«تابناک با تو» - اختلال سلوک، سایه‌ای نگران‌کننده بر دوران کودکی و نوجوانی بعضی افراد می‌افکند و نه تنها آرامش خانواده‌ها را برهم می‌زند، بلکه زنگ خطری برای سلامت جامعه هم به شمار می‌رود. این اختلال، با الگو‌های رفتاری مخرب و پرخاشگرانه مثل تخریب اموال، دزدی، دروغگویی و نقض مداوم قوانین مشخص می‌شود و می‌تواند آینده‌ی کودکان و نوجوانان را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد. درک ریشه‌ها، علائم و روش‌های موثر درمان این اختلال، نه تنها برای والدین و مربیان، بلکه برای تمام افراد جامعه ضروری است تا بتوانیم با همکاری و حمایت از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک، به آنها در پیمودن مسیر رشد و شکوفایی یاری رسانده، آینده‌ای روشن‌تر برایشان رقم بزنیم.

در این مطلب به بررسی جامع اختلال سلوک، علل، علائم، روش‌های تشخیص و راهکار‌های درمانی آن پرداخته‌ایم و سعی کرد‌ه‌ایم با ارائه‌ی اطلاعات به‌روز و کاربردی، گامی موثر در جهت افزایش آگاهی و کمک به درمان این اختلال بردارد.

اختلال سلوک چیست؟

اختلال سلوک (Conduct Disorder) مجموعه‌ای از مشکلات رفتاری و عاطفی است که معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال در پیروی از قوانین و رفتار به شیوه‌ای قابل قبول، از نظر اجتماعی، مشکل دارند.

کودکان درگیر با این اختلال ممکن است رفتار‌های پرخاشگرانه، مخرب و فریبکارانه‌ای از خود نشان دهند که باعث نقض حقوق دیگران می‌شود. متاسفانه بزرگسالان و سایر کودکان معمولا به این افراد به چشم یک بیمار روانی بد یا یک بزهکار نگاه می‌کنند.

اگر فرزند شما دچار این اختلال باشد، ممکن است سرسخت و با اعتماد به نفس به نظر برسد، اما در واقع کودکانی که اختلال سلوک دارند اغلب ناامن هستند و به اشتباه معتقدند که دیگران پرخاشگر یا تهدیدآمیز هستند.

انواع اختلال سلوک

سه نوع اختلال سلوک وجود دارد که بر اساس سنی که علائم اختلال برای اولین بار ظاهر می‌شود، طبقه‌بندی می‌شوند:

- شروع در کودکی (Childhood onset): زمانی که علائم اختلال قبل از ۱۰ سالگی ظاهر شود.
- شروع در نوجوانی (Adolescent onset): زمانی که علائم اختلال در دوران نوجوانی ظاهر شود.
- شروع نامشخص (Unspecified onset): به این معنی است که سن شروع اختلال مشخص نیست.

در بعضی از کودکان، اختلال با احساسات محدود طرفدار اجتماعی (Limited prosocial emotions) تشخیص داده می‌شود. کودکانی که این نوع خاص از اختلال سلوک را دارند معمولا بی‌احساس و بی‌عاطفه توصیف می‌شوند.

علائم اختلال سلوک چیست؟

 کنترل کودکانی درگیر این اختلال هستند اغلب دشوار است و تمایلی به پیروی از قوانین ندارند. آنها بدون در نظر گرفتن عواقب اعمال خود، تکانشی عمل می‌کنند. همچنین این کودکان به احساسات دیگران توجهی ندارند. اگر فرزند شما به طور مداوم یک یا چند مورد از رفتار‌های زیر را نشان می‌دهد، ممکن است دچار اختلال سلوک باشد:
 رفتار پرخاشگرانه (Aggressive conduct)
 رفتار فریبکارانه (Deceitful behavior)
 رفتار مخرب (Destructive behavior)
 نقض قوانین (Violation of rules)

رفتار پرخاشگرانه

رفتار پرخاشگرانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

 تهدید یا قلدر بازی نسبت به دیگران
 پرخاشگری عمدی نسبت به افراد یا حیوانات
 مجبور کردن کسی به فعالیت جنسی
 استفاده از سلاح

رفتار فریبکارانه

رفتار فریبکارانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

 دروغگویی
 شکستن و وارد شدن (به اموال دیگران)
 دزدی
 جعل

رفتار مخرب

رفتار مخرب ممکن است شامل ایجاد آتش‌سوزی عمدی و سایر تخریب‌های عمدی اموال شخصی یا عمومی باشد.

نقض قوانین

نقض قوانین ممکن است شامل موارد زیر باشد:

 فرار از مدرسه
 فرار از خانه
 مصرف مواد مخدر و الکل
 رفتار جنسی در سنین بسیار پایین

احتمال بروز رفتار پرخاشگرانه و مخرب در پسر‌هایی که اختلال سلوک دارند بیشتر از دختران درگیر با این اختلال است. دختران بیشتر مستعد رفتار فریبکارانه و نقض قوانین هستند.

همچنین علائم این اختلال می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. در ادامه هر کدام از این حالات را توضیح داده‌ایم.

- خفیف (Mild): اگر فرزند شما علائم خفیفی دارد به این معنی است که مشکلات رفتاری کمی بیش از آنچه برای تشخیص لازم است، نشان می‌دهد. مشکلات رفتاری آسیب نسبتا جزئی به دیگران وارد می‌کند و معمولا شامل دروغگویی، غیبت از مدرسه و بیرون ماندن از خانه بعد از تاریکی هوا بدون اجازه والدین می‌شود.

- متوسط (Moderate): اگر فرزند شما مشکلات رفتاری متعددی از خود نشان دهد یعنی علائم متوسطی دارد. این مشکلات رفتاری ممکن است تاثیر خفیف تا شدیدی بر دیگران داشته باشد و معمولا شامل خرابکاری و دزدی می‌شود.
-  شدید (Severe): اگر فرزند شما مشکلات رفتاری بیش از آنچه برای تشخیص لازم است از خود نشان دهد یعنی علائم نوع شدید را دارد. این مشکلات رفتاری آسیب قابل توجهی به دیگران وارد می‌کند و معمولا شامل تجاوز جنسی، استفاده از سلاح یا شکستن و وارد شدن بدون اجازه به مکان‌های مختلف باشد.

چه عواملی باعث اختلال سلوک می‌شود؟

عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است در ایجاد اختلال سلوک نقش داشته باشند. در این بخش به توضیح و تشریح این عوامل پرداخته شده است.

علل ژنتیکی

آسیب به لوب پیشانی (Frontal lobe) مغز با اختلال سلوک مرتبط است. لوب پیشانی قسمتی از مغز شماست که مهارت‌های شناختی ضروری مثل حل مساله، حافظه و ابراز احساسات را تنظیم می‌کند. این قسمت همچنین محلی است که شخصیت شما را شکل می‌دهد و در خود ذخیره می‌کند.

لوب پیشانی در فرد مبتلا به اختلال سلوک ممکن است به درستی کار نکند که می‌تواند باعث بروز موارد زیر شود:

 فقدان کنترل تکانه (Impulse control)
 کاهش توانایی برنامه‌ریزی برای اقدامات آینده
 کاهش توانایی یادگیری از تجربیات منفی گذشته

اختلال در لوب پیشانی ممکن است ژنتیکی یا ارثی باشد، یا ممکن است در اثر آسیب مغزی ناشی از تصادف، ضربه یا جراحت ایجاد شود. همچنین یک کودک ممکن است ویژگی‌های شخصیتی را که معمولا در اختلال سلوک دیده می‌شود، به ارث ببرد.

عوامل محیطی

عوامل محیطی مرتبط با اختلال سلوک عبارتند از:

 کودک آزاری
 خانواده‌ی ناکارآمد
 والدینی که مواد مخدر یا الکل مصرف می‌کنند
 فقر

چه کسانی در معرض خطر اختلال سلوک هستند؟

عوامل زیر ممکن است خطر ابتلای فرزند شما به اختلال سلوک را افزایش دهد:

 مذکر بودن
 زندگی در یک محیط شهری
 زندگی در فقر
 داشتن سابقه‌ی خانوادگی اختلال سلوک
 داشتن سابقه‌ی خانوادگی بیماری روانی
 داشتن سایر اختلالات روانپزشکی
 داشتن والدینی که مواد مخدر یا الکل مصرف می‌کنند
 داشتن محیط خانه‌ی ناکارآمد
 داشتن سابقه‌ی تجربه‌ی رویداد‌های آسیب‌زا
 مورد آزار یا غفلت قرار گرفتن

اختلال سلوک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر فرزند شما علائم اختلال سلوک را نشان می‌دهد باید توسط یک متخصص سلامت روان ارزیابی شود. او برای تشخیص، از شما و فرزندتان در مورد الگو‌های رفتاری‌اش سوالاتی خواهد پرسید.

برای تشخیص اختلال، فرزند شما باید الگویی از حداقل سه رفتار رایج در اختلال سلوک را نشان دهد. همچنین فرزند شما باید حداقل یکی از این رفتار‌ها را در ۶ ماه گذشته نشان داده باشد. مشکلات رفتاری هم باید به طور قابل توجهی فرزند شما را از نظر اجتماعی یا در مدرسه دچار مشکل کرده باشند.

اختلال سلوک چگونه درمان می‌شود؟

ممکن است برای درمان، کودکان مبتلا به اختلال سلوک که در خانه‌ها و خانواده‌های نامناسب و محیط‌های ممل از انواع سوءاستفاده زندگی می‌کنند را به خانه‌های دیگری منتقل کنند. اگر سوءاستفاده‌ای وجود نداشته باشد، متخصص مراقبت‌های سلامت روان فرزند شما از رفتاردرمانی یا گفتاردرمانی (Talk therapy) استفاده می‌کند تا به او برای ابراز و کنترل احساسات به شکل مناسب کمک کند.

همچنین متخصص مراقبت‌های سلامت روان به شما آموزش می‌دهد که چگونه رفتار فرزندتان را مدیریت کنید. اگر فرزند شما اختلال سلامت روان دیگری مثل افسردگی یا ADHD دارد، متخصص سلامت روان ممکن است دارو‌هایی را برای درمان آن بیماری هم تجویز کند.

از آنجایی که ایجاد نگرش‌ها و الگو‌های رفتاری جدید زمان می‌برد، کودکان مبتلا معمولا به درمان طولانی مدت نیاز دارند. با این حال، درمان زودهنگام ممکن است پیشرفت اختلال را کند یا شدت رفتار‌های منفی را کاهش دهد.

چشم‌انداز بلندمدت برای کودکان مبتلا به اختلال سلوک چیست؟

چشم‌انداز بلندمدت برای اختلال سلوک به شدت و فراوانی مشکلات رفتاری و عاطفی فرزند شما بستگی دارد. کودکانی که به طور مداوم رفتار بسیار پرخاشگرانه، فریبکارانه یا مخرب از خود نشان می‌دهند، تمایل به چشم‌انداز ضعیف‌تری دارند. اگر سایر بیماری‌های روانی هم وجود داشته باشد، چشم‌انداز بدتر می‌شود. با این حال، تشخیص سریع و دریافت درمان جامع می‌تواند چشم‌انداز فرزند شما را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.

زمانی که فرزند شما درمان این اختلال و هر بیماری زمینه‌ای دیگر را دریافت کند، شانس بسیار بهتری برای بهبود قابل توجه و امید به آینده‌ای موفق‌تر خواهد داشت. والدین و مربیان هم باید در کنار کودک، به دنبال درمان باشند. یادگیری نحوه‌ی مدیریت یک کودک مبتلا به اختلال سلوک می‌تواند برای کودک و نوجوان مفید باشد و استرس را در خانواده یا محیط اجتماعی کاهش دهد.

فرزند شما بدون درمان ممکن است با مشکلات مداوم روبه‌رو شود و نتواند خود را با خواسته‌های بزرگسالی تطبیق دهد. این موضوع می‌تواند منجر به بروز مشکلات در روابط و عدم توانایی آنها در حفظ شغل در بزرگسالی شود. همچنین این افراد در معرض خطر بیشتری برای سوء مصرف مواد و مشکلات با مجریان قانون هستند.

زمانی که فرزند شما به سن بزرگسالی می‌رسد ممکن است دچار اختلالات شخصیتی مثل اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial personality disorder) شود. به همین دلیل است که تشخیص و درمان زودهنگام بسیار مهم است. هر چه فرزند شما زودتر تحت درمان قرار گیرد، چشم‌انداز او برای آینده بهتر خواهد بود.

مرور کلی

در این مطلب به بررسی عمیق اختلال سلوک، این چالش رفتاری پیچیده در کودکان و نوجوانان، پرداختیم. دیدیم که چگونه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند و چگونه رفتار‌های پرخاشگرانه، تخریب اموال، دزدی و نقض قوانین زندگی این افراد و اطرافیانشان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین اهمیت تشخیص زودهنگام و مداخله‌ی به‌موقع توسط متخصصان سلامت روان و نقش حیاتی خانواده، به‌ویژه والدین، در روند درمان و حمایت از این کودکان مورد بررسی قرار گرفت. روش‌های درمانی مختلف از جمله درمان‌های رفتاری مثل آموزش مدیریت والدین و آموزش مهارت‌های اجتماعی، همچنین نقش دارودرمانی در برخی موارد، مورد بحث قرار گرفتند.

به طور خلاصه، این اختلال اگرچه می‌تواند چالش‌های زیادی را برای کودکان، خانواده‌ها و جامعه ایجاد کند، اما با آگاهی، تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، قابل مدیریت است. با فراهم کردن محیطی حمایتی، آموزش مهارت‌های مناسب و همکاری بین والدین، مربیان و متخصصان سلامت روان، می‌توان به کودکان و نوجوانان درگیر با این اختلال کمک کرد تا بر چالش‌های خود غلبه کنند و زندگی سالم و موفقی داشته باشند. آینده‌ی این کودکان در گرو تلاش جمعی ما برای درک، پذیرش و حمایت از آنهاست.

منبع: دیجی کالا مگ