی داشته باشند، منحنی لورنز یک خط مستقیم خواهد بود که از گوشه پایین سمت چپ به گوشه بالا سمت راست نمودار کشیده می‌شود. این نشان می‌دهد که مثلاً اگر ۲۰ درصد از جمعیت را در نظر بگیریم، دقیقاً ۲۰ درصد از کل ثروت را هم در اختیار دارند.
در دنیای واقعی معمولاً منحنی لورنز به سمت بالا قوس می‌خورد. این نشان می‌دهد که ثروت به‌صورت نابرابر توزیع شده است و بخش کوچکی از جمعیت، بخش بزرگی از ثروت را در اختیار دارند.
ضریب جینی یک عدد بین صفر تا یک است که از روی منحنی لورنز محاسبه می‌شود.
اگر بخواهیم میزان تمرکز در یک سیستم (مثل یک شبکه اجتماعی یا یک اقتصاد) را اندازه بگیریم، می‌توانیم از مفاهیم منحنی لورنز و ضریب جینی استفاده کنیم. به‌عنوان مثال، اگر در یک اقتصاد، تعداد کمی از افراد، بخش بزرگی از ثروت را در اختیار داشته باشند، می‌توان گفت که این اقتصاد بسیار متمرکز است.
ضریب ناکاموتو به ما دیدگاهی در مورد میزان تمرکززدایی شبکه‌های بلاک چین ارائه می‌دهد. اما این مفهوم چگونه با اقتصاد توکن‌ها (توکنومیک) مرتبط است؟ در توکنومیک، از ضریب ناکاموتو برای بررسی این موضوع استفاده می‌کنیم که چه تعداد آدرس قادر هستند بیش از ۵۱ درصد از عرضه یک توکن را در اختیار داشته باشند. این ارزیابی به ما کمک می‌کند تا میزان تمرکز و توزیع توکن‌ها را در میان کاربران مختلف درک کنیم.
یکی از مزایای ضریب ناکاموتو این است که یک اندازه مطلق ارائه می‌دهد؛ به این معنی که حداقل تعداد نهادهایی را مشخص می‌کند که می‌توانند به‌راحتی شبکه را در معرض خطر قرار دهند. این ویژگی در مقایسه با ضریب جینی، که اندازه نسبی را به ما می‌دهد، اهمیت بیشتری دارد.
نکته مهم این است که ضریب ناکاموتوی بالا به‌معنای این است که تعداد زیادی از آدرس‌ها، کنترل بیش از ۵۱ درصد از عرضه توکن را در دست دارند. به‌عبارت دیگر، وقتی این ضریب بالا باشد، نشان‌دهنده این است که شبکه به لحاظ توزیع توکن‌ها غیرمتمرکزتر است.
شبکه‌های مختلف بلاک چین، مانند بیت کوین و اتریوم با توجه به ساختار خود ضریب‌های متفاوتی دارند که در امنیت و تمرکززدایی آن‌ها تأثیرگذار است.
با بررسی نمودار توزیع نرخ هش ریت بیت کوین، می‌توان به تعامل میان این نرخ و فرایند استخراج پی برد. همان‌طور که در نمودار زیر مشاهده می‌شود، برای به‌خطرانداختن امنیت شبکه، نیاز به بیش از ۵۱ درصد از کل قدرت استخراج است؛ بنابراین، حداقل سه استخر استخراج بزرگ باید با یکدیگر هم‌دست شوند تا بتوانند شبکه را کنترل کنند.
بیشتر بخوانید: هش ریت (Hash Rate) یا قدرت هش چیست؟
در شبکه‌های مبتنی بر اثبات سهام (PoS)، محاسبات برای به‌خطرانداختن شبکه متفاوت است. در این شبکه‌ها، کنترل تنها ۳۳ درصد از کل سهام برای تصرف شبکه کافی است. برای مثال، در شبکه سولانا، ۱۹ نود اعتبارسنجی وجود دارد که نسبت به بیت کوین و اتریوم تعداد بیشتری است. این امر نشان‌دهنده تمرکززدایی بیشتر این شبکه است.
بااین‌حال، شبکه‌های مبتنی بر اثبات کار (PoW) از نظر نقدشوندگی، نسبت به دارایی‌های اثبات سهام برتری دارند. در صورت وقوع حمله، ماینرها می‌توانند به سادگی با توقف فعالیت در استخرهای استخراج، قدرت هش خود را از شبکه خارج کنند؛ درحالی‌که در شبکه‌های PoS مانند سولانا، این فرآیند زمان بسیار بیشتری می‌برد.
یکی دیگر از آمارهای مهم در زمینه تمرکززدایی، مالکیت دارایی‌هاست که با استفاده از آدرس‌ها اندازه‌گیری می‌شود. در یک شبکه ایدئال غیرمتمرکز، هیچ نهادی نباید بتواند با استفاده از دارایی‌های خود بر شبکه تأثیر بگذارد. اما نهنگ‌ها، می‌توانند باعث تمرکز شوند.
به‌عنوان مثال، در ماه می ۲۰۲۳ در توکن شیبا اینو، ۱۴ کیف پول، ۶۸ درصد از کل عرضه را در اختیار داشتند. اگر یکی از این کیف پول‌ها بیش از ۴۰ درصد و چهار کیف پول دیگر بیش از ۵۰ درصد از کل عرضه را داشته باشند، این وضعیت می‌توانست مشکلاتی برای سایر سرمایه‌گذاران ایجاد کند. به همین دلیل، ضریب ناکاموتو برای شیبا اینو برابر با ۴ بود.
بیشتر بخوانید: شیبا اینو چیست؟ آموزش Shiba Inu + کیف پول‌ها
بااین‌وجود، این معیار هم می‌تواند چالش‌هایی داشته باشد. یک نهنگ می‌تواند چندین آدرس با مقادیر کم داشته باشد و این باعث می‌شود که توزیع واقعی ارزها به‌درستی مشخص نشود. بنابراین، بهترین راه این است که از چندین معیار برای بررسی وضعیت تمرکززدایی استفاده کنید. برای ارزیابی یک بلاک چین به‌عنوان یک شبکه غیرمتمرکز، معمولاً انتظار می‌رود که ضریب ناکاموتو به حداقل پنج برسد.
ضریب ناکاموتو یک معیار مناسب و مؤثر برای تحلیل میزان تمرکززدایی در بلاک چین‌ها است. با وجود اینکه این ضریب کاربردهای مهمی دارد، مانند هر ابزار تحلیلی دیگری، مزایا و معایب خاص خود را به همراه دارد.
| مزایا | توضیحات |
|---|---|
| شناسایی سریع بلاک چین‌های غیرمتمرکز | با استفاده از این ضریب می‌توان به‌سرعت ارزهای دیجیتال را بر اساس میزان غیرمتمرکز بودنشان مقایسه و تحلیل کرد. |
| انعطاف‌پذیری در تجزیه‌وتحلیل ویژگی‌های مختلف | ضریب ناکاموتو را می‌توان برای ارزیابی بخش‌های مختلف بلاک چین مانند توسعه‌دهندگان، ماینرها و کاربران به کار برد. |
| شناسایی خطرات امنیتی | این ضریب به شناسایی نقاط ضعف و خطرات امنیتی بلاک چین‌ها کمک می‌کند و شبکه‌هایی با ضریب پایین را که آسیب‌پذیرتر هستند، شناسایی می‌کند. |
| بهینه‌سازی تمرکززدایی | ضریب ناکاموتو به طراحان بلاک چین امکان می‌دهد تأثیر تغییرات پیشنهادی بر تمرکززدایی را ارزیابی کرده و بهترین تصمیمات را برای بهبود امنیت بگیرند. |
در جدول زیر نیز می‌توانید معایب ضریب ناکاموتو را مشاهده کنید:
| معایب | توضیحات |
|---|---|
| امکان دست‌کاری با انتخاب داده‌های نامناسب | انتخاب نادرست یا جانب‌دارانه داده‌ها ممکن است منجر به نتایج غلط شود، مانند نمایان‌شدن تمرکز یا عدم تمرکز نادرست در بلاک چین. |
| پیچیدگی در محاسبات آماری | محاسبه این ضریب نیازمند تحلیل آماری پیچیده و استفاده از ابزارهایی مانند منحنی لورنز است که به زمان و تخصص نیاز دارد. |
ضریب ناکاموتو در بین بلاک چین‌های معروف، نتایج متفاوتی را ارائه می‌دهد. در ادامه، نگاهی به ضریب ناکاموتو در برخی از بلاک چین‌های شناخته‌شده خواهیم داشت.
بیت کوین به‌طور کلی بالاترین امتیاز ناکاموتو را در بین بلاک چین‌ها دارد. اندازه‌گیری‌های این شبکه، شامل معیارهای توسعه‌دهنده، مالک و اعتبارسنجی، به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از سایر بلاک چین‌هاست. این موضوع موجب می‌شود بیت کوین به یکی از غیرمتمرکزترین بلاک چین‌ها تبدیل شود.
بیشتر بخوانید: بیت کوین چیست؟ راهنمای جامع شناخت Bitcoin
سولانا از جمله بلاک چین‌هایی است که ایده ضریب ناکاموتو را در دنیای ارزهای دیجیتال رایج کرد. کاربران این شبکه معمولاً به تمرکززدایی آن اشاره می‌کنند و برخی معتقدند که این بلاک چین متمرکز است. در مجموع، سولانا ضریب ناکاموتوی مناسبی دارد. بااین‌حال، هنگامی که به بررسی سایر معیارها از جمله نحوه چینش نودها ونحوه توزیع مالکان می‌رسیم، سولانا امتیازات نسبتاً ضعیفی در زمینه تمرکززدایی دارد.
بیشتر بخوانید: سولانا چیست؟ همه چیز درباره بلاک چین Solana و توکن SOL
اولنچ معمولاً در چندین معیار ضریب ناکاموتو، رتبه بالایی دارد و امتیاز آن در تعداد کل اعتباردهنده‌ها برابر با ۲۶ است. زیرمجموعه‌های مختلف این بلاک چین نیز امتیازهای بالایی را به خود اختصاص می‌دهند. این امر جای تعجب ندارد؛ چرا که از ابتدا، تمرکززدایی یکی از اولویت‌های اصلی این پروژه بوده است. براساس تجزیه‌وتحلیل ضریب ناکاموتو، اولنچ به‌عنوان غیرمتمرکزترین بلاک چین با الگوریتم اثبات سهام شناخته می‌شود.
بیشتر بخوانید: پروتکل اولنچ و ارز دیجیتال AVAX چیست؟
یافتن نمره کلی ناکاموتو برای اتریوم به‌دلیل بزرگی شبکه و تعداد بالای اعتباردهنده‌ها به‌مراتب دشوارتر است و ممکن است نیاز به مقاله‌ای جداگانه داشته باشد. بااین‌وجود، برخی از کارشناسان توانسته‌اند امتیازات ناکاموتو را برای زیرمجموعه‌های کوچک‌تر اتریوم بررسی کنند.
در حوزه‌هایی نظیر تمرکززدایی توسعه‌دهندگان و مالکیت، اتریوم امتیازات پایین تا متوسطی دارد، اما در زمینه ارائه یک شبکه غیرمتمرکز، اتریوم عملکرد بهتری دارد و در توزیع نودها نسبت به بیت کوین امتیاز بالاتری کسب می‌کند.
این تحلیل‌ها به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از وضعیت تمرکززدایی در بلاک چین‌های محبوب داشته باشیم و انتخاب‌های بهتری در سرمایه‌گذاری و استفاده از رمزارزها انجام دهیم.
بیشتر بخوانید: ارز اتریوم چیست
ضریب ناکاموتو به‌عنوان یک معیار کلیدی در تحلیل تمرکززدایی شبکه‌های بلاک چین، به ما امکان می‌دهد تا به بررسی نحوه توزیع قدرت و کنترل در این شبکه‌ها بپردازیم. این ضریب بر اساس تعداد نهادهایی که برای کنترل یک شبکه لازم است محاسبه می‌شود و به ما دیدگاه دقیقی از میزان تمرکز یا عدم تمرکز در یک بلاک چین می‌دهد.
در ارتباط با توکنومیک، ضریب ناکاموتو نشان‌دهنده توزیع آدرس‌ها و میزان عرضه توکن‌هاست که می‌تواند تأثیر مستقیمی بر نابرابری‌های اقتصادی در یک شبکه داشته باشد. بنابراین، با بررسی این ضریب، می‌توانیم درک بهتری از پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری و ریسک‌های موجود در پروژه‌های بلاک چینی به‌دست‌آوریم.
در نهایت، با توجه به اهمیت ضریب ناکاموتو در ارزیابی پروژه‌های بلاک چین، این معیار می‌تواند به‌عنوان ابزاری مؤثر در تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری در دنیای روبه‌رشد ارزهای دیجیتال عمل کند. پیش از این چقدر به ضریب ناکاموتو به‌عنوان یکی از معیارهای فاندامنتال سرمایه‌گذاری اهمیت می‌دادید؟ تجربیات خود را در این زمینه با ما در میان بگذارید.
