خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: جشنواره شعر فجر از اولین سال‌های برگزاری تا امروز که نوزدهمین دوره خود را از سر می‌گذراند، فراز و فرودهای بسیار داشته است. بررسی آنچه که در این نوزده دوره بر جشنواره شعر فجر گذشته است، نیاز به بررسی جدی، گفتگو با دبیران علمی در ادوار مختلف و نظرخواهی از شاعران و جامعه ادبی دارد تا بتوانیم تصویری جامع از کارکرد و اثرگذاری جشنواره شعر فجر در این سال‌ها داشته باشیم.
دبیرخانه نوزدهمین دوره این‌رویداد به‌تازگی مهلت ارسال اثر برای این‌جشنواره را تا ۱۰ دی تمدید کرده است.
در گفتگویی که با حامد محقق معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران، داشتیم، او با بیان اینکه از تقویم برگزاری جشنواره شعر فجر عقب نیستیم، گفت: تا امروز تعدادی اثر به دبیرخانه جشنواره آمده که چون هنوز به پایان مهلت ارسال آثار نرسیده‌ایم، نمی‌توانیم عدد دقیقی اعلام کنیم. از طرفی مهلت ارسال آثار تا ۱۰ دی تمدید شده است تا شاعرانی که هنوز فرصت نکرده‌اند، بتوانند آثار خودشان را برای دبیرخانه جشنواره ارسال کنند.
وی درباره تقویم اجرایی جشنواره شعر فجر توضیح داد: با توجه به تغییراتی که در وزارت ارشاد اتفاق افتاده است، امیدواریم از نظر زمانی طبق تقویم جشنواره پیش برویم و جشنواره را به بهترین شکل و در زمان مناسب خودش برگزار کنیم. طبق تقویم جشنواره، اوایل دی زمان انتخاب دبیر علمی و اعضای هیئت علمی جشنواره است و ایام دهه فجر هم اختتامیه آن را برگزار خواهیم کرد. رسم همیشگی جشنواره شعر فجر این بوده است که اختتامیه آن هم‌زمان با دیگر جشنواره‌های فجر، در دهه فجر برگزار شود که امسال هم به همین شکل خواهد بود.
تغییراتی که جشنواره شعر فجر امسال با سال گذشته دارد
معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب درباره تغییراتی که جشنواره امسال با سال گذشته خواهد داشت، گفت: نکته‌ای که جشنواره امسال نسبت به سال گذشته باید داشته باشد، حذف شدن شعر کودک و نوجوان از جشنواره است. دلیل این حذف هم این است که جشنواره مستقلی برای ادبیات کودک و نوجوان در نظر گرفته شد که در مردادماه امسال برگزار شد و برگزیده‌هایش هم در بخش‌های مختلف اعلام شدند. بنابراین شعر کودک و نوجوان در آن جشنواره دیده شد و طبیعتاً امسال این بخش از جایزه شعر فجر کنار گذاشته می‌شود.
محقق در ادامه گفت: همانطور که می‌دانید برگزیدگان جشنواره جلال آل احمد، جشنواره شعر فجر و جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک، برگزیدگان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران هم محسوب می‌شوند. یعنی لوح تقدیر با امضای وزیر و هدایای نقدی را در اختتامیه جشنواره‌ها می‌گیرند، و لوح تقدیر با امضای رئیس جمهور را در اختتامیه کتاب سال دریافت می‌کنند. از این بابت ما نمی‌توانیم دو تا کتاب سال برای شعر کودک و نوجوان داشته باشیم. بنابراین شعر کودک از اینجا حذف می‌شود تا مسیرش را در جشنواره ملی و بین‌المللی کودک و نوجوان ادامه دهد.
وی درباره دلایل جدا شدن شعر کودک و نوجوان از جشنواره شعر فجر و پیوستن آن به جایزه ملی و بین‌المللی کودک و نوجوان گفت: ما به خاطر تأکیداتی که از سمت جامعه ادبی برای بیشتر دیده شدن و توجه بیشتر به ادبیات کودک و نوجوان وجود داشت، جشنواره مستقل ملی و بین‌المللی را برای کتاب کودک طراحی کردیم که آیین‌نامه‌اش هم طبق قاعده مصوب شد و عملیات اجرایی‌اش انجام شد و طبق همان آئین‌نامه در سال اول به صورت ملی شد. طبق همین آئین‌نامه این جشنواره در سال دوم بین‌المللی برگزار خواهد شد و این ملی و بین‌المللی برگزار شدن یک سال در میان انجام می‌شود؛ یعنی ما در سال آینده باید جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک را برگزار کنیم. یک نکته مهمی که ادبیات کودک در کشور ما دارد این است که از محدود کشورهایی است که تولیدکننده ادبیات کودک و نوجوان است. یعنی یکی از مزیت‌هایی که ایران در حوزه ادبیات دارد، داشتن ادبیات کودک و نوجوان کودک است؛ چه در حوزه شعر، چه در حوزه داستان و چه در حوزه کتاب‌سازی و تصویرگری در دنیا جایگاه ویژه‌ای دارد. این شد که تصمیم گرفتیم جایزه کتاب کودک و نوجوان را در رشته‌های داستان کوتاه، داستان بلند، شعر، پژوهش، تصویرگری و کلیات برگزار کنیم که برگزیدگان نخستین جشنواره مردادماه امسال معرفی و تقدیر شدند.
برگزیدگان جشنواره شعر فجر، برگزیده جایزه کتاب سال هم هستند
معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات، درباره نوع برگزاری جشنواره شعر فجر در سال‌های اخیر پیشنهادهای مختلفی مطرح شده است؛ مثل اینکه جشنواره شعر فجر باید به صورت قالبی برگزار شود، یعنی برای قالب غزل یک جایزه، برای قالب سپید و نیمایی یک جایزه، برای رباعی یک جایزه، و حتی جوایز موضوعی مثل شعر آیینی یا عاشقانه و... هم در این جشنواره لحاظ گردند.
محقق در پاسخ به این‌سوال که آیا امکان بررسی این پیشنهادها و تغییر در نحوه برگزاری جشنواره شعر فجر وجود دارد یا نه، گفت: برگزیدگان جشنواره شعر فجر، جشنواره جلال و همچنین جایزه کتاب کودک، برگزیدگان کتاب سال جمهوری اسلامی هستند. از این بابت ما ملزم به داوری کتاب هستیم. این شاید مقدمه مغفولی باشد که بعضی دوستان از آن اطلاع ندارند. من خودم جزو منتقدین این بودم که فقط کتاب را در جشنواره شعر فجر داوری می‌کردند، ولی از جشنواره نهم تا این دوره که نوزدهمین دوره است، جشنواره طبق همین قاعده پیش رفته است. جشنواره شعر فجر مصوبات قانونی خودش را دارد و طبق همان برگزار می‌شود که البته نکات مثبت خودش را هم دارد.
وی افزود: البته می‌شود درباره این صحبت کرد که ای کاش جشنواره دیگری هم داشته باشیم که شعر را به صورت مستقل نگاه بکند؛ به صورت مجموعه پیش از چاپ یا حتی تک اثر و چیزهایی از این دست. اینها موضوعاتی است که باید درباره آن جداگانه صحبت کنیم. این اتفاق حتماً موافقین و مخالفینی دارد و هر دو طرف هم حرف‌های منطقی دارند. مثلاً اگر تک اثر باشد، فرق جشنواره‌ای که ارشاد برگزار می‌کند با جشنواره‌ای که فلان سازمان و اداره برگزار می‌کند چیست؟ اینها سوالاتی است که باید به آن جواب داده شود. در یک سال‌هایی آمدند و کتاب و اثر چاپ‌نشده را به عنوان بخش جنبی جشنواره با هم تلیفق کردند. شاید الگوهایی این‌چنینی الگوهای نزدیک به واقعیت‌تری باشد و شوق و شوری که در جامعه ادبی و شعری ما ایجاد می‌کند، شوق و شور بیشتری باشد.
تغییرات در آیین‌نامه نیاز به بررسی و تصمیم مدیریتی دارد
دبیر اجرایی جشنواره شعر فجر در ادامه گفت: چون شما یک پیش‌زمینه ذهنی درباره جشنواره شعر فجر و به یاد دارید این جشنواره یک زمانی غیر از کتاب، تک‌اثر یا مجموعه پیش از چاپ را هم داوری می‌کرده، این حرف را می‌زنید. وگرنه در جایزه کتاب کودک یا جایزه جلال که از اول به صورت کتاب داوری شده‌اند، این صحبت‌ها پیش نیامده است. دوستان شاعر باید توجه کنند که ما طبق آئین‌نامه، تنها کتاب را داوری می‌کنیم و مسأله همینقدر ساده است. مشخصاً درباره جشنواره شعر فجر هم مسأله همین است. شما می‌خواهید جشنواره شعر فجر افراد بیشتری را در حیطه خودش قرار بدهد، این نکته‌ای است که باید ببینیم جزو وظایف جشنواره شعر فجر تعریف شده است یا نه؟ یعنی اگر قرار باشد اینطوری بحث کنیم، باید خیلی به عقب برگردیم و ببینیم آئین‌نامه شعر فجر چه چیزی گفته است؟ من می‌گویم گسترده‌تر کردن دایره شاعران جزو وظایف ما نیست، اما شما می‌گویید این باید جزو وظایف جشنواره شعر فجر باشد. من با شما موافق یا مخالف باشم، این چیزی است که باید درباره‌اش بحث کنیم و تصمیم مدیریتی بگیریم.
محقق در پاسخ به اینکه «در شرایط فعلی چاپ کتاب توسط شاعران و ناشران سخت شده و این مسأله میزان استقبال و توجه به جشنواره شعر فجر را با بحران مواجه کرده است»، گفت: شما الآن از چشم تولیدکننده نگاه می‌کنید. فرض کنید مخاطب جشنواره فیلم فجر هستید. از نگاه مخاطب، آیا فرق می‌کند آقای الف یا ب در جشنواره فجر فیلم داشته باشد یا نه؟ خب این کارگردان امسال یا فیلم ساخته یا نساخته؛ در جشنواره شعر فجر هم باید ببینیم فلان شاعر، امسال کتاب چاپ کرده یا چاپ نکرده؟ وقتی کتاب چاپ نکرده، امکان حضور در جشنواره شعر فجر را ندارد دیگر. البته دوباره تکرار می‌کنم کسانی که پیشنهاد و نقد دارند، حرف‌هایشان قابل بررسی است. هرکسی از زاویه نگاه خودش حرف‌هایی دارد که ممکن است بخشی از آن درست باشد. یک زمانی، مثلاً من و شما که به عنوان شاعر به ماجرا نگاه می‌کنیم، می‌بینیم کتاب چاپ کردن خیلی سخت است. اما من که در خانه کتاب نشسته‌ام و دارم کتاب‌ها را می‌بینم، می‌بینم کتاب چاپ کردن چقدر آسان‌تر از این حرف‌ها است.
شرایط حضور شاعران افغانستانی در جشنواره شعر فجر
وی همچنین درباره ناشران افغانستانی و امکان حضور آنها در جشنواره شعر فجر گفت: طبق آئین‌نامه کتاب‌هایی که در ایران و زیر نظر سیستم چاپ و نشر ایران چاپ شده، مورد داوری قرار می‌گیرند. اگر از کتابخانه ملی ایران فیپا گرفته باشند و از ارشاد مجوز گرفته باشند، پس توسط یک نشر ایرانی منتشر شده است و در جایزه فجر هم بررسی می‌شوند. ممکن است نشرهایی در تاجیکستان و افغانستان و… باشند و بتوانند در ایران هم مجوز چاپ بگیرند. اگر در ایران مجوز چاپ گرفته باشند و در ایران منتشر شده باشند و پروسه نشرشان را در ایران رد کرده باشند، تحت داوری قرار می‌گیرند. اینکه نویسنده‌اش فارسی‌آموز باشد یا فارسی زبان مادری‌اش باشد یا ساکن چه کشوری باشد، مورد نظر نیست. همانطور که سال گذشته آقای حمید مبشر که از شاعران افغانستانی ساکن ایران هستند، برگزیده شدند و جایزه گرفتند.
