اکثر گردشگران در شهری مثل گرگان به دنبال جاذبه‌های طبیعی‌اند؛ دریا، جنگل، آبشار و طبیعتی سرسبز که دست به دست هم یکی از زیباترین شهرهای ایران را شکل داده‌اند اما در کنار آثار طبیعی، این شهر جاذبه‌های تاریخی زیادی هم در خود جای داده است. یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی گرگان، مسجد جامع این شهر است، مسجدی کهن با معماری جذاب که از مهمترین آثار مذهبی این شهر به شمار می‌رود و در لیست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است. در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا درباره مسجد جامع گرگان بیشتر بدانید.
برای بازدید از مسجد جامع گرگان باید به بازار قدیمی و سنتی نعلبندان بروید، مسجدی که قدمت آن به دوره سلجوقی برمی گردد و کار ساختش را معماران ترکمن انجام داده‌اند. معماری بینظیر، تزئینات باشکوه و همینطور قدمت طولانی، این مسجد را به یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران تبدیل کرده است.
مسجد جامع گرگان در مساحت 2 هزار و 420 متر مربع ساخته شده است. سال‌ها پیش در اطراف این مسجد قبرستانی وجود داشت که به‌دلیل توسعه شهرنشینی به بخشی از شهر تبدیل شد. مسجد جامع گرگان مسجدی با طرح دو ایوان است. این مسجد دارای حیاط با مساحت 750 متر مربع و چهار نمازخانه ال شکل است و دارای پنج درب است که به حیاط باز می‌شود. وقتی جمعیت زیادی به مسجد بیایند، سه درب در شبستان مشرف به سالن کنفرانس در طبقه پایین(که یک کتابخانه است) باز می‌شود تا مراسم‌ها آسان‌تر برگزار شود.
یکی دیگر از بخش‌های باستانی مسجد منبر چوبی زیبایی است که توسط گل‌ها و حدیثی از پیامبر حک شده است. در ساختار این بنای تاریخی از تیرهای چوبی برای تقویت آن استفاده شده است، این چوب‌ها، از درختان بلوط و سرخس که در برابر آب‌وهوای مرطوب مقاومت بیشتری دارند، ساخته شده است. این مسجد پس از سلجوقیان در تیموری، صفوی و سلسله افشاری بارها مرمت شد زیرا به دلایل مختلف ازجمله زلزله در سال 1225 هجری، آتش‌سوزی یا رطوبت بالا بارها تخریب شد.
این بنا را متعلق به دوران سلجوقی می‌دانیم اما امروز تنها قسمت این مسجد که متعلق به آن زمان است مناره‌ی تاریخی‌اش است و دیگر قسمت‌ها در سال‌های بعد مرمت و نوسازی شده‌اند. با رفتن به داخل این مسجد چشمتان به یک حیاط مرکزی می‌افتد، حیاطی با ۱۰۰۰ متر مربع مساحت که معنویت خاصی در گوشه گوشه آن موج می‌زند.
این که این مسجد تا به امروز پا برجا مانده به خاطر مرمت‌هایی است که بارها و بارها در دوره‌های مختلف تاریخی روی آن انجام شده است، چیزی که دست نوشته‌های ایوان غربی هم به خوبی آن را تأیید می‌کنند. در این مسجد کاشی‌های هفت رنگ به همراه مناره آجری که روی آن‌ها با خط کوفی نوشته شده دست به دست هم داده‌اند تا یکی از زیباترین آثار تاریخی گرگان را شکل دهند. بدون شک یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های این مسجد ۴ شبستان آن است که با تماشای تزئینات به کار رفته در آن‌ها هنر ناب معماری آن دوره در مقابل چشمانتان به نمایش در می‌آید.
با رفتن به شبستان غربی نوشته‌های تاریخی زیادی می‌بینید که هر کدام از آن‌ها تاریخچه مسجد و یا دستورات حاکمان وقت را بیان می‌کنند. قدیمی‌ترین سنگ نوشته‌ای که بر روی دیوار این ایوان قرار دارد به دوران قبل از صفویه برمی گردد. کافیست نگاهی به سنگ نوشته‌های دیوارهای غربی بیندازید تا غرق در معنویت و عرفان مسجد شوید.
این مسجد ۱۲۰۰ ساله بر روی مناره‌های خود کتیبه‌هایی دارد که به خط کوفی نوشته شده‌اند برای همین است که این مناره از برجسته‌ترین ویژگی این مسجد جامع به شمار می‌رود. مساجدی که در شمال ایران ساخته می‌شوند با توجه به رطوبت هوا، گلدسته‌های بلند و مناره‌های کوتاه دارند؛ مناره‌های بیشتر شهرهای شمالی با این روش ساخته می‌شوند و تفاوت‌های جزئی با هم دارند.
مناره آجری مسجد جامع گرگان تنها بخش این مسجد است که با معماری سلجوقی درست شده است، مناره‌ای استوانه‌ای شکل که در بالای آن جایگاهی مخصوص برای مؤذن وجود دارد و بر روی کتیبه‌اش اطلاعاتی به زبان کوفی نقش بسته است. بالای این متن با آجرکاری‌هایی تزئین شده که در سراسر مناره بارها و بارها تکرار شده‌اند. قسمتی از مناره باز مانده که نور از آنجا به درون مناره هدایت می‌شود. ارتفاع این مناره از زمین تا جایگاه مخصوص مؤذن ۱۰ متر است و در بالای آن اتاقکی به شکل چهار ضلعی قرار دارد که روی آن با سفالی شیروانی مانند که از همه طرف شیب دار است پوشیده شده است. مؤذن از طریق ۴۷ پله که به طور مارپیچ در اطراف مناره کشیده شده خود را به اتاقک مخصوص می‌رساند.
یکی دیگر از دیدنی‌های این مسجد منبر آن است؛ در ایوان غربی مسجد، منبری قدیمی با ۸ پله در محفظه‌ای شیشه‌ای قرار دارد که از چوب ساخته شده و با هنر منبت کاری با طرح‌های گل و بوته تزئین شده است. بر روی قالب‌های مشخص، اسامی ۱۲ امام نقش بسته که زیبایی و معنویت این منبر را دوچندان کرده‌اند.
گذر زمان و رطوبت صدمات زیادی را به قسمت بدنه سمت راست این منبرزده که به خاطر نزدیکی با دیوار ایجاد شده است. در این منبر سه کتیبه دیده می‌شود که قدمت آن‌ها به زمان تیموری و افشاری برمی گردد و به خط نسخ، نستعلیق و ثلث به رشته‌ی تحریر در آمده‌اند. در قسمتی از این منبر تاریخ ۸۵۹ هجری قمری دیده می‌شود که به خوبی قدمت بلند این مسجد را نشان می‌دهد.
در اطراف این مسجد جامع در گذشته قبرستانی بزرگ وجود داشت که امروز بیشتر بخش‌های آن از بین رفته و فقط در حاشیه‌ی غربی و جنوبی مسجد قسمت کوچکی از آن به جای مانده است. این طور که معلوم است معماران ترکمنی این مسجد را ساخته‌اند اما اینکه مسجد به دستور چه کسی ساخته شده مشخص نیست. با نگاهی به کتاب تاریخ پنج هزار ساله گرگان و استرآباد به راحتی می‌شود فهمید که این مسجد به دست معماران ترکمن ساخته شده و ترکمنها در تاریخ گرگان چه نقش پر رنگی داشته‌اند.
مرمت بنای تاریخی مسجد جامع گرگان نیازمند ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان در گفت و گو با خبرنگاران اظهار کرد: تاکنون ۲۷ میلیارد ریال برای مرمت این مسجد تاریخی هزینه شد و ادامه این طرح تا تکمیل آن به حدود ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز دارد.
محمدجواد ساوری به اقدامات مرمتی انجام‌شده در این بنا از سال ۱۳۸۵ تاکنون اشاره کرد و گفت: مرمت گچبری ایوان غربی، آزادسازی و مرمت مناره آجری، حذف الحاقات و استحکام بخشی نمای ضلع غربی و شرقی و اجرای کانال دفع رطوبت از جمله اقداماتی بوده که برای حفظ این بنا در این سال‌ها انجام شد.
مسجد جامع گرگان از بناهای دوره سلجوقی است که در بازار نعلبندان گرگان قرار دارد، این مکان در تاریخ ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۱۱ هجری شمسی با شماره سند ۱۸۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
انتهای پیام
