محسن صالحی‌خواه در هم میهن نوشت: شامگاه شنبه ۲۵ آبان، وزیر امور خارجه کشورمان در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری حاضر شد و به تحلیل وضعیت حوزه ماموریتی خود پرداخت. مسائل روزِ حوزه سیاست خارجی از خبر تکذیب‌شده دیدار نماینده ایران در سازمان ملل متحد با ایلان ماسک در نیویورک، مذاکره با آمریکا، جنگ در غزه و لبنان تا وعده صادق و موضوع هسته‌ای در این گفت‌وگوی تفصیلی مورد توجه قرار گرفت. مهم‌ترین بخش صحبت‌های رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان به مسئله مذاکرات هسته‌ای، موانع پیش روی ایران برای گفتگو با کشور‌های غربی، احتمال استفاده از اسنپ‌بک توسط کشور‌های اروپایی و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت اختصاص داشت.
آن طور که ایسنا گزارش داده هشدار عراقچی ریشه در این مسئله دارد که روابط ایران و اروپا به دنبال مسئله جنگ اوکراین و همچنین حمایت آنان از جنایات اسرائیل در غزه و لبنان وضعیت مناسبی ندارد و در آمریکا نیز دونالد ترامپ بار دیگر به قدرت برمی‌گردد. وزیر امور خارجه بر این موضوع تاکید کرد که کمتر از یک‌سال تا انقضای برجام باقی مانده و این فرصت برای مذاکرات در شرایط پیچیده فعلی و رسیدن به یک توافق جدید کافی نیست.
عراقچی درباره روند مذاکرات احیای برجام از سه سال قبل گفت: «مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام از بهار ۱۴۰۰ آغاز شد و زمانی که دولت بایدن ابراز علاقه کرد به برجام برگردد، مذاکرات را من آغاز کردم و بعد با انتخابات ایران همراه شد. دولت شهید رئیسی هم این مسیر را ادامه داد، به جا‌هایی هم رسید که اتفاقاتی افتاد که به سرانجام نرسید. در دولت شهید رئیسی مسیر ادامه یافت و در دولت آقای پزشکیان هم تلاش کردیم در نیویورک این مذاکرات انجام شود و کشور‌های اروپایی هم استقبال کردند و دولت آمریکا هم در چارچوب مذاکرات مسقط که به صورت غیرمستقیم با طرف عمانی صورت می‌گیرد و در دوره شهید رئیسی آغاز شده بود، از آن استقبال کرد. ابراز علاقه شد هر دو مسیر آغاز شود، ما آماده آغاز مذاکرات بودیم که با تحولات لبنان همراه و متوقف شد. الان ابراز علاقه از سمت کشور‌های اروپایی برای شروع مذاکرات وجود دارد و ما احتمالاً به‌زودی کار را انجام خواهیم داد، اما مذاکره مسقط متوقف است و دولت جدید آمریکا باید تصمیم خود را بگیرد.»
او ادامه داد: «در بهار ۱۴۰۰ که من مذاکرات را انجام دادم، تقریباً همه‌چیز آماده بود، اما زمان انتخابات، زمان خوبی برای تصمیم‌گیری نیست و به دولت بعدی محول شد و دولت بعدی کار را جلو برد و آن‌طور که من مطلع شدم، حداقل در دو نوبت امکان رسیدن به توافق بود که مسائل دیگری پیش آمد و البته زیاده‌خواهی‌های آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها و مسائل دست به دست هم داد تا برجام به شکل موجود خود احیا نشود. الان هم اگر مذاکرات هسته‌ای آغاز شود، برجام دیگر آن خاصیت سابق را ندارد و به شکل موجود خود، عیناً نمی‌تواند احیا شود. ممکن است به‌عنوان مرجع مورد استفاده واقع شود، اما دیگر برای ما آن خاصیت سابق دیگر را ندارد و ما باید وارد مذاکراتی شویم که به یک توافق ممکن بتوانیم برسیم.»
او درباره امکان رفع نقص‌های برجام از جمله مکانسیم ماشه در توافق آینده گفت: «الان پیش‌بینی نمی‌توان کرد چراکه مذاکرات جدید آغاز نشده است. اگر مذاکرات هم شروع شود، فرصت محدودی خواهد داشت چراکه در اکتبر ۲۰۲۵ زمان پایان قطعنامه ۲۲۳۱ که قطعنامه برجام است، خواهد بود. وقتی که قطعنامه به صورت خودکار منحل شود، دیگر اسنپ‌بک از بین خواهد رفت. اگر توافق جدیدی حاصل نشود، ما با یک شرایط بحرانی مواجه خواهیم بود و ممکن است کشور‌های اروپایی که در برجام حضور دارند، به‌دنبال اسنپ‌بک بروند، اما نمی‌توانم درباره یک سال آینده قضاوت کنم.»
وزیر خارجه ایران گفت: «فرصت برای مذاکرات هنوز وجود دارد، اما محدود است، برای چنین مذاکرات پیچیده‌ای، یک سال زمان خیلی زیادی نیست؛ به‌خصوص با وجود بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی. وقتی هم آغاز شود، مذاکراتِ مشکلی خواهد بود، البته ما برای این مذاکرات آمادگی کامل داریم و ما پنجره‌های دیپلماسی را باز می‌دانیم، به‌شرطی که اراده واقعی در طرف‌های مقابل ما وجود داشته باشد. در غیر این صورت، ما مسیر دیگری را خواهیم رفت و ما برای هر مسیری آمادگی داریم.»
موانع پیش روی ایران برای یک توافق جدید مورد توجه رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان قرار گرفت. مرور تحولات نشان می‌دهد که این موانع بسیار جدی هستند. ایران از سوی کشور‌های اروپایی متهم به مشارکت در جنگ اوکراین است و به‌رغم اینکه ادعای ارسال موشک از ایران به روسیه توسط شخص ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین قرار گرفت، اما این مسئله بهانه برخورد آنان با ایران شده است. به دنبال تیرگی و امنیتی‌سازی روابط ایران با اروپا، رابطه با آژانس نیز دچار چالش شده است. روابط ایران و آژانس نیز در این میان، با توجه به پیچیده شدن روابط ایران و اروپا و نفوذی که تروئیکای اروپایی در شورای حکام دارند در وضعیت مناسبی قرار ندارد.
۳۰ آبان نشست شورای حکام آژانس برگزار می‌شود و پرونده ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بر اساس اخبار، قطعنامه‌ای ضدایرانی در نشست به رای گذاشته خواهد شد. مسئله‌ای که با هشدار مقامات کشورمان از جمله سیدعباس عراقچی روبه‌رو شده و آنان مطرح کردند که در صورت صدور آن، اقدام فوری انجام خواهند داد. مسیر طبیعی اجرای اسنپ‌بک از طریق مکانیزم حل اختلاف مندرج در برجام است. اگر عضوی از اعضای این توافق به این نتیجه برسد که عضو دیگری از توافق به تعهدات‌اش ذیل برجام پایبند نیست، می‌تواند این موضوع را در کمیسیون مشترک برجام مطرح کند. سپس اگر بعد از ۳۵ روز این موضوع در کمیسیون مشترک برجام حل نشد، مسئله به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. این شورا نیز یک ماه وقت دارد تا موضوع را حل و فصل کند، اما اگر شورا نتواند ظرف یک ماه این مسئله را حل کند، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به طور خودکار دوباره اعمال خواهند شد بدون اینکه کشور‌های دیگر مثل چین و روسیه بتوانند جلوی اعمال تحریم‌ها را با وتو بگیرند. به دلیل پیچیدگی مکانیزم اسنپ‌بک بود که آمریکای ترامپ پس از خروج از برجام و به رغم تهدیداتی که انجام داد، نتوانست تحریم‌های شورای امنیت را بازگرداند.
همانطور که وزیر امور خارجه تاکید کرد، راه مقابله با بازگشت این شرایط، مذاکره و انعقاد یک توافق جدید است. با این حال ممکن است کشور‌های اروپایی عضو برجام، مسیر جایگزینی را برای تحت فشار قرار دادن ایران در پیش بگیرند. این احتمال وجود دارد که کشور‌های اروپایی از طریق ارجاع دوباره پرونده ایران به سازمان ملل و شورای امنیت از سوی شورای حکام آژانس – مشابه مسیری که در دهه هشتاد طی شد – تلاش کنند ایران را به نقض فاحش برجام و انحراف از پیمان عدم اشاعه متهم کنند تا از این طریق هم برای فرآیند اسنپ‌بک اقدام کنند و هم ایران را در معرض تصویب قطعنامه‌های جدید تحریمی در شورای امنیت قرار دهند و پرونده جدیدی علیه ایران در شورای امنیت باز کنند.
با این حال هنوز شواهد محکمی وجود ندارد که دولت‌های اروپایی عزمی برای بردن پرونده ایران به شورای امنیت داشته باشند و همچنان به نظر می‌رسد طرف‌های برجامی چشم به کورسوی امیدی دارند که از طریق بازگشت به مذاکرات چندجانبه راه‌حلی جامع و راضی‌کننده برای اختلاف‌های جاری میان ایران و غرب به دست بیاید. ایران در دوران محمود احمدی‌نژاد و مدیریت مذاکرات هسته‌ای توسط سعید جلیلی، تحت فصل هفتم منشور ملل متحد (مربوط به تهدید صلح بین‌المللی) قرار گرفت که سخت‌ترین آنها قطعنامه ۱۹۲۹ (۱۹ خرداد ۱۳۸۹) بود. به دنبال توافق هسته‌ای و تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ قطعنامه‌های شش‌گانه پیشین شورای امنیت درباره ایران لغو شدند.
