همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: یافته‌های باستان‌شناسان در غارها، نشان می‌دهد کوه‌های فلات ایران زیستگاه انسان ایرانی نیز بوده‌اندو شواهد باستان‌شناسی در غارهای هومیان، کلدر و کلماکره لرستان و تمتمه آذربایجان غربی نشانه‌هایی از سکونت انسان‌های اولیه با حداقل ۳۵ هزار سال بدست می‌دهند. ابزارهای سنگی، استخوان‌ها و نقوش باقی‌مانده در این غارها نشان‌دهنده فعالیت‌های روزمره انسان‌ها در این مناطق است. غارها به‌عنوان پناهگاهی طبیعی در برابر سرما، گرما، حیوانات درنده و بلایای طبیعی عمل می‌کردند. در ایران دو رشته کوه اصلی زاگرس و البرز به همراه رشته کوه‌های کوچک‌تر مانند کوه‌های مکران، خراسان، و کوه‌های مرکزی ایران، سیمای طبیعی ایران را شکل می‌دهند. این رشته کوه‌ها به عنوان ستون فقرات طبیعی ایران، نقشی چندبعدی در زیست‌بوم، اقتصاد و فرهنگ ایفا می‌کنند.
مهمترین قلل ایران
دماوند
استان: مازندران
ارتفاع: ۵۶۱۰ متر
بلندترین قله ایران و خاورمیانه، در رشته‌کوه البرز
سبلان
استان: اردبیل
ارتفاع: ۴۸۱۱ متر
قله‌ای آتشفشانی با دریاچه‌ای زیبا در قله و چشمه‌های آب گرم در دامنه
علم‌کوه
استان: مازندران
ارتفاع: ۴۸۵۰ متر
مشهور به دیواره‌های صخره‌ای عظیم برای صخره‌نوردان
زردکوه
استان: چهارمحال و بختیاری
ارتفاع: ۴۲۲۱ متر
سرچشمه رودخانه‌های بزرگ ایران، مانند کارون و زاینده‌رود
اشترانکوه
استان: لرستان
ارتفاع: ۴۱۵۰ متر
بخشی از زاگرس مرکزی، معروف به آلپ ایران
تفتان
استان: سیستان و بلوچستان
ارتفاع: ۳۹۴۱ متر
کوهی آتشفشانی فعال با فعالیت‌های گوگردی در قله
شاهانکوه
استان: اصفهان
ارتفاع: ۴۰۴۰ متر
از بلندترین قله‌های زاگرس مرکزی با تنوع زیستی بالا
کوه هزار
استان: کرمان
ارتفاع: ۴۵۰۱ متر
بلندترین قله جنوب ایران
بینالود
استان: خراسان رضوی
ارتفاع: ۳۲۱۱ متر
مرتفع‌ترین قله شمال شرق ایران
کرکس
استان: اصفهان
ارتفاع: ۳۸۹۵ متر
از کوه‌های زیبا و دسترس‌پذیر مرکزی ایران
دنا
استان: کهگیلویه و بویراحمد
ارتفاع: ۴۴۰۹ متر
از پربرف‌ترین قله‌های ایران و منبع رودخانه مارون
۵۵ درصد از کل مساحت کشور مناطق کوهستانی است
۷۰ درصد منابع آب‌های سطحی از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرد
بیش از ۵۰ یخچال طبیعی در البرز و زاگرس وجود دارد
۱۲۰۰ گونه گیاهی و ۳۰۰ گونه جانوری در مناطق کوهستانی ایران زندگی می‌کنند
۳۰درصد از تولیدات دامی کشور به مراتع کوهستانی وابسته است
۳۰ پارک ملی و مناطق حفاظت‌شده، کوهستانی است
۶۰ درصد از مرزهای ایران کوهستانی است
۴۰درصد از مراتع ایران در مناطق کوهستانی واقع شده است
مخاطرات کوه‌های ایران
معدن‌کاوی بی‌رویه: در برخی کوهستان ها مانند کرکس در استان اصفهان، فعالیت بیش از اندازه و غیر پایدار معدن‌کاوری، چهره‌ای زخمی و خسته از کوهستان برجای گذاشته است و باعث آلودگی آب و خاک و تخریب زیستگاه شده است.
زباله‌های بی‌انتها: در دورافتاده‌ترین نقاظ کوهستانی و حتی در مرتفع‌ترین مناطق فلات ایران زباله به وفور یافت می‌شود در پی افزایش گردشگری و کوهنوردی غیرمسئولانه، زیست‌بوم کوهستان‌های ایران تهدید می‌شود. به طور مثال همه ساله ماحصل کوهنوردی در ماه‌های گرم سال به دماوند ۷ تن زباله است که در ارتفاع ۴۲۰۰ متری تلنبار می‌شود.
تغییرات اقلیمی: گرمایش جهانی باعث کاهش ذخایر برف و از بین رفتن یخچال‌های طبیعی در ارتفاعات شده است. این تغییرات نه تنها منابع آب را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه تعادل زیست‌بوم‌های کوهستانی را نیز به خطر می‌اندازند. افزایش سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی‌های فصلی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی از جمله پیامدهای این پدیده هستند.
فرسایش خاک: اصرار به توسعه ناپایدار کشاورزی در کوهستان‌ها باعث شده به دلیل شیب زیاد، بارندگی‌های سنگین و کاهش پوشش گیاهی فرسایش خاک روندی رو به افزایش داشته باشد.
فعالیت‌های انسانی: احداث جاده‌های نامناسب، تغییر کاربری اراضی، و چرای بیش از حد دام در مناطق کوهستانی، تعادل اکوسیستم را به شدت مختل کرده است.
