فروزان آصف نخعی: به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، دکتر محسن سوهانی پژوهشگر میان رشته ای، درباره آراء فیلسوف فضای مجازی "بیونگ چول هان" و فرصت‌های قدرت نرم هویت ایرانی در جهان دیجیتال سخن می‌گوید. او معتقد است پیوند فرهنگی ایران با  جهان مجازی، به تسخیر این جهان جدید می انجامد. زیرا فرهنگ ایرانی به زعم دکتر جواد طباطبایی دارای ویژگی های منحصر بفردی  است، به عبارتی از نظر طباطبایی، ایران تنها کشور دارای بنیه فرهنگی ایجاد رنسانس در منطقه است.    

بر اساس این گزارش، سوهانی که سخنانش در کانال جرعه منتشر شده،  «ظهور اینترنت، بستر وب و فضای مجازی را مثل یک انقلاب» می داند و می گوید: « جهان مجازی، زمین های بازی، و قواعد بازی اش را  تغییر داد، و دگرگون کرد. و به طور طبیعی مطالعات علوم انسانی را هم دستخوش تحولات جدی کرد. علوم انسانی ای که ویژگی اش این است که میان رشته ای است و حتما مرزی میان تخصص ها و زمینه های مختلف اش وجود ندارد. و این ایده ای است که در ایران کهن حکیمان ما یا افرادی که در حوزه های میان رشته ای و مهارت های مختلف دستی بر آتش داشتند، آن را دنبال می کردند و به آن واقف بودند.» 

علوم انسانی و جهان و انسان پسااینترنت

او در ادامه گفت: «اما با توضیح این مقدمه اگر بخواهیم از منظر علوم انسانی به جهان و انسان پسا اینترنت نگاه بکنیم به نظر من اندیشمندی که آثار و آراءاش بسیار جای تامل دارد، بیونگ چول هان اندیشمندو فیلسوف کره ای و آلمانی است. او خیلی خوب نقاب از ظاهر باشکوه و جذاب زندگی مجازی برمی دارد. و ما را به چالش ها و مشکلات اساسی این نوع از سبک و چارچوب زندگی آشنا می کند. برای مثال "چون هان" در کتاب "جامعه فرسوده" به خوبی نشان می دهد که آن چه که به ظاهر، زندگی نولیبرالیستی هست، و شعارهای امیدبخش و جذابی مانند YES  WE  CAN.  شعار باراک ابوما در انتخابات آمریکا، بله ما می توانیم یا شعار معروف نایک  JUST DO IT. فقط انجامش بده، را مطرح می کند، او می گوی همه این شعارهای زیبایی که جهان امروز را  احاطه کرده است، ظاهر امیدبخشی دارد، ولی در پشت آن یک ناامیدی و یک رنج عمیق وجود دارد. مانند کتاب "اندوه اروس" که از فقدان عشق در روابط انسانی در جهان مجازی سخن می گوید. همچنین اگر عشق زایل بشود در واقع امر اخلاقی هم از بین می رود.»   

تبار چون هان؛ هایدگر، فوکو و ژیل دلوز

سوهانی در ادامه سخنانش، «"چون هان" را در امتداد اندیشمندانی مثل هایدگر، میشل فوکو،و ژیل دلوز که با نگاه پست مدرن به مفهوم قدرت در مناسبات عصر جدید پرداخته اند» می داند و می گوید:«چون هان با مهارت بالایی، این زمینه ها را در بستر اصلی زندگی و روابط و مناسبات آدم ها مانند روابط دیجیتال؛ چالش ها، مسایل و رنج هایش را بررسی می کند. افسردگی و بی پناهی سوژه آنلاین را در پشت آن ظاهر بسیار جذاب مطرح می کند. او می گوید که در واقع ما در بستر فضای مجازی با سیل اخبار و مطالب بیهوده مواجه هستیم. و زمانی هم اگر کسی بخواهد متفاوت برخورد بکند، با حمله از سوی گله هایی مواجه می شود که از هم تاثیر می گیرند، و با زندگی در سطح ، معنای عمیقی را هم دنبال نمی کنند.»   

مناسبات نئولیبرالیستی، استعمار نوین

این پژوهشگر در ادامه به نقل از چون هان می گوید:« ما متاسفانه در مناسبات نئولیبرالیستی و سرمایه داری جهش یافته نوین، آدم ها را با این ابزار دیجیتال در این فرآیند ارتباط مجازی داریم به گونه ای جدید استعمار می کنیم. در واقع چون هان، از استعمار نوینی صحبت می کند که کانون های قدرت و ثروت در قفس های طلایی در پشت سر آن قرار دارند و آدم ها و اندیشه هایشان را محصور کرده اند. یا در کتاب دیگرش به نام "جامعه شفافیت"، می گوید که ما در ظاهر در فضای مجازی با آزادی ای مواجه هستیم که هرکسی می تواند افکار و آثارش را به اشتراک بگذارد. ولی از سوی دیگر، با یک نظارت بسیار محکمی هم مواجه هستیم؛ یعنی آن دست الگوریتم هایی است که مانند الگوریتم شبکه اجتماعی در فیس بوک، و الگوریتم هایی که سازمان های جاسوسی و اطلاعاتی دنبال می کنند خیلی تفاوتی ندارد، و همه این ها به معنای آن است که آدم ها به شدت رصد می شوند. همچنین دارد از آن ها در  قالب دیتا مایننینگ و اطلاعاتی اخذ شده، سوء استفاده می شود.  و خیلی از آن ها ابزاری می شود برای این که روی آدم ها، و اندیشه هاو باورهایشان تاثیر گذاشته شود.» 

قدرت نرم و نگاه انسان ایرانی به آن

سوهانی در ادامه به یک مفهوم کلیدی به نام «قدرت نرم» اشاره کرد و گفت:« این جا  مفهوم کلیدی به نام قدرت نرم را بایدبررسی کنیم که در قرن بیستم توسط جوزف نای مطرح شد، که به معنای تاثیر برخواسته ها، علایق و سلایق آدم ها، بدون اعمال خشونت و به طور خودخواسته است. این یک فتح بدون خون ریزی است. درواقع ما شاهد این هستیم که در ارتباطات دیجیتال مفهوم قدرت نرم، خودش را دارد به خوبی نشان می دهد. بنابراین اگر بخواهیم از منظر یک انسان ایرانی، نگاه ملی به این موضوع داشته باشیم، باید یک ارتباط و پلی بین هویت ایرانی و فضای دیجیتال برقرار بکنیم. یک جامعه دیجیتال ایرانی بسازیم. و این به طور حتم، یک مساله بسیار بزرگ، برای ما ایرانیان خواهد بود در این عصرو زمانه و معادلاتی که آقای چون هان به خوبی برای ما به تصویر می کشد.

 اهمیت قدرت نرم و هویت ایرانی  

آقای دی اسمیت معتقد که پشت جلد کتابش عکس تخت جمشید نقش بسته است که مفهوم ناسیونالیسم یا ملی گرایی، مفهومی مدرن و جدید است. حاصل دوران پس از پایان استیلای کلیسا و امپراتوری های بزرگ است. ولی یک سری کشورها را استثناء می داند. از نظر او تمدن های کهنی که در آن ها مفهوم ملیت ریشه بسیار عمیقی دارد، که این یک سرمایه و میراث گرانقدر است مجانی برای ما ایرانیان است

این پژوهشگر در ادامه با طرح این سوال که «اهمیت قدرت نرم ایرانی چیست؟ اهمیت هویت ایرانی چیست؟» در پاسخ گفت: «اجازه بدهید به آراء یکی از اندیشمندان شاخص حوزه مطالعات قوم نگاری به نام آنتونی دی اسمیت (نویسنده کتاب ناسیونالیسم و مدرنیسم) نظری بیفکنیم او کتابی دارد به نام "بررسی ریشه قومی ملت ها"، که روی جلد آن کتاب نیز، تصویری از تخت جمشید نقش بسته است. آقای دی اسمیت معتقد است که مفهوم ناسیونالیسم یا ملی گرایی، مفهومی مدرن و جدید است. حاصل دوران پس از پایان استیلای کلیسا و امپراتوری های بزرگ است. ولی یک سری کشورها را استثناء می داند. از نظر او تمدن های کهنی که در آن ها مفهوم ملیت ریشه بسیار عمیقی دارد، که این یک سرمایه و میراث گرانقدر است مجانی برای ما ایرانیان است.»

سوهانی ادامه می دهد: «ایران یک نماد و یک کلیدواژه از ملتی در هم تنیده با یک سابقه ریشه دار تاریخی است. اقوام، نژادها، سلایق و عقاید مختلفی که تحت این نام نمادین ایران به شدت با یکدیگر گره خورده اند، و همه اتفاقات هزاران ساله تاریخ نتوانسته آن ها را از یکدیگر جدا بکند. ویژگی شاخص فرهنگ و هویت ایرانی، هاضمه فرهنگی آن است. ما در تاریخ شاهد بوده ایم همه اقوام و قدرت هایی که به ایران حمله کردند، نتوانستند ایران را  تسخیر بکنند، بلکه در ایران هضم شدند. مغول ها آمدند و تحت تاثیر فرهنگی ایرانی رفتند و تمدن دیگری ساختند. عرب حمله کرد، ولی زبان فارسی تحت تاثیر قرار نگرفت.»     

او افزود: «هویت ایرانی خودش یک گنجینه قدرت نرم است. اگر ما ردپای فرهنگ ایرانی را دنبال بکنیم، ردپای شعر، زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی را در اقصا نقاط جهان از شرق اروپا، حوزه بالکان، تا آفریقا و خیلی دیگر از نقاط جهان، متوجه اهمیت این قدرت نرم و عامل قدرت نرم می شویم.»

نظریه تسخیر تمدن فرنگی دکتر شادمان

سوهانی در این بخش از سخنان خود، برای نتیجه گیری، به  نظریه دیگری برای ایجاد ارتباط میان سخنان خود مطر ح کرد و گفت: « این نظریه، نظریه مهم دکتر فخرالدین شادمان با کتاب "تسخیر تمدن فرنگی" است که در دهه ۲۰ شمسی نوشته شده. آقای شادمان هم دغدغه هایی از جنس هایدگر یا بعدتر آقای چون هان می پردازد. او می گوید که ابزار تکنولوژی یا فناوری، در خودش دارای فرهنگی است که به قول قدیمی ها سرجاهازی اش و روح آن تکنولوژی است. اگر ما نتوانیم آن را  تسخیر بکنیم او مارا تسخیر خواهد کرد. او فرهنگ و هویت ما را تحت الشعاع خود قرار خواهد داد.» 

او  افزود: «به نظرم ما ایرانیان با ایجاد پل، باید نوعی تسخیرگری انجام بدهیم و بتوانیم با پیوند میان این گنجینه گرانقدر، هویت ایرانی با ابزار و تکنولوژی نوین جامعه دیجیتال ایرانی را بسازیم.  جامعه ای که به تعبیر برایان سولیس، در آن نسل برآمده از فضای مجازی، سبک زندگی خاص خودش را دارد، مانند نسل Z. حال اگر ما بتوانیم دامنه هویت ایرانی، این عامل موثر قدرت نرممان را به این نسل پیوند بزنیم، به طور قطع می توانیم تمدن بسیار بزرگ و جهان شمول بسازیم. در واقع این بستر و ابزار فضای مجازی، هم تهدید و هم فرصت است. تهدیدهایش را می توانیم در آرای آقای چون هان و دیگر اندیشمندان و فیلسوفان این حوزه بررسی بکنیم. فرصت هایش هم به ما بستگی دارد که چقدر بتوانیم این پل ها و پیوندها را برقرار بکنیم و قدرت نرم ایرانی را در قالب این ابزار ظهور و بروز بدهیم.  همانقدر که نئولیبرالیسم به عنوان یک جریان می تواند سوار بر بال تکنولوژی بشود، حتما فرهنگ و هویت ایرانی نیز می تواند چنین اقدامی انجام بدهد.»  

بیشتر بخوانید:
جواد طباطبایی: ایران تنها کشور دارای بنیه فرهنگی ایجاد رنسانس در منطقه است / فرهنگ "جدید در قدیم" ایرانیان، عامل احیای تمدنی ایرانیان
سید جواد طباطبایی: در بیراهه کامل هستیم / ایران موضوع دانشگاه های ما نیست / ما هیچ فکر آماده و روشنی نداریم
سیدجواد طباطبایی؛ از بازخوانی ایده های اصلی تا نقد کارنامه فکری
چرا حکومت در ایران از حل مسائل ناتوان است؟

۲۱۶۲۱۶