به گزارش رکنا، گنبد آهنین (به عبری: כיפת ברזל، کیپات بارزل) یک سامانهٔ دفاع موشکی متحرک و پیشرفته است که توسط اسرائیل برای مقابله با تهدیدات موشکی و خمپاره‌ای کوتاه‌برد طراحی و توسعه داده شده است. این سامانه به‌ویژه برای رهگیری و نابودی موشک‌ها و گلوله‌های خمپاره‌ای که به سمت مناطق مسکونی یا حساس پرتاب می‌شوند، به کار می‌رود.

مشخصات و عملکرد گنبد آهنین

1. تاریخچه توسعه: گنبد آهنین توسط شرکت دفاعی اسرائیلی رافائل و با همکاری صنایع هوافضای اسرائیل (IAI) توسعه یافته است. این سامانه در سال ۲۰۱۱ وارد خدمت شد و از آن زمان تاکنون بارها به‌روزرسانی شده است.

2. اجزای اصلی سامانه:

   • رادار تشخیص و ردیابی: وظیفهٔ کشف و پیگیری مسیر موشک یا گلولهٔ خمپاره را دارد.

   • مرکز کنترل و فرماندهی: تهدیدها را ارزیابی کرده و تصمیم می‌گیرد کدام موشک‌ها باید رهگیری شوند.

   • واحدهای پرتاب: موشک‌های رهگیر (تامیر) را شلیک می‌کنند.

3. عملکرد: گنبد آهنین از فناوری پیشرفته‌ای برای پیش‌بینی مسیر حرکت موشک‌ها و شناسایی هدف نهایی آنها استفاده می‌کند. تنها اهدافی که تهدید واقعی برای مناطق مسکونی یا زیرساخت‌های حیاتی باشند رهگیری و نابود می‌شوند. این قابلیت باعث کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از هدررفت موشک‌های رهگیر می‌شود.

4. موشک‌های رهگیر: موشک‌های تامیر با سرعت بالا پرتاب می‌شوند و مجهز به کلاهک انفجاری هستند که در نزدیکی هدف منفجر شده و آن را نابود می‌کند.

عملکرد و کاربرد گنبد آهنین

گنبد آهنین در جنگ‌های مختلف، از جمله درگیری‌های بین اسرائیل و گروه‌های فلسطینی در غزه، عملکرد موفقی داشته و توانسته است درصد بالایی از تهدیدات را خنثی کند. البته این سامانه محدودیت‌هایی نیز دارد، از جمله:

• نمی‌تواند تهدیدات متعدد و پرحجم را به‌طور کامل دفع کند.

• هزینه بالای هر موشک رهگیر (چندین ده هزار دلار) در مقایسه با هزینه ناچیز تولید موشک‌های ساده.

اهمیت استراتژیک گنبد آهنین

گنبد آهنین به اسرائیل این امکان را داده که سطح امنیت در برابر حملات موشکی را افزایش داده و از تلفات جانی و خسارات مالی بیشتر جلوگیری کند. همچنین، این سامانه به عنوان الگویی برای سامانه‌های دفاع موشکی در سطح جهان شناخته می‌شود.

سامانه گنبد آهنین به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاع موشکی جهان، تاریخچه‌ای قابل‌توجه دارد که از ایده‌پردازی اولیه تا توسعه و به‌کارگیری عملی گام‌های مختلفی را طی کرده است. در ادامه، این روند از ابتدا تا امروز توضیح داده می‌شود:

ایده‌پردازی و نیاز اولیه

پس از جنگ دوم لبنان در سال ۲۰۰۶، که در آن هزاران راکت توسط حزب‌الله به سمت شمال اسرائیل پرتاب شد و همچنین افزایش حملات موشکی از نوار غزه توسط گروه‌های فلسطینی، اسرائیل به شدت به یک سامانه دفاعی نیاز پیدا کرد. این حملات خسارات سنگینی به زیرساخت‌ها و مناطق مسکونی وارد می‌کرد و امنیت ملی را تهدید می‌کرد.

در این زمان، دولت اسرائیل تصمیم گرفت که برای مقابله با موشک‌ها و خمپاره‌های کوتاه‌برد، یک سامانه دفاعی بومی طراحی کند. توسعه سامانه گنبد آهنین توسط شرکت صنایع دفاعی رافائل در سال ۲۰۰۷ آغاز شد.

مراحل توسعه

1. انتخاب فناوری و طراحی اولیه: طراحی اولیه گنبد آهنین بر اساس سه جزء اصلی بود:

   • رادار پیشرفته: برای شناسایی تهدیدها.

   • مرکز فرماندهی و کنترل: برای تحلیل و تصمیم‌گیری.

   • موشک‌های رهگیر: برای نابودی اهداف در هوا.

   سامانه از ابتدا با هدف شناسایی تهدیدها در فاصله‌ای کوتاه و رهگیری آن‌ها طراحی شد.

2. آزمایش‌های اولیه: اولین آزمایش‌های این سامانه در سال ۲۰۰۸ انجام شد. این آزمایش‌ها شامل شلیک موشک‌های رهگیر تامیر به سمت اهداف شبیه‌سازی‌شده بود. نتایج اولیه رضایت‌بخش بود و سامانه توانست اهداف را با دقت بالا رهگیری کند.

3. اولین استقرار عملیاتی (۲۰۱۱): در آوریل ۲۰۱۱، گنبد آهنین به طور رسمی وارد خدمت شد و اولین باتری آن در نزدیکی شهر بئرشبع مستقر گردید. تنها چند روز بعد، این سامانه اولین موفقیت خود را ثبت کرد و یک موشک گراد را که از غزه شلیک شده بود، رهگیری کرد.

پیشرفت و توسعه در طول سال‌ها

1. درگیری‌های غزه: سامانه گنبد آهنین نقش کلیدی در جنگ‌های مکرر بین اسرائیل و گروه‌های فلسطینی ایفا کرده است:

   • عملیات ستون ابر (۲۰۱۲): سامانه توانست بیش از ۴۰۰ موشک را رهگیری کند.

   • عملیات صخره سخت (۲۰۱۴): گنبد آهنین در این درگیری گسترده عملکرد فوق‌العاده‌ای داشت و هزاران موشک را رهگیری کرد. موفقیت این سامانه باعث جلب توجه جهانی شد.

   • درگیری‌های مکرر (۲۰۲۱): گنبد آهنین توانست درصد زیادی از موشک‌های شلیک‌شده از غزه را رهگیری کند، با اینکه شدت حملات بسیار بالا بود.

2. ارتقاء تکنولوژی: در سال‌های بعد، گنبد آهنین بارها به‌روزرسانی شده است:

   • افزایش دقت موشک‌های رهگیر.

   • ارتقاء سیستم‌های نرم‌افزاری برای تحلیل سریع‌تر تهدیدات.

   • افزایش ظرفیت سامانه برای مقابله با تهدیدات همزمان.

3. استفاده در زمینه‌های دیگر: در کنار تهدیدات موشکی، گنبد آهنین اکنون توانایی مقابله با پهپادها، راکت‌ها و حتی خمپاره‌های بسیار کوچک را نیز دارد.

موفقیت‌های بین‌المللی

• همکاری با آمریکا: ایالات متحده کمک‌های مالی گسترده‌ای برای توسعه این سامانه ارائه داده و در مقابل، فناوری‌های این سامانه را نیز به کار گرفته است.

• صادرات: اسرائیل این سامانه را به برخی کشورها، از جمله آمریکا، هند و کشورهای دیگر صادر کرده یا در حال مذاکره برای صادرات آن است.

محدودیت‌ها و انتقادات

1. هزینه بالا: هر موشک رهگیر تامیر بین ۴۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ دلار هزینه دارد، در حالی که ساخت موشک‌های شلیک‌شده به‌مراتب ارزان‌تر است.

2. عدم پوشش کامل: این سامانه نمی‌تواند به‌طور کامل از مناطق محافظت کند، به‌ویژه در صورت حملات همزمان و گسترده.

3. وابستگی به پشتیبانی مالی: توسعه و نگهداری سامانه به حمایت مالی خارجی، به‌ویژه از سوی ایالات متحده، متکی است.

وضعیت امروز

امروزه، گنبد آهنین به یکی از پایه‌های اصلی دفاع اسرائیل تبدیل شده و ده‌ها باتری در سراسر این کشور مستقر شده‌اند. این سامانه نقش کلیدی در حفظ امنیت ملی اسرائیل دارد و با پیشرفت‌های جدید در فناوری، به عنوان یکی از بهترین سیستم‌های دفاع موشکی کوتاه‌برد در جهان شناخته می‌شود.

در جدول زیر، سامانه گنبد آهنین با برخی از سامانه‌های دفاع موشکی معروف جهان مقایسه شده است. معیارهایی نظیر برد، نوع اهداف، هزینه و کشور سازنده مورد بررسی قرار گرفته‌اند:

تحلیل مقایسه‌ای

1. برد:

   • گنبد آهنین در مقایسه با سامانه‌هایی مانند S-400 یا THAAD برد بسیار کمتری دارد، زیرا برای دفاع از مناطق نزدیک و موشک‌های کوتاه‌برد طراحی شده است.

   • سامانه‌هایی مانند THAAD و Arrow 3 برای رهگیری موشک‌های بالستیک دوربرد طراحی شده‌اند و در ارتفاعات بالا عمل می‌کنند.

2. نوع اهداف:

   • گنبد آهنین در برابر موشک‌های کوتاه‌برد، خمپاره و پهپاد مؤثر است، در حالی که سامانه‌هایی مانند S-400 و Aegis برای مقابله با طیف گسترده‌تری از تهدیدات (از جمله هواپیماهای پیشرفته) به کار می‌روند.

3. هزینه:

   • هزینه رهگیری در گنبد آهنین نسبتاً پایین است، که آن را برای مقابله با حجم بالای تهدیدات (مانند حملات گسترده موشکی) مناسب می‌کند.

   • سامانه‌هایی مانند THAAD و پاتریوت هزینه‌های بسیار بالاتری برای هر رهگیری دارند و برای تهدیدات بزرگ‌تر و استراتژیک به کار می‌روند.

4. ویژگی‌های متمایز:

   • گنبد آهنین به دلیل توانایی تحلیل دقیق مسیر موشک‌ها و شناسایی تهدیدات واقعی از اهداف غیرضروری، بهره‌وری بالایی دارد.

   • سامانه‌های مانند S-400 و Aegis از برد بسیار بالا و قابلیت‌های چندمنظوره برخوردار هستند.

نتیجه‌گیری

• گنبد آهنین برای دفاع از مناطق محدود و مقابله با حملات کوتاه‌برد طراحی شده و هزینهٔ کمتر آن در مقایسه با سامانه‌های دیگر، آن را برای دفاع نقطه‌ای مناسب کرده است.

• سامانه‌هایی مانند S-400 و THAAD برای تهدیدات راهبردی و بلندمدت طراحی شده‌اند و هزینه و پیچیدگی بیشتری دارند.

در جدول زیر، نقاط مثبت و منفی سامانه گنبد آهنین به‌صورت خلاصه و قابل‌مقایسه آورده شده است:

تحلیل کلی:

• نقاط قوت اصلی: گنبد آهنین در دفاع از مناطق مسکونی و زیرساخت‌های حیاتی در برابر تهدیدات کوتاه‌برد بسیار موفق بوده و به دلیل هزینه نسبی پایین و واکنش سریع، برای حملات گسترده و سریع مناسب است.

• نقاط ضعف اصلی: این سامانه برای مقابله با تهدیدات بزرگ‌تر مانند موشک‌های بالستیک یا حملات سایبری گسترده طراحی نشده است و ممکن است در برابر تهدیدات حجیم و پیچیده با محدودیت مواجه شود.

تخریب یا از بین بردن سامانه گنبد آهنین به دلایل امنیتی و فناوری بسیار پیچیده است. با این حال، در اینجا چند روش تئوری و عمومی که ممکن است برای مقابله با سامانه‌های دفاع موشکی مانند گنبد آهنین مطرح شوند، آورده شده‌ است. این روش‌ها بیشتر مربوط به نحوه مقابله با هر سامانه دفاعی پیشرفته هستند و در عمل به شدت بستگی به شرایط میدان جنگ و سطح فناوری موجود دارند:

1. حمله به رادار و سیستم فرماندهی و کنترل

• هدف: گنبد آهنین برای عملکرد صحیح به یک رادار پیشرفته و مرکز فرماندهی نیاز دارد که موشک‌ها و تهدیدات را شناسایی و رهگیری کند.

• راهکار:

  • استفاده از جنگ الکترونیک (Electronic Warfare) برای مختل کردن سیگنال‌های راداری و ارتباطات سامانه.

  • حمله سایبری برای نفوذ به نرم‌افزارهای کنترل و تحلیل داده‌ها، که می‌تواند سامانه را بی‌اثر کند یا آن را دچار اختلال نماید.

  • موشک‌های ضد رادار (Anti-Radiation Missiles) برای هدف قرار دادن رادارها و تجهیزات شناسایی که کارایی گنبد آهنین را مختل می‌کند.

2. حملات همزمان و انبوه

• هدف: گنبد آهنین برای مقابله با تهدیدات همزمان یا حجم بالای حملات چالش‌هایی دارد.

• راهکار:

  • حمله با تعداد زیاد موشک‌ها یا خمپاره‌ها به‌طور همزمان، که ظرفیت سامانه برای رهگیری تمامی اهداف را تحت فشار قرار می‌دهد.

  • موشک‌های کاذب و تله‌ها: ارسال تعداد زیادی هدف کاذب یا موشک‌های با ویژگی‌های مشابه به موشک‌های واقعی برای ایجاد تداخل و افزایش احتمال عبور از رهگیری.

3. استفاده از موشک‌های بالستیک و کروز

• هدف: گنبد آهنین بیشتر برای مقابله با موشک‌های کوتاه‌برد طراحی شده است و در برابر موشک‌های بالستیک یا کروز با برد طولانی‌تر آسیب‌پذیرتر است.

• راهکار:

  • استفاده از موشک‌های بالستیک و کروز که از خارج از برد عملکرد گنبد آهنین پرتاب می‌شوند، زیرا این سامانه عمدتاً برای تهدیدات نزدیک‌تر طراحی شده است.

4. حمله به زیرساخت‌های فیزیکی

• هدف: سامانه‌های گنبد آهنین معمولاً به‌طور متمرکز در مکان‌های خاص مستقر می‌شوند. حمله به این زیرساخت‌ها می‌تواند عملکرد سامانه را مختل کند.

• راهکار:

  • استفاده از موشک‌های ضد تانک یا ضد سامانه برای حمله به زیرساخت‌های فیزیکی و سامانه‌های کنترل و فرماندهی.

  • حملات هوایی یا زمینی برای هدف قرار دادن پلتفرم‌های مستقر گنبد آهنین.

5. حمله با پهپادها

• هدف: پهپادها می‌توانند برای حملات غافلگیرانه یا تخریب تجهیزات گنبد آهنین به کار گرفته شوند.

• راهکار:

  • استفاده از پهپادها که با سرعت بالا به سمت رادارها یا سایر بخش‌های سامانه حرکت کنند. این پهپادها می‌توانند برای ایجاد اختلال یا حتی حمله فیزیکی به زیرساخت‌های گنبد آهنین طراحی شوند.

6. پوشش فریب و ترفندهای روانی

• هدف: سامانه‌های دفاع موشکی مانند گنبد آهنین ممکن است با حملات فریبنده یا حملات روانی تحت تأثیر قرار بگیرند.

• راهکار:

  • استفاده از موشک‌های کاذب، شبیه‌سازها یا موشک‌های با ویژگی‌های مشابه برای فریب رادارها و سامانه‌های شناسایی.

  • ایجاد حملات روانی برای افزایش فشار بر تصمیم‌گیرندگان برای انجام واکنش‌های سریع و اشتباه.

نتیجه‌گیری

از بین بردن یا غیرفعال کردن گنبد آهنین در عمل کار دشواری است و به سطح بالایی از فناوری‌های پیشرفته نیاز دارد. این سامانه به گونه‌ای طراحی شده که از تهدیدات مختلف با دقت و سرعت بالا دفاع کند، اما هر سیستم دفاعی نقاط ضعفی دارد که می‌توان با استفاده از تکنولوژی‌های جدید، جنگ الکترونیک و تاکتیک‌های پیچیده از آن سوء استفاده کرد.