«تابناک با تو» - رنگ‌ها در دنیای حیوانات تنها برای زیبایی نیستند؛ هر رنگ، الگو و تنوعی که در گونه‌های مختلف دیده می‌شود، در طی میلیون‌ها سال از طریق انتخاب طبیعی و سازگاری با محیط تکامل یافته است. رنگ‌های بدن حیوانات می‌توانند اهداف مختلفی از استتار تا جلب توجه برای جفت‌گیری را دنبال کنند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین توجیهات زیستی و تکاملی برای رنگ‌های متنوع در دنیای حیوانات می‌پردازیم.
۱. استتار (Camouflage) و بقا
یکی از رایج‌ترین دلایل رنگی بودن حیوانات، استتار است. استتار یا کاموفلاژ به حالتی گفته می‌شود که رنگ و الگو‌های بدن حیوانات به آنها کمک می‌کند تا در محیط اطرافشان پنهان شوند و از دید شکارچیان یا طعمه‌ها پنهان بمانند. برای مثال، پوست خرس قطبی سفید است که به آن اجازه می‌دهد در برف و یخ‌های قطبی از دید شکارچیان و طعمه‌های خود پنهان بماند. به همین ترتیب، برخی حیوانات مانند حشرات و دوزیستان نیز با محیط اطراف خود ترکیب می‌شوند تا از خطر در امان بمانند. این استتار می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد، از رنگ‌های شبیه به محیط تا الگو‌های خاص که به‌گونه‌ای حیوان را به پس‌زمینه وصل می‌کند.
۲. هشدار به شکارچیان (Aposematism)
بسیاری از حیوانات برای هشدار دادن به شکارچیان خود از رنگ‌های زنده و تند استفاده می‌کنند. این نوع رنگ‌آمیزی که به آن «آپوزماتیک» (Aposematism) گفته می‌شود، به شکارچیان اعلام می‌کند که این حیوان سمی، ناخوشایند یا حتی خطرناک است. به‌عنوان مثال، دوزیستانی مانند قورباغه‌های زهرآلود با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز مشخصی دیده می‌شوند که به شکارچیان هشدار می‌دهند که از آنها دوری کنند. این رنگ‌های روشن به عنوان یک سیستم دفاعی در برابر شکارچیان عمل می‌کنند و به حفظ بقا و بقای نسل این گونه‌ها کمک می‌کنند.
۳. انتخاب جنسی و جفت‌گیری (Sexual Selection)
در بسیاری از گونه‌ها، رنگ‌های بدن به منظور جذب جفت و رقابت جنسی تکامل یافته‌اند. انتخاب جنسی یکی از عوامل کلیدی در تکامل رنگ‌ها و الگو‌های بدنی است. به‌عنوان مثال، در پرندگان به ویژه طاووس نر (Peacock)، رنگ‌های روشن و پر‌های بلند به‌عنوان نمادی از سلامت و توانایی‌های ژنتیکی بالاتر دیده می‌شوند و جلب توجه بیشتری از طرف جنس مخالف می‌کنند. این نوع رنگ‌آمیزی معمولاً در نر‌ها برجسته‌تر است و به‌عنوان نشانه‌ای از توانمندی و جذابیت در رقابت برای جفت محسوب می‌شود.
۴. ارتباط و شناسایی بین افراد یک گونه (Species Recognition)
رنگ‌های بدن حیوانات می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای شناسایی افراد یک گونه از دیگر گونه‌ها عمل کند. این نوع رنگ‌آمیزی به حیوانات کمک می‌کند تا به‌سرعت اعضای گونه خود را شناسایی کرده و از سایر گونه‌های مشابه یا شکارچیان متفاوت تشخیص دهند. به‌عنوان مثال، الگو‌های رنگی روی بدن ماهی‌ها و پرندگان به آنها اجازه می‌دهد تا اعضای گروه خود را شناسایی کرده و به‌طور هماهنگ با یکدیگر رفتار کنند.
۵. جلب توجه و ارتباط با دیگر حیوانات (Communication)
رنگ‌های بدن حیوانات می‌تواند به عنوان ابزار ارتباطی با دیگر حیوانات استفاده شود. برخی حیوانات برای اعلام قلمرو، جلب توجه و هشدار به رقبا از رنگ‌های بدن خود بهره می‌برند. برای مثال، پرندگان رنگارنگ در زمان جفت‌گیری و جذب جفت از رنگ‌های پر جنب‌وجوش خود برای جلب توجه جنس مخالف استفاده می‌کنند. همچنین، مار‌ها و خزندگان رنگارنگ اغلب از رنگ‌های زنده برای هشدار به شکارچیان استفاده می‌کنند که به معنای آماده‌باش برای حمله یا دفاع است.
۶. تطبیق با شرایط آب و هوایی و محیط زیست
رنگ‌ها و الگو‌های بدن حیوانات به آنها کمک می‌کنند تا با شرایط محیطی خود سازگاری بهتری داشته باشند. حیواناتی که در مناطق گرم زندگی می‌کنند، اغلب رنگ‌های روشن دارند که باعث می‌شود گرما کمتر جذب بدنشان شود و از آنها در برابر گرمای شدید محافظت می‌کند. برعکس، حیوانات مناطق سردسیر معمولاً دارای رنگ‌های تیره‌تر هستند تا گرما را بهتر جذب کنند و در دمای پایین زنده بمانند. این سازگاری‌های رنگی به حفظ تعادل حرارتی و بهبود بقا در شرایط آب و هوایی مختلف کمک می‌کنند.
۷. جلب و فریب طعمه‌ها
برخی حیوانات برای فریب طعمه‌ها از رنگ‌ها و الگو‌های خاصی استفاده می‌کنند. این حیوانات ممکن است خود را به شکل طعمه مورد نظر درآورند یا با رنگ‌های جذاب طعمه‌ها را به‌سوی خود جلب کنند. به‌عنوان مثال، برخی ماهی‌ها و حشرات با رنگ‌های براق و جذاب طعمه‌های خود را به دام می‌اندازند و از این طریق شکار خود را به‌راحتی به دست می‌آورند.
نتیجه‌گیری
رنگ‌های بدن حیوانات نتیجه میلیون‌ها سال تکامل و انتخاب طبیعی هستند. این رنگ‌ها و الگو‌ها به حیوانات کمک می‌کنند تا با محیط خود سازگاری پیدا کنند، از خود در برابر خطرات محافظت کنند، جفت جذب کنند و حتی طعمه‌های خود را به‌سوی خود جلب کنند. درک دلایل زیستی و تکاملی این تنوع رنگی، به ما کمک می‌کند تا به اهمیت این ویژگی در بقای گونه‌ها و توسعه حیات در زمین پی ببریم.
منبع: یک پزشک
