به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،درخت اکالیپتوس که بومی استرالیا است، طی سال‌های اخیر در برخی مناطق ایران به‌ویژه در استان‌های جنوبی و شرقی کاشته شده است. این درخت که به دلیل مقاومت به خشکی و سرعت رشد بالا شناخته می‌شود، با اهداف مختلفی همچون کنترل بیابان‌زایی، ایجاد پوشش گیاهی و تولید چوب، در محیط‌های مختلف کاشته شده است. با این حال، تحقیقات و گزارش‌های مختلف حاکی از آن است که کاشت درخت اکالیپتوس در ایران مشکلات زیست‌محیطی و اقلیمی متعددی به همراه دارد که نیازمند توجه و بازنگری در سیاست‌های کاشت این درخت است.
تأثیرات منفی بر منابع آب
ناهید قدرتی کارشنای کشاورزی در این باره به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت:یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کاشت درخت اکالیپتوس در ایران، مصرف بالای آب توسط این درخت است. اکالیپتوس‌ها به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، برای رشد به مقادیر زیادی آب نیاز دارند. این درختان با جذب آب از لایه‌های زیرزمینی و سطحی، منابع آبی منطقه را به شدت تحت فشار قرار می‌دهند.
این کارشناس در ادامه افزود: در مناطق خشک ایران که بحران آب یکی از مشکلات اصلی است، کاشت اکالیپتوس می‌تواند باعث کاهش منابع آب زیرزمینی و بروز خشکسالی‌های شدیدتر شود.
اختلال در تنوع زیستی
این فعال در حوزه کشاورزی وحفظ درختان بومی کاشت انبوه اکالیپتوس در مناطقی که قبلاً پوشش گیاهی متفاوتی داشته‌است را غیر عقلانی دانست و اعلام کرد: کاشت درختان غیر بومی باعث کاهش تنوع زیستی می‌شود. درخت اکالیپتوس به دلیل ویژگی‌های خاص خود، به‌ویژه مقاومت به خشکی، به‌راحتی جایگزین سایر گیاهان بومی می‌شود.
او با اشاره به آسیبهایی که کاشت این درخت در تنوع زیستی اقلیم به وجود می آورد گفت: این مسئله موجب کاهش منابع غذایی و پناهگاه‌های زیستگاهی برای حیوانات و موجودات مختلف می‌شود. علاوه بر این، سیستم ریشه‌ای این درختان می‌تواند خاک را از نظر تنوع مواد مغذی ضعیف کند.
اختلال در اکوسیستم خاک
ناهید قدرتی معتقد است:ریشه‌های درختان اکالیپتوس معمولاً به عمق زیادی نفوذ می‌کنند و موجب تغییرات در ساختار خاک می‌شوند. این تغییرات می‌تواند باعث کاهش توانایی خاک در حفظ رطوبت شود و در نتیجه، شرایط محیطی برای سایر گیاهان تغییر کند. به‌ویژه در مناطق خشک، این وضعیت باعث کاهش توانایی خاک برای رشد گیاهان بومی می‌شود.
افزایش آتش‌سوزی‌ها
او با اشاره به پتانسیل بالای آتش سوزی درختان اکالیپتوس افزود:این درختان به دلیل داشتن روغن‌های فرار در برگ‌ها و ساقه‌های خود، در شرایط خشک مستعد آتش‌سوزی هستند. در مناطقی که این درختان کاشته شده‌اند، احتمال وقوع آتش‌سوزی‌ها افزایش می‌یابد و این می‌تواند منجر به تخریب اکوسیستم‌های طبیعی و ایجاد مشکلات زیست‌محیطی بیشتر شود.
ناسازگاری با اقلیم ایران
این کارشناس درختان بومی تاکید دارد: درخت اکالیپتوس بومی استرالیا است و به‌طور طبیعی برای شرایط اقلیمی ایران سازگاری ندارد. این درخت در مناطق با اقلیم خشک و نیمه‌خشک نمی‌تواند به‌طور کامل با سایر گیاهان بومی هم‌زیستی داشته باشد.
او تاکید دارد:در نتیجه، رشد و گسترش اکالیپتوس در این مناطق نه‌تنها به بوم‌شناسی آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند سبب تغییرات اقلیمی مقیاس کوچک نیز گردد.
افزایش پدیده گرد و غبار
قدرتی با اشاره به وجود پدیده گردو غبار در ایران و تاثیر این درخت در تشدید این پدیده اضافه کرد:یکی از عوارض جانبی کاشت درختان اکالیپتوس در برخی مناطق ایران، افزایش پدیده گرد و غبار است. با خشک شدن زمین‌ها و کاهش تنوع گیاهی در مناطقی که اکالیپتوس‌ها کاشته شده‌اند، افزایش گرد و غبار به مشکلی بزرگ تبدیل شده است که به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی ایران شاهد آن هستیم. این پدیده علاوه بر تهدید سلامتی انسان‌ها، به‌ویژه در افرادی که دارای بیماری‌های تنفسی هستند، به تخریب محیط‌زیست و کشاورزی نیز آسیب می‌زند.
غیربومی بودن و رقابت با گیاهان بومی
او با اشاره به اینکه این گونه غیربومی، در رقابت با گیاهان بومی برای جذب آب و مواد مغذی در زمین‌های طبیعی پیروز می‌شود می گوید: ریشه‌های عمیق و گسترده این درختان آب را از اعماق زمین جذب کرده و موجب خشکی منابع آبی سطحی می‌شود، که می‌تواند به نابودی گیاهان بومی و آسیب به اکوسیستم طبیعی منطقه منجر شود. به‌ویژه در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند، کاشت این درختان می‌تواند منجر به تخریب زیستگاه‌های طبیعی شود.
تأثیر بر دیگر درختان و گیاهان:
قدرتی می افزاید:ریشه‌های گسترده و عمیق اکالیپتوس‌ها باعث شده‌اند که برخی از درختان بومی مانند درخت سرو در برخی مناطق تحت فشار قرار گرفته و خشک شوند. این رقابت برای منابع آبی باعث کاهش تنوع زیستی و آسیب به اکوسیستم‌های طبیعی خواهد شد. درخت سرو که در بسیاری از مناطق ایران به‌عنوان یک درخت بومی و مهم شناخته می‌شود، در اثر رقابت با درختان اکالیپتوس دچار مشکلاتی در رشد و بقا شده است.
آسیب‌های کاشت درخت اکالیپتوس در فضای سبز شهری
چوب نرم و شکننده دارد
این کارشناس درختان بومی می گوید: درختان اکالیپتوس چوبی نرم دارند که در برابر باد و باران‌های شدید به‌راحتی شکسته می‌شود. این ویژگی درختان باعث می‌شود که احتمال سقوط آن‌ها در شرایط نامساعد جوی، مانند طوفان و برف، بالا باشد. سقوط شاخه‌ها و تنه‌های این درختان می‌تواند به شهروندان، ساختمان‌ها و وسایل نقلیه آسیب‌های جدی وارد کند
مشکلات با کابل‌های برق و تاسیسات شهری
او با اشاره به معایب دیگر کاشت این درخت در معابر و فضاهای شهری گفت: یکی دیگر از مشکلات کاشت اکالیپتوس در فضای سبز شهری، رشد سریع این درختان است. در صورتی که این درختان در پیاده‌روها کاشته شوند، به‌دلیل رشد سریع، ریشه‌های آن‌ها با کابل‌های برق درگیر می‌شود و اداره برق هر ساله مجبور به هرس و سربرداری این درختان خواهد شد. این عملیات هزینه‌های اضافی برای شهرداری و اداره برق به همراه دارد.
قدرتی تاکید می کند:آسیب به ساختمان‌ها و معابر ریشه‌های درختان اکالیپتوس با فشار بر دیوارها و کاشی‌های معابر، باعث آسیب به ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری می‌شوند. در صورتی که این درختان در نزدیکی ساختمان‌ها و معابر عمومی کاشته شوند، فشار ریشه‌ها می‌تواند باعث ترکیدن کاشی‌ها و آسیب به تاسیسات شهری گردد.
او همچنین افزایش هزینه‌های نگهداری این درخت را به‌دلیل رشد سریع و نیاز به هرس‌های مداوم،را از دیگر معایب کاشت این درخت در فضای شهری می داند و می افزاید:این دلایل هزینه‌های نگهداری و مراقبت از آن‌ها افزایش می‌یابد. این درختان به‌ویژه در مناطق شهری، باید هر ساله هرس شوند تا از درگیری با کابل‌های برق و ساختمان‌ها جلوگیری شود. این اقدامات هزینه‌های زیادی برای شهرداری‌ها و دیگر نهادهای مسئول به همراه دارند.
با توجه به مشکلات زیست‌محیطی و شهری ناشی از کاشت درخت اکالیپتوس، به‌ویژه در زمینه رقابت با گیاهان بومی، مصرف بالای آب، آسیب به زیرساخت‌های شهری و افزایش هزینه‌های نگهداری، این درخت برای کاشت در عرصه‌های طبیعی و فضای سبز شهری ایران مناسب به نظر نمی‌رسد. کارشناسان محیط زیست و شهرداری‌ها باید از کاشت این گونه غیربومی خودداری کرده و به جای آن به کاشت درختان بومی و سازگار با اقلیم ایران توجه بیشتری داشته باشند. این اقدام نه‌تنها به حفظ تنوع زیستی و منابع آبی کشور کمک خواهد کرد، بلکه هزینه‌های ناشی از نگهداری فضای سبز شهری را نیز کاهش خواهد داد.
بر اساس این گزارش،کاشت درخت اکالیپتوس در ایران علیرغم برخی مزایا، به‌ویژه در زمینه مقابله با بیابان‌زایی، به مشکلات زیست‌محیطی و اقلیمی گسترده‌ای منجر شده است. با توجه به مصرف زیاد آب این درختان، تأثیر منفی بر تنوع زیستی، تغییرات در اکوسیستم خاک و افزایش خطر آتش‌سوزی‌ها، به‌نظر می‌رسد که کاشت انبوه این درختان در مناطق مختلف ایران نیاز به بازنگری جدی دارد.
برای مدیریت بهتر منابع آبی و محیط‌زیستی کشور، لازم است که درختان بومی و سازگار با شرایط اقلیمی ایران جایگزین درختان غیربومی همچون اکالیپتوس شوند. در این راستا، اجرای طرح‌های احیای اکوسیستم، آموزش جوامع محلی درباره آسیب‌های کاشت اکالیپتوس و توسعه برنامه‌های مشاوره‌ای در سطح ملی می‌تواند به‌عنوان گام‌های موثر برای حفظ محیط‌زیست و بهبود شرایط اقلیمی کشور مورد توجه قرار گیرد.
