متأسفانه تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها موجب شده که فرش بیابان هر روز در این استان که ۱۷ درصد کل بیابان‌های کشور را به خود اختصاص داده گسترده‌تر شود.
گرچه طی سال‌های اخیر با اجرای طرح‌های آبخوان‌داری و درختکاری تا حدود جلوی سرعت گسترش بیابان گرفته شده اما نبود اعتبار مورد نیاز شهرستان‌ها را در این خصوص با مشکلات جدی مواجه کرده است.
وجود دو کانون بحران فرسایش بادی در شهرستان سبزوار
در سبزوار نیز از کل گستره ۷۲۰ هزار هکتاری شهرستان افزون بر ۳۸۰ هزار هکتار مناطق زیر تأثیر فرسایش بادی است که ۱۲۰ هزار هکتار آن کانون بحرانی است.
محمدصادق خادم الشریعه مسئول بیابان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار در همین خصوص به ایسنا گفت: در سبزوار حدود ۱۲۰ هزار هکتار کانون بحران فرسایش بادی داریم.
وی اولویت کاری را در اجرای طرح‌های نهال‌کاری، تثبیت شن و بیابان‌زدایی در کانون‌های بحرانی دانست و افزود: برای حفاظت از خاک در مرحله اول قرق منطقه را انجام می‌دهیم.
مسئول بیابان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار اظهار کرد: چون آسیب‌پذیر بودن خاک در برخی مناطق و رفت و آمد گله‌های گوسفند موجب حرکت خاک می‌شود، منطقه قرق اعلام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در کانون‌های بحرانی شهرستان سبزوار حدود ۴۰۰۰ هکتار قرق ویژه است، بیان کرد: زمانی که قرق کارساز نباشد به سمت کارهای بیولوژیک مانند نهال‌کاری، بذرکاری و بذرپاشی و احداث هلالی‌های آبگیر می‌رویم.
خادم الشریعه از انجام حدود ۵۰۰۰ هکتار کار نهال‌کاری در حاشیه کال شور سبزوار که همان منطقه هم جزو کانون‌های بحرانی فرسایش بادی هستند خبر داد و گفت: از دهه ۴۰ تاغ کاری‌های سنواتی را در شهرستان سبزوار داریم. ضمن اینکه نزدیک به ۳۰ هزار هکتار از تاغزارها دست کاشت هستند که با هدف مبارزه با فرسایش خاکی بوده است.
مسئول بیابان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار با اعلام اینکه ۱۲۰ هزار هکتار تاغزار طبیعی در شهرستان داریم که بر روی ماسه زارهای صبری مستقر شده است، افزود: دو کانون بحران فرسایش بادی در شهرستان داریم که یکی کانون بحران فرسایش بادی بادغوس داورزن و شهرستان سبزوار و دیگری در سمت نیشابور است.
وی بیشترین میزان فرسایش خاک را مربوط به همین مناطق دانست و اظهار کرد: اولویت کاری ما برای تثبیت خاک در همین کانون بحران فرسایش بادی است.
خادم الشریعه گفت: چون بادهای موسمی منطقه در این مناطق می‌وزد و از سویی جنس و بافت خاک موجب تشدید فرسایش خاکی می‌شود این دو کانون در اولویت قرار دارند.
وی از مهم‌ترین دلایل فرسایش خاک را بهره‌وری بی‌رویه از مراتع، تغییر اقلیم، خشکسالی‌ها و ضعیف بودن پوشش گیاهی دانست و افزود: اگر پوشش گیاهی مناسبی نداشته باشیم خاک بسیار آسیب‌پذیر می‌شود به طوری که با هر بارندگی و وزش باد، خاک به آسانی حرکت می‌کند.
مسئول بیابان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار با بیان اینکه خشکسالی‌ها موجب شده در سرتاسر کشور از جمله شهرستان سبزوار بر وسعت بیابان افزوده شود، اظهار کرد: کاهش بارندگی‌ها نه تنها موجب ضعیف‌تر شدن پوشش گیاهی شده بلکه از سویی فرسایش خاک نیز تشدید می‌شود.
وی با بیان اینکه حتی استان گلستان هم به استان‌های بیابانی پیوسته است، بررسی میزان فرسایش خاک در منطقه را نیازمند مطالعات دانست و ادامه داد: اینکه بتوانیم آب را به لایه‌های زیرین زمین نفوذ دهیم قدم بسیار مثبتی است اما بیشتر طرح‌های آبخوان‌داری هستند که می‌تواند مؤثر باشد.
خادم الشریعه گفت: در آبخوان‌داری سیلاب‌های فصلی و روان آب‌ها را در حوزه‌هایی به درون خاک نفوذ می‌دهیم، همچنین بذرپاشی و نهال‌کاری در جلوگیری از فرسایش خاک مؤثر است.
وی افزود: چون اجرای پروژه‌هایی مانند احداث بند، احداث گابیون، آبخوان‌داری و... اعتبارات بسیاری را نیاز دارند، می‌طلبد در این خصوص توجه بیشتری به شهرستان شود.
مسئول بیابان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار با اشاره به اینکه از ۷۰۰ هزار هکتار ۵۵۰ هزار هکتار آن تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد، گفت: انجام هر کاری در جلوگیری از فرسایش خاک بستگی به تخصیص اعتبارات دارد.
وی افزود: آخرین مطالعات انجام شده برای کانون بحران فرسایش بادی در سال ۱۳۹۸ انجام شده و هر ۱۰ سال باید به روزرسانی شود که در هر بار مطالعه به عینه می‌بینیم به سطح بیابان‌ها افزوده می‌شود.
خادم الشریعه در ادامه تاغ‌ها را در جلوگیری از گسترش بیابان بسیار حائز اهمیت دانست و اظهار کرد: گرچه تاغزارها از اهمیت بسیاری برخوردارند، اما متأسفانه عده‌ای دانسته یا نداشته اقدام به قطع این درختان می‌کنند.
وی با بیان اینکه متأسفانه عده‌ای سودجو با قطع تاغ‌ها آنها را تبدیل به زغال می‌کنند، افزود: افرادی که بنیه ضعیف اقتصادی دارند شبانه با قطع تاغزارها چوب آن را به فروش می‌رسانند.
مسئول بیابان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار خاطرنشان کرد: همچنین در برخی از اراضی که پسته‌کاری جواب می‌دهد باغداران برای افزودن بر وسعت زمین تاغزارها را از حاشیه زمین‌شان قطع می‌کنند.
۱۴۰ هزار هکتار کانون فرسایش بادی در تربت‌جام
محمدرضا توسلی رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان تربت‌جام همچنین به ایسنا گفت: شهرستان تربت‌جام حدود ۵۰۰ هزار هکتار وسعت دارد که حدود ۳۳۰ هزار هکتار آن اراضی ملی هستند.
وی با بیان اینکه از ۳۳۰ هزار هکتار ۱۴۰ هزار هکتار کانون فرسایش بادی است، خاطرنشان کرد: از ۱۴۰ هزار هکتار کانون فرسایش بادی حدود ۲۰ هزار هکتار در سنوات گذشته تاغ کاری شده است.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان تربت‌جام با اشاره به اینکه به مرور بر اساس طرح تهیه شده و با تأمین اعتبار از فرسایش خاکی و بادی در شهرستان جلوگیری می‌شود، اظهار کرد: برای این ۱۴۰ هزار هکتار کتابچه و اطاعات لازم تهیه شده است.
وی با اعلام اینکه تمامی این ۱۴۰ هزار هکتار بیابان است، ادامه داد: از ۲۰ هزار هکتاری که در سنوات گذشته تاغ کاری شده ۱۲ هزار هکتار آن در شرایط خوبی هستند ضمن اینکه زادآوری خوبی دارند و با پخش بذر مجدد رشد دیگر تاغ‌ها را شاهدیم.
توسلی در ادامه اقلیم و کاهش بارندگی را از مهم‌ترین دلایل فرسایش خاکی دانست و گفت: سال گذشته تربت‌جام خشک‌ترین شهر خراسان رضوی بود. کاهش بارندگی و اقلیم در افزایش گرد و غبار تأثیر بسیاری دارد.
وی با بیان اینکه تمامی ۱۴۰ هزار هکتار کانون فرسایش بادی در قالب یک کانون است، وضعیت اعتبارات را نامطلوب ارزیابی کرد و گفت: سال گذشته ۱۳۳ هکتار نهال‌کاری انجام شده اما امسال آبیاری سنواتی داشتیم و سعی شده همان نهال‌ها حفظ شوند.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان تربت‌جام در ادامه از انجام پروژه‌های آبخیزداری در سطح شهرستان خبر داد و گفت: اجرای این پروژه‌ها در جلوگیری از فرسایش خاک تأثیر بسیاری دارد.
وضعیت فرسایش بادی در شهرستان خواف بحرانی است
مهدی کریمی رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خواف در ادامه خاک را منبع طبیعی و ارزشمند زمین و از شگفتی‌های آفرینش الهی دانست که از دو بخش مواد معدنی و آلی تشکیل می‌شود.
وی همچنین خاطرنشان کرد: خاک به عنوان محلی برای زندگی جانوران، محلی برای تولید مواد غذایی توسط انسان، محلی برای ذخیره آب، منشأ تولید مصالح ساختمانی و تولید مواد شیمیایی دارای اهمیت است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خواف با بیان اینکه خاک در تأمین آینده پایدار و امنیت غذایی نقش بسزایی دارد، خاطرنشان کرد: گرچه خاک از منابع تجدید شونده به شمار می‌رود اما برای تشکیل هر سانتی‌متر آن در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می‌کشد پس حفظ خاک موجود از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی در پاسخ به این سؤال که تاکنون چند کانون بحران در منطقه شناسایی شده است، افزود: بر پایه مطالعات انجام شده توسط دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، مساحت مناطق تحت تأثیر شهرستان خواف حدود ۴۰۰ هزار هکتار اعلام شده است.
کریمی گفت: این میزان، حدود ۴۰ درصد مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده و وضعیت فرسایش بادی در شهرستان خواف بحرانی است.
وی بیان کرد: مطالعات مذکور نشان می‌دهد، شهرستان خواف جزو مناطق درگیر با پدیده فرسایش بادی بوده و در مساحت حدود ۱۷۰ هزار هکتار، کانون بحرانی فرسایش بادی شکل گرفته است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خواف در خصوص مطالعات صورت گرفته گفت: مطالعات صورت گرفته بر اساس پیمایش‌های انجام شده و تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای و استفاده از سیستم GIS تهیه شده و در آن مناطق تحت تأثیر به سه منطقه برداشت، حمل و رسوب‌گذاری تقسیم شده‌اند.
وی افزود: همچنین کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شهرستان خواف در سه سطح، شدت زیاد، متوسط و کم طبقه‌بندی شده است.
کریمی اظهار کرد: کانون بحرانی فرسایش بادی بر اساس شاخص‌هایی ازجمله قرار گرفتن نقاط جمعیتی روستایی و شهری، راه‌های ارتباطی، اراضی کشاورزی، ریل راه‌آهن، منابع زیست‌محیطی، تأسیسات مهم و ... انتخاب شده است.
وی ادامه داد: بیابان‌زایی به مفهوم تخریب سرزمین یا کاهش توان تولید بیولوژیک اراضی در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب تحت تأثیر دو دسته عوامل محیطی و انسانی است که در بین عوامل محیطی عامل اقلیمی با پارامترهایی همچون زمان و میزان نامناسب بارندگی، تبخیر بالا، فراوانی و سرعت نسبتاً زیاد باد، دوره برگشت کوتاه و استمرار خشکسالی‌ها، گستردگی مناطق با اقلیم خشک و فراخشک و عامل زمین‌شناسی با پارامترهایی مثل وجود سازندهای شور، قلیائی، تبخیری و حساس به فرسایش و همچنین بلایای طبیعی همچون لغزش و رانش زمین و سیل از مهم‌ترین عوامل محیطی بیابان‌زا محسوب می‌شوند.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری خواف خاطرنشان کرد: همچنین در بین عوامل انسانی که البته از عوامل محیطی مهم‌تر هستند بهره‌برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی و بیلان منفی آب دشت‌ها و در نتیجه افت سطح سفره و یا شور شدن آب‌های زیرزمینی، آلودگی آب‌های زیرزمینی از طریق پساب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی ناشی از مصرف بی‌رویه کود، سموم آفت‌کش و علف‌کش و...، شیوه‌های نامناسب آبیاری، آیش بلندمدت اراضی زراعی حساس به فرسایش، شخم در جهت شیب، بوته کنی، تخریب و تبدیل غیراصولی کاربری جنگل‌ها و مراتع، عدم تعادل بین تعداد دام و ظرفیت مراتع و تخریب ناشی از برداشت غیراصولی از معادن سطحی از مهم‌ترین عوامل انسانی بیابان‌زا محسوب می‌شوند.
خراسان رضوی با توجه به فعالیت‌های علمی و اجرایی که انجام می‌دهد جزو پیشگامان مقابله با بیابان‌زایی است اما هنوز نگاه‌ها دغدغه‌مند نیست. اگر به جای این باور که زمین را از نیاکان خود به ارث بردیم، به این باور برسیم که زمین را از فرزندان خود قرض گرفتیم و باید تمام و کمال به آنها برگردانیم، تاحدی می‌توانیم نگاه‌ها را نسبت به حفاظت از زمین برای افزایش تاب‌آوری سرزمین در استان، امنیت غذایی و جلوگیری از روند تخریب سرزمین تغییر دهیم.
انتهای پیام
