به گزارش خبرنگار مهر، هفتاد و چهارمین نشست بازآفرینی پایدار بافت شهری با عنوان «بنیان‌های شهر و شهرسازی تاریخی در ایران» امروز پنج‌شنبه برگزار شد. این نشست با حضور چهره‌های علمی برجسته نظیر احمد سعیدنیا، استاد پیشکسوت شهرسازی دانشگاه تهران، محمود محمدی و شهریار ناسخیان از دانشگاه هنر اصفهان، به تحلیل تاریخی و تمدنی شهرسازی ایران پرداخت.
شهرسازی، انقلاب تمدنی در تاریخ بشر
در ابتدای نشست، احمد سعیدنیا با تأکید بر اهمیت شهرنشینی در تمدن بشری اظهار کرد: شهرسازی علم و دانشی حیاتی است که ارتباطات انسانی، فکری و فرهنگی را شکل می‌دهد. تاریخ بشر نشان می‌دهد که روزبه‌روز بر جمعیت شهرنشین افزوده شده است و میزان تمدن یک کشور نیز بر اساس نسبت شهرنشینی آن سنجیده می‌شود.
وی افزود: شهر، کارگاه تمدن است. پیدایش شهرها به دلیل مازاد تولید غذایی بوده است که به مردم اجازه داد به فعالیت‌های غیرکشاورزی بپردازند. این تحول، انقلابی در تاریخ بشر به شمار می‌آید و تحت عنوان «انقلاب شهرنشینی» شناخته می‌شود.
پیشینه شش‌هزارساله شهرنشینی در ایران
استاد پیشکسوت شهرسازی دانشگاه تهران با اشاره به سابقه تمدنی ایران گفت: ایران با بیش از شش‌هزار سال تاریخ شهرنشینی، یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های شهری جهان است. اما به‌جای افتخار به این تاریخ، باید به یک «غرور تمدنی» دست یابیم. داستان ۵۵۰۰ سال تاریخ شهرنشینی ایران نشان می‌دهد که تمدن ما بر پایه شهرنشینی شکل گرفته است.
سه گردشگاه تمدنی در شهرسازی ایران
وی در ادامه به سه گردشگاه تمدنی در تاریخ شهرسازی ایران اشاره کرد و توضیح داد:
۱. شکل‌گیری دژها در دوران مادها:
سعیدنیا اظهار کرد: با ورود آریایی‌ها به ایران و تغییرات اقلیمی ۳۵۰۰ سال پیش، شهرها به دلیل خشکسالی تخریب و به روستا تبدیل شدند. در دوران مادها، برای مقابله با تهدیدات خارجی، شهرها به دژهای مستحکم تبدیل شدند. شهرهایی مانند «شهر سوخته» قبل از این دوران بدون دژ بودند، اما بعدها دژهای نظامی مانند «هفت‌دژ» در دوران مادها شکل گرفتند.
۲. ورود اسلام و تغییر ساختار شهری:
وی با اشاره به دوره اسلامی گفت: ورود اسلام به ایران در دوران خلیفه دوم و پس از آن، تغییرات کالبدی و اجتماعی شهرها را رقم زد. در این دوره، به دلیل سبک زندگی عشایری اعراب، شهرها از دژهای مستحکم به بازارمحور تبدیل شدند. این تغییر به تدریج شکل گرفت و شهرهایی مانند «یهودیه» در اصفهان نمونه‌ای از این ساختار جدید هستند.
۳. دوران مدرنیته و مشروطه:
استاد پیشکسوت شهرسازی دانشگاه تهران دوران سوم را با ظهور مشروطه معرفی کرد و گفت: مدرنیته در ایران از بازارها آغاز شد. بازاریان با ایجاد حکومت مشروطه، خواستار قانون‌مندی و تغییر ساختار شهرها شدند. در این دوره، گسترش شهرنشینی، زیرساخت‌های مدرن و مشارکت اجتماعی رشد کرد و شهرها از پوسته سنتی خود خارج شدند.
صفویه؛ رنسانس شهرسازی ایران
وی با اشاره به دوره صفوی بیان کرد: در دوران صفویه، اصفهان کانون شهرسازی ایران شد و «میدان نقش جهان» به‌عنوان نماد معماری شهری ایران ساخته شد. میدان نقش جهان چهار بنیان اصلی شهر ایرانی، یعنی «مردم، بازار، دین و حکومت» را در خود جای داد و محل برگزاری جشن‌های ملی چون «جشن سده» و «مهرگان» بود.
نقد شهرسازی اسلامی؛ باید با احتیاط سخن گفت
سعیدنیا با انتقاد از اصطلاح شهرسازی اسلامی اظهار کرد: شهر اسلامی وجود ندارد و این مفهوم نوعی تقلیل دین است. شهرها در سرزمین‌های اسلامی بر اساس شرایط محلی و اقلیمی متفاوت هستند. بنابراین، نباید با گفتمان تاریخی، مفاهیم جدید و جعلی در شهرسازی ایجاد کنیم.
انحراف در شهرسازی معاصر؛ اقتصاد به‌جای هویت انسانی
در ادامه این نشست، محمود محمدی، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان، به انحراف شهرسازی معاصر اشاره کرد و گفت: در بافت‌های تاریخی شهری، انسان احساس آرامش و پیوند عاطفی دارد، اما در بافت‌های جدید این احساس از بین رفته است. دلیل این انحراف، «تبدیل شهر به یک کالای اقتصادی» است که ماهیت انسانی شهر را دگرگون کرده است.
وی افزود: در گذشته، شهر بر اساس «دین، بازار وحکومت» شکل می‌گرفت، اما امروز این عناصر از هم جدا افتاده‌اند. به نظر می‌رسد باید به‌جای ضوابط غیرکاربردی فعلی، ساختار جدیدی بر اساس نیازهای خانواده و جمعیت‌محور طراحی شود.
در پایان، شهریار ناسخیان و قهرمان صمیمی نیز دیدگاه‌های خود را درباره بنیان‌های تاریخی و تمدنی شهرسازی در ایران ارائه دادند. این نشست تأکید کرد که بازگشت به هویت شهری تاریخی و توجه به نیازهای انسانی و اجتماعی، راهکار توسعه پایدار شهرها در ایران امروز است.
