اسپات (Spot) و فیوچرز (Futures) دو رویکرد مهم معاملاتی در میان سرمایه‌گذاران و تریدرهای ارز دیجیتال هستند. این دو نوع بازار معامله از جنبه‌های مختلفی از جمله زمان تسویه و تحویل دارایی و استراتژی‌های معاملی تفاوت‌های جدی دارند. در این مقاله، به بررسی تفاوت اسپات و فیوچرز و مزایا و معایب این دو روش معاملاتی می‌پردازیم. همچنین، نکاتی کلیدی را برای انتخاب هوشمندانه‌تر ارائه می‌دهیم تا بتوانید بهترین روش را برای معاملات خود انتخاب کنید.
بازار اسپات بازاری است که در آن دارایی‌ها با قیمت همان لحظه بازار خریدوفروش می‌شوند و تسویه قیمت معامله و تحویل دارایی در همان زمان و به‌صورت فوری انجام می‌شود. این بازار با نام‌های «بازار نقدی» یا «بازار فیزیکی» نیز شناخته می‌شود. دارایی‌هایی که در این بازار معامله می‌شوند، می‌توانند شامل کالا، ارزهای دیجیتال و سایر ابزارهای مالی باشند.
در بازار اسپات، بهای تسویه فوراً به خریدار تحویل داده می‌شود، هرچند ممکن است انتقال وجه بین دو طرف معامله، بسته به نوع دارایی، به زمان بیشتری نیاز داشته باشد. برای مثال، در بازارهای سهام، معمولاً انتقال وجه طبق استاندارد t+۲ (دو روز بعد از تاریخ معامله) انجام می‌شود، اما در بازار ارزهای دیجیتال تسویه در همان لحظه انجام می‌شود. اگرچه ممکن است هر صرافی برای برداشت وجه معامله محدودیت‌هایی داشته باشد.
آن دسته از قراردادهای آتی یا فیوچرز که تاریخ انقضایشان نزدیک است نیز به معاملات اسپات تبدیل می‌شوند؛ زیرا در این حالت، طرفین ملزم به تبادل فوری وجه نقد در ازای دارایی پایه می‌شوند. این ویژگی‌های بازار اسپات، آن را به مهم‌ترین رکن بازارهای معاملات ارزهای دیجیتال تبدیل کرده است.
برخلاف اسپات، بازار فیوچرز بازاری است که در آن خریدوفروش در لحظه انجام نمی‌شود؛ بلکه طی قراردادی به نام آتی یا فیوچرز که توافقی است میان خریدار و فروشنده برای معامله یک ارز دیجیتال در تاریخی معین در آینده و به قیمت مشخص، صورت می‌گیرد. به‌عبارت دیگر، طرفین قرارداد تصمیم می‌گیرند تا از پیش، قیمت یک ارز دیجیتال را برای تاریخ مشخصی در آینده تعیین کنند.
این قراردادها معمولاً به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک به‌کار می‌روند و به معامله‌گران کمک می‌کنند تا از سرمایه‌گذاری‌های دیگر خود محافظت کرده یا سود خود را در زمان معاملات بازار تضمین کنند.
بازار فیوچرز به دلیل ساختار خاص آن و لزوم مدیریت ریسک، بیشتر مورد علاقه معامله‌گران و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای است و تریدرهای مبتدی با احتیاط بیشتری وارد آن می‌شوند.
تفاوت بین معاملات اسپات و فیوچرز به قیمت‌های آن‌ها برمی‌گردد که گاهی اختلاف قابل‌توجهی دارند. در بازار فیوچرز، دو حالت اصلی برای قیمت‌ها وجود دارد: کانتانگو (Contango) و بک واردیشن (Backwardation).
بک واردیشن معمولاً برای سرمایه‌گذاران بلندمدت سودمند است. در این حالت، با نزدیک‌شدن به تاریخ سررسید قرارداد فیوچرز، قیمت آن به قیمت اسپات نزدیک می‌شود و غالباً افزایش پیدا می‌کند.
از طرف دیگر، کانتانگو به نفع معامله‌گران کوتاه‌مدت است؛ زیرا با نزدیک‌شدن به تاریخ انقضا، قیمت قراردادهای فیوچرز کاهش یافته و به قیمت اساپت پایین‌تر نزدیک می‌شود.
بازارهای فیوچرز ممکن است بین این دو حالت، یعنی کانتانگو و بک واردیشن، در نوسان باشند و برای مدت‌های کوتاه یا طولانی در یکی از این حالت‌ها باقی بمانند.
بررسی قیمت‌ها در تفاوت اسپات و فیوچرز برای معامله‌گران به دلایل زیر مفید است:
درک این رابطه به معامله‌گران کمک می‌کند تا استراتژی‌های خود را به‌طور مؤثرتری مدیریت کرده و در بازار آتی تصمیمات بهتری بگیرند.
تفاوت بین معاملات اسپات و فیوچرز به عوامل مختلفی مانند زمان‌بندی تراکنش، ماهیت قراردادها، نقدینگی، مدیریت ریسک، اهرم، انعطاف‌پذیری، چارچوب نظارتی و هدف استفاده برمی‌گردد. در ادامه هر یک از این تفاوت‌ها را به‌طور مفصل توضیح می‌دهیم:
در معاملات اسپات، زمان‌بندی تراکنش‌ها به این صورت است که خریدوفروش ارزهای دیجیتال به‌صورت فوری و در زمان حال انجام می‌شود؛ به این معنی که خریدار مبلغ توافق‌شده را بلافاصله پرداخت می‌کند و فروشنده، ارزدیجیتال موردنظر را در همان لحظه تحویل می‌دهد. تسویه در این معاملات معمولاً بسیار سریع است و برای دارایی‌های دیجیتال می‌تواند در چند دقیقه تا چند ساعت انجام شود. فرایند تسویه در برخی بازارهای مالی سنتی، ممکن است به دلیل مسائل بانکی یا پردازش میان بروکرها، یک تا دو روز کاری زمان ببرد.
در مقابل، معاملات فیوچرز بر مبنای زمان‌بندی متفاوتی انجام می‌شوند و تسویه و انتقال دارایی به آینده موکول می‌شود. خریداروفروشنده در زمان انجام معامله بر سر قیمتی از پیش تعیین‌شده توافق می‌کنند، اما تسویه نهایی تنها در تاریخ سررسید قرارداد انجام می‌شود. تا زمان سررسید، طرفین ملزم نیستند دارایی یا مبلغ توافق‌شده را مبادله کنند.
ماهیت قراردادها در معاملات اسپات و فیوچرز از نظر ساختار، شرایط و نحوه اجرا کاملاً متفاوت است. این تفاوت نقش کلیدی در انتخاب نوع معامله ایفا می‌کند.
در معاملات اسپات، قرارداد به شکل رسمی و استاندارد تعریف نمی‌شود؛ بلکه توافق میان خریداروفروشنده کاملاً ساده و مبتنی بر قیمت لحظه‌ای دارایی است. این توافق معمولاً شامل اطلاعات حداقلی مانند مقدار دارایی و قیمت معامله می‌شود و فرایند تسویه نیز بلافاصله پس از پرشدن سفارش انجام می‌گیرد. یکی از ویژگی‌های معاملات اسپات این است که هیچ نیازی به تعیین شرایط اضافی مانند تاریخ تحویل یا نحوه پرداخت وجود ندارد؛ زیرا همه‌چیز در همان لحظه تسویه می‌شود.
اما در معاملات فیوچرز، قراردادها کاملاً ساختارمند و استاندارد هستند. این قراردادها به‌صورت دقیق مشخص می‌کنند که چه دارایی‌ای، در چه مقداری و با چه شرایطی معامله می‌شود. علاوه‌بر این، قراردادهای فیوچرز معمولاً شامل جزئیاتی مانند کیفیت (در مورد کالاها)، تاریخ دقیق انقضا و نحوه تسویه (تحویل فیزیکی یا تسویه نقدی) هستند.
از جنبه دیگر، قراردادهای فیوچرز تعهدآور هستند و طرفین ملزم به اجرای آن‌ها در تاریخ تعیین‌شده هستند. به همین دلیل، این قراردادها ابزار مناسبی برای مدیریت ریسک به‌شمار می‌روند. البته این نکته را هم باید یادآوری کنیم که در صرافی‌های ارز دیجیتال همه این فرایند به‌صورت خودکار توسط صرافی انجام می‌شود و اساساً معامله‌گران جز ثبت سفارش کاری انجام نمی‌دهند.
نقدینگی یعنی اینکه دارایی یا ارز دییجیتال به‌راحتی و بدون تغییر چشم‌گیر در قیمت قابل خریدوفروش باشد. در معاملات اسپات و فیوچرز تفاوت‌های مهمی درخصوص نقدینگی وجود دارد.
در معاملات اسپات، نقدینگی معمولاً بسیار بالا است، به‌ویژه برای دارایی‌های محبوبی مانند بیت کوین، اتریوم یا سهام شرکت‌های بزرگ. حضور گسترده خریداران و فروشندگان در این بازارها باعث می‌شود معاملات سریع و با کمترین تغییرات قیمتی انجام شوند. این ویژگی بازار اسپات را به گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت و افرادی تبدیل می‌کند که به معاملات فوری نیاز دارند.
این در حالی است که در بازار فیوچرز، نقدینگی به عوامل مختلفی مانند حجم معاملات و تعداد قراردادهای باز (Open Interest) بستگی دارد. قراردادهایی که روی دارایی‌های پرتقاضا مانند بیت کوین تنظیم شده‌اند یا تاریخ سررسید نزدیک‌تری دارند، نقدینگی بیشتری دارند. اما در قراردادهای با تقاضای کمتر یا شرایط خاص، ممکن است نقدینگی پایین‌تر باشد؛ این امر می‌تواند اجرای معاملات بزرگ را دشوارتر و پرهزینه‌تر کند.
نکته جالب در بازارهای فیوچرز این است که برخی از آن‌ها حتی در شرایط پرنوسان، نقدینگی قابل‌توجهی دارند؛ زیرا معامله‌گران حرفه‌ای و مؤسسات بزرگ از این بازار برای مدیریت ریسک استفاده می‌کنند.
در بازار اسپات، برای خرید مقدار مشخصی از ارزهای دیجیتال، معامله‌گران باید هزینه کامل دارایی را بپردازند. اما در معاملات فیوچرز، امکان استفاده از اهرم یا لوریج وجود دارد که به معامله‌گران امکان می‌دهد تا با پرداخت بخشی از هزینه کل، وارد معامله شوند؛ به این ترتیب از سرمایه خود به‌صورت کارآمدتر استفاده کنند.
به‌عنوان مثال، برای خرید ۱ بیت کوین در بازار اسپات، معامله‌گر به ۹۰,۰۰۰ تتر (USDT) با قیمت فعلی آن نیاز دارد. اما در معاملات فیوچرز، همین معامله‌گر می‌تواند با استفاده از اهرم ۱:۱۰۰ یا همان 100x، همان ۱ بیت کوین را با تنها ۹۰۰ تتر به‌عنوان مارجین خریداری کند. مابقی قیمت معامله را صرافی به‌شکل وام به معامله‌گر می‌دهد و او باید در زمان تسویه یا بستن پوزیشن معاملاتی، مبلغ وام را برگرداند.
بیشتر بخوانید: مارجین چیست؟
ابزارهای مدیریت ریسک در معاملات اسپات و فیوچرز تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند. در بازار اسپات، ابزارهای ساده‌تری مانند تعیین حد ضرر (Stop Loss) یا متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری رایج است.
در مقابل، بازار فیوچرز ابزارهای پیشرفته‌تری برای مدیریت ریسک ارائه می‌دهد. معامله‌گران می‌توانند از قراردادهای فیوچرز به‌عنوان هجینگ (Hedging) استفاده کنند تا خود را در برابر نوسانات قیمت محافظت کنند. همچنین، لوریج در این بازار امکان افزایش سود را فراهم می‌کند، هرچند که نیازمند دقت بیشتر برای کنترل زیان است.
یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی در معاملات فیوچرز، وجود سفارشات شرطی، مانند حد ضرر و حد سود است که به معامله‌گران کمک می‌کند موقعیت‌های خود را خودکار و با برنامه‌ریزی مدیریت کنند.
در معاملات اسپات، کارمزدها معمولاً بر اساس حجم معامله و به‌صورت درصدی از ارزش کل معامله تعیین می‌شوند. این کارمزدها اغلب شفاف و ثابت هستند و بسته به پلتفرم معاملاتی، ممکن است شامل هزینه‌های اضافی مانند برداشت یا واریز دارایی نیز شوند.
اما در معاملات فیوچرز، ساختار کارمزد پیچیده‌تر است. این معاملات شامل دو نوع کارمزد معامله و هزینه نگهداری موقعیت‌های معاملاتی (Funding Fees) می‌شود.
در نتیجه، معاملات اسپات از نظر هزینه ساده‌تر و معمولاً ارزان‌تر هستند؛ درحالی‌که معاملات فیوچرز به دلیل امکانات بیشتر و پیچیدگی قراردادها، هزینه‌های متنوع‌تر و گاهی بیشتر دارند.
در بازار اسپات، معامله‌گران معمولاً هنگام افت قیمت ارزهای دیجیتال موردنظر خود را می‌خرند تا وقتی قیمت افزایش یافت بفروشند و از این تفاوت قیمت سود کنند. اما در معاملات فیوچرز، این امکان فراهم است که هم از افزایش قیمت و هم کاهش قیمت سود کنید؛ این کار با موقعیت‌های خرید (لانگ) و موقعیت‌های فروش (شورت) انجام می‌شود.
این ویژگی‌ها، معاملات آتی را به گزینه‌ای جذاب برای مدیریت بهتر سرمایه و ریسک تبدیل کرده و انعطاف‌پذیری بیشتری را نسبت به معاملات اسپات در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد.
معاملات اسپات برای معامله‌گران کوتاه‌مدت و آن‌هایی که به‌دنبال ریسک کم و فرایندی ساده هستند، ایده‌آل است. در مقابل، معاملات فیوچرز پیچیده‌تر و پرریسک‌تر هستند و مناسب معامله‌گران بلندمدت و افرادی هستند که تمایل دارند موقعیت خود را در برابر نوسانات پوشش دهند.
برای انتخاب میان معامله اسپات یا معامله فیوچرز، معامله‌گران باید اهداف، میزان تحمل ریسک و افق زمانی خود را در نظر بگیرند.
برای اینکه بدانیم کدام یک از معاملات اسپات یا فیوچرز مناسب‌تر است، نیاز است که مزایا و معایب هر یک از این روش‌ها را درک کنیم. در ادامه، مزایا و معایب معاملات اسپات و فیوچرز را در جدول آورده‌ایم تا امکان مقایسه میان آن‌ها راحت‌تر شود.
| معیار | مزایای معاملات اسپات | معایب معاملات اسپات | مزایای معاملات فیوچرز | معایب معاملات فیوچرز |
|---|---|---|---|---|
| زمان اجرا | اجرای فوری و کسب سود از نوسانات لحظه‌ای بازار | امکان سودآوری تنها در بازار صعودی | امکان مدیریت ریسک از طریق موقعیت‌های مختلف | نوسانات شدید و استفاده از لوریج، استرس و فشار روانی ایجاد می‌کند. |
| فرایند معامله | ساده و شفاف، مناسب برای مبتدیان | نیاز به سرمایه‌گذاری کامل برای خرید دارایی | ارائه اهرم بالا برای افزایش سود بیشتر | پیچیده، مناسب برای معامله‌گران حرفه‌ای |
| هزینه‌ها | کارمزد کمتر و صرفه‌جویی در هزینه‌ها | ریسک‌های مرتبط با نگهداری دارایی، مانند سرقت یا هک صرافی | هزینه‌های ثابت و قابل پیش‌بینی | استفاده از اهرم ممکن است زیان‌های چندبرابری همراه داشته باشد. |
| ریسک و بازده | مالکیت مستقیم دارایی و کنترل بیشتر | عدم امکان سودآوری از کاهش قیمت دارایی | امکان مدیریت ریسک و محافظت از زیان‌های احتمالی | ریسک بالای از دست‌دادن سرمایه در صورت اشتباه در پیش‌بینی |
| مخاطب هدف | مناسب برای معامله‌گران مبتدی و کسانی که به‌دنبال معاملات ساده هستند. | محدودیت برای سرمایه‌گذاران با سرمایه کم | مناسب برای معامله‌گران حرفه‌ای با استراتژی‌های پیچیده | نیاز به دانش بیشتر برای مدیریت ریسک و استفاده مؤثر از امکانات بازار فیوچرز |
برای تصمیم‌گیری بهتر بین معاملات اسپات و معاملات فیوچرز، باید به بررسی دقیق و مقایسه ویژگی‌های این دو روش پرداخت. معاملات اسپات به دلیل ساختار ساده، گزینه‌ای مناسب برای مبتدیان است؛ در این نوع معاملات، خرید یا فروش ارزهای دیجیتال با قیمت جاری بازار انجام می‌شود و پیچیدگی خاصی ندارد.
در تفاوت اسپات و فیوچرز باید بدانید که هر دو ابزارهای کارآمدی برای سرمایه‌گذاری و معامله در بازار ارزهای دیجیتال به شمار می‌روند. اما هرکدام برای نیازها و استراتژی‌های متفاوتی طراحی شده‌اند. معاملات اسپات به دلیل سادگی، اجرای سریع و کارمزدهای کمتر، گزینه‌ای مناسب برای مبتدیان و سرمایه‌گذارانی است که می‌خاوهند بدون پیچیدگی‌های اضافی وارد بازار شوند. از سوی دیگر، معاملات فیوچرز با امکان استفاده از اهرم و قابلیت مدیریت ریسک، برای معامله‌گران حرفه‌ای و کسانی که تحمل ریسک بالاتری دارند، جذاب است.
در نهایت، انتخاب بین معاملات اسپات و فیوچرز به اهداف شخصی، سطح دانش و تجربه، و میزان تحمل ریسک شما بستگی دارد. اگر به‌دنبال سود بلندمدت و روشی ساده‌تر هستید، معاملات اسپات می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. اما اگر مایل به استفاده از ابزارهای پیچیده‌تر و به حداکثررساندن بازدهی با پذیرش ریسک بالاتر هستید، معاملات آتی می‌تواند گزینه‌ای مناسب‌تر باشد.
