بررسی روند تغییرات شاخص غبارناکی هوا در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که این پدیده به دلایل مختلفی از جمله برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، خشکسالی‌های مداوم، گسترش فعالیت‌های معدنی و صنعتی، جاده‌های خاکی و رهاسازی اراضی کشاورزی شدت یافته است.
با توجه به وسعت عرصه‌های بیابانی و حساسیت بالای این مناطق به فرسایش بادی، ادامه اجرای فعالیت‌های مقابله با فرسایش بادی و کنترل گرد و غبار، به ویژه با در نظر گرفتن الزامات قانونی و بین‌المللی مانند کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، از اولویت‌های مهم استان یزد است.
مساحت کل منابع طبیعی استان یزد بالغ بر هفت میلیون و ۱۸۵ هزار هکتار است که شامل جنگل‌ها، مراتع و بیابان‌ها می‌شود. در این میان، مساحت بیابان‌های استان به دو میلیون و ۶۲۸ هزار هکتار می‌رسد.
همچنین، مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در استان حدود یک میلیون و ۹۰۳ هزار هکتار برآورد شده که این مناطق شامل بخش‌هایی از مناطق برداشت، حمل و رسوب‌گذاری است.
کانون‌های بحرانی فرسایش بادی استان نیز مساحتی در حدود ۹۹۰ هزار هکتار دارند که با شدت‌های مختلفی از فرسایش شناسایی شده‌اند؛ این کانون‌ها، سالیانه خسارتی بالغ بر ۷۵۷ میلیارد ریال به منابع اقتصادی و زیستی استان وارد می‌کنند.
علاوه بر این، سطح معادن واگذار شده در استان ۲۷ هزار کیلومتر مربع و معادن باز شده چهار هزار و ۳۸۲ کیلومتر مربع است که بیش از ۶۸ درصد آنها مربوط به معادن شن، ماسه و خاک صنعتی است و توان تولید گرد و غبار بالایی دارند.
همچنین، طول جاده‌های خاکی استان بالغ بر ۲۶ هزار و ۳۵۶ کیلومتر است که سالانه حدود ۴۲۰ هزار تن گرد و غبار تولید می‌کنند.
از سوی دیگر، بیش از ۷۷ هزار هکتار از اراضی استان تحت تأثیر مستقیم ریزگردهای صنعتی هستند که بیش از نیمی از این اراضی توان انتشار ریزگردها تا شعاع ۱۰ کیلومتری را دارند.
در راستای مدیریت این مشکلات، اقدامات متعددی در استان انجام شده است؛ از جمله این اقدامات می‌توان به مراقبت و نگهداری جنگل‌کاری‌های سنواتی، جلب مشارکت بنگاه‌های اقتصادی در اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی و اقتصادی کردن اراضی بیابانی اشاره کرد.
طرح‌هایی مانند توسعه گردشگری در مناطق بیابانی از جمله ریگ زرین و تفرجگاه‌های طبیعی، کاشت گونه‌های مقاوم مانند گل محمدی و انجیر و اجرای طرح‌های ترسیب کربن در شهرستان‌های مختلف، از جمله این اقدامات هستند.
یکی از دستاوردهای مهم استان، ایجاد ایستگاه سنجش و پایش فرسایش بادی در میبد است که اولین ایستگاه در کشور محسوب می‌شود. بررسی داده‌های این ایستگاه نشان می‌دهد که اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی و ایجاد جنگل‌های دست‌کاشت تأثیر چشمگیری در کاهش فرسایش بادی داشته است؛ به طوری که فرسایش خاک در مناطق جنگل‌کاری شده تا ۱۰۰ برابر کمتر از مناطق شاهد بوده است.
با توجه به اهمیت این موضوع، پیشنهاد می‌شود که مفاد قانونی مرتبط با مدیریت گرد و غبار و مقابله با بیابان‌زایی به طور کامل اجرایی شود. تأمین اعتبار لازم برای اجرای طرح‌های جامع، توسعه طرح‌های ترسیب کربن در سطح استان، ارتقای بهره‌وری در معادن، حفظ و توسعه جنگل‌های دست‌کاشت و نگاه اقتصادی به عرصه‌های بیابانی از جمله مواردی است که می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش اثرات منفی فرسایش بادی و گرد و غبار در استان یزد داشته باشد.
در آستانه روز جهانی خاک، همایشی صبح امروز سه شنبه ۱۳ آذر به همت سازمان جهادکشاورزی استان یزد در محل سالن شهید بهشتی اداره حفاظت از نباتات استان برگزار شد.
«عباس بشارتی» مدیر آب و خاک سازمان جهادکشاورزی استان در این همایش ضمن اشاره به اهمیت مدیریت پایدار خاک، تاکید کرد: در صورتی که نتوانیم به طور مؤثر خاک‌های کشور را مدیریت کنیم، در رسیدن به امنیت غذایی دچار مشکل خواهیم شد.
وی با اشاره به وضعیت بحرانی فرسایش خاک، گفت: سالانه به ازای هر هکتار تقریباً نیم میلیون تن خاک از دست می‌دهیم و این میزان فرسایش در مجموع به دو میلیارد تن می‌رسد.
بشارتی همچنین از کاهش شدید حاصلخیزی خاک کشور خبر داد و افزود: میزان کربن خاک که یکی از عوامل مهم در حفظ حاصلخیزی است، ۵۵ درصد کاهش یافته و همچنین فسفر خاک، که در باروری خاک نقش دارد، ۷۰ درصد کاهش داشته است.
مدیر آب و خاک جهادکشاورزی استان اظهار کرد: اگر مدیریت خاک به شیوه‌ای پایدار و بر اساس اصول سند امنیت غذایی پیش نرود، کشور در رسیدن به امنیت غذایی و تأمین منابع غذایی پایدار با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.
وی همچنین وضعیت منابع آبی کشور را نگران‌کننده دانست و گفت: بسیاری از منابع آبی به دلیل استفاده بی‌رویه و خشکسالی‌ها با بحران مواجه شده‌اند.
بشارتی در پایان سخنان خود بر ضرورت توجه به مسائل محیط‌زیستی و منابع طبیعی در سیاست‌گذاری‌های کشور تاکید کرد و گفت: اگر می‌خواهیم به امنیت غذایی پایدار دست یابیم، باید به مسائل محیط‌زیستی و منابع طبیعی توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
«حسن اکبری» مدیر کل حفاظت محیط زیست استان با اشاره به تهدیدات زیست‌محیطی ناشی از فرسایش خاک، عنوان کرد: در حال حاضر بزرگ‌ترین چالش زیست‌محیطی کشور به‌ویژه استان یزد، فرسایش خاک است.
وی افزود: متاسفانه در کشور سالانه دو میلیارد تن خاک از دست می‌رود که این میزان معادل هزار برابر بودجه عمرانی استان یزد است.
اکبری ضمن اشاره به این که در استان یزد به ویژه در مناطق معدنی، فرسایش خاک و تغییرات کاربری زمین به‌طور مداوم افزایش یافته است، گفت: این روند، تهدید جدی برای خاک استان به‌شمار می‌آید.
وی همچنین با بیان این که خاک مظلوم‌ترین مؤلفه طبیعت است، تاکید کرد: بیشتر از هر چیزی به حفاظت از خاک باید توجه کنیم، زیرا خاک تأثیرات مستقیمی در امنیت غذایی، ذخیره آب و حفظ چرخه مواد غذایی دارد.
مدیر کل محیط زیست استان با اشاره به آلودگی خاک ناشی از پسماندهای صنعتی و کشاورزی، به‌ویژه میکروپلاستیک‌ها و مواد شیمیایی، خاطرنشان کرد: این آلودگی‌ها باعث تهدید سلامت خاک می‌شوند و همچنین به دلیل حضور مواد شیمیایی در خاک، می‌توانند به منابع آبی استان هم آسیب بزنند.
وی همچنین با تاکید بر این که دولت باید با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست و سایر نهادهای مرتبط، سیاست‌های حفاظتی و مدیریتی مناسبی را برای جلوگیری از فرسایش خاک تدوین کند، افزود: در استان یزد که معادن زیادی وجود دارد، فرسایش خاک در اثر استخراج مواد معدنی، تغییرات کاربری زمین و کشاورزی غیرمستمر، روند رو به افزایشی را تجربه می‌کند.
مدیرکل محیط زیست استان با اشاره به بارش‌های کوتاه‌مدت و شدید و تأثیرات آن بر فرسایش خاک، اظهار کرد: این بارش‌ها در برخی مناطق باعث ایجاد رواناب و شسته شدن خاک از دسترس می‌شوند که باید در برنامه‌ریزی‌های کشاورزی، شهری و صنعتی به این نکته توجه ویژه‌ای شود.
وی با بیان این که در سیاست‌گذاری‌ها توجه بیشتری به تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر خاک شود، تصریح کرد: برای مدیریت این شرایط، ضروری است که یک شورای حفاظت خاک در استان تشکیل شود تا از فرسایش خاک جلوگیری کرده و برای آن راهکارهایی اجرایی تدوین کنیم.
اکبری در پایان سخنان خود با بیان اینکه باید نگاه ویژه‌تری به خاک در سطح ملی و استانی داشته باشیم، تاکید کرد: فرسایش خاک در آینده نه‌تنها سلامت محیط زیست، بلکه سلامت مردم را نیز تهدید خواهد کرد لذا باید برای بهبود وضعیت آن هرچه سریع‌تر برنامه‌های مؤثری در نظر گرفته شود.
در این همایش، «حمیدرضا عظیم‌زادگان» عضو هیات علمی دانشگاه یزد، «امیر پرنیان» عضو هیات علمی مرکز ملی تحقیقات شوری، «علی زارع» رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان یزد و «محمد دشتی» مسئول گروه محیط زیست توسعه پایدار و امور فناوری سازمان جهادکشاورزی استان یزد به ایراد سخنرانی پرداختند.
انتهای پیام
