طبقه متوسط یکی از مهمترین طبقات یک جامعه کوشا و پویا است.  طبقه متوسط نه بسیار ثروتمند است و نه چار چالش‌های مادی و مالی است. 

به گزارش خبرنگار اجتماعی تابناک، بخش قابل توجهی از اندیشمندان در همه حوزه‌های علم و دانش از دل طبقه متوسط به بیرون می‌آیند. اما در سال‌های اخیر، با افزایش مشکلات اقتصادی در ایران، از جمله تورم، کاهش ارزش پول ملی، هزینه‌های بالای مسکن، تحصیل، و درمان، طبقه متوسط فشارهای زیادی را تحمل کرده است.

این فشارها به‌ویژه در شرایط اقتصادی بحرانی که نرخ بیکاری بالا و دستمزدها کم شده است، سبب کاهش توان مالی و اقتصادی این طبقه شده است. در نتیجه، بخش زیادی از افراد طبقه متوسط به طبقات پایین‌تر منتقل شده‌اند.

 

بر اساس آمارهای جهانی ارائه شده، طبقه متوسط جهانی در سال‌های اخیر به‌ویژه با شیوع پاندمی COVID-19 کاهش یافته است. طبق آمارهای مختلف، از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، طبقه متوسط جهانی به‌طور میانگین سالانه ۵۴ میلیون نفر رشد داشت، اما در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵۰ میلیون نفر از طبقه متوسط به پایین‌تر سقوط کردند. این کاهش بیشتر در جنوب آسیا و آفریقای جنوب صحرا مشاهده شد، جایی که تعداد فقرا بیش از ۱۳۰ میلیون نفر افزایش یافت. نرخ فقر جهانی که در سال‌های قبل کاهش یافته بود، در سال ۲۰۲۰ از ۹ درصد به ۱۰.۴ درصد افزایش یافت.

این کاهش طبقه متوسط عواقب زیادی دارد. از نظر اقتصادی، منجر به افزایش نابرابری و بی‌ثباتی اجتماعی می‌شود. طبقه متوسط معمولاً موتور اصلی مصرف و نوآوری است و کوچک شدن آن می‌تواند رشد اقتصادی کلی را کند کند. همچنین در برخی مناطق، این وضعیت باعث به‌وجود آمدن شرایط ناگوار و گسترش فقر و محدود شدن تحرک اجتماعی می‌شود.

 

مرتضی پدریان، جامعه‌شناس، در تحلیل وضعیت طبقه متوسط در جامعه ایران یه خبرنگار تابناک گفت: طبقه متوسط یک جامعه، به‌عنوان یک طبقه مرزی عمل می‌کند. طبقه متوسط میان طبقه پایین و طبقه بالا قرار دارد و نقش مهمی در انتقال خواسته‌ها و مطالبات طبقه پایین به طبقه بالای جامعه ایفا می‌کند. این طبقه می‌تواند خواسته‌های مردم را به نهادهای بالادستی منتقل کند و از این طریق، در فرآیند تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری اجتماعی تأثیرگذار باشد.

پدریان توضیح داد:  طبقه متوسط در ذات خود به‌عنوان یک طبقه اطلاح‌گر شناخته می‌شود. برخلاف طبقه پایین که معمولاً به دنبال تغییرات بنیادین و رادیکال است و طبقه بالا که تمایل به حفظ وضعیت موجود دارد، طبقه متوسط با رویکردی تدریجی و اصلاحی، به بهبود وضع موجود جامعه می‌اندیشد. به‌عبارت‌دیگر، طبقه متوسط به‌جای آنکه به‌طور مستقیم به انقلاب و تغییرات ساختاری اساسی روی آورد، سعی می‌کند با اصلاح ساختارهای فکری و فرهنگی جامعه، گام‌های بهبودی را به‌صورت تدریجی و آرام بردارد. این رویکرد اصلاحی در حالی‌که از یک‌سو موجب حفظ نظم اجتماعی می‌شود، از سوی دیگر به‌طور تدریجی جامعه را به‌سمت تغییرات مثبت هدایت می‌کند.

 

وی افزود: طبقه متوسط از نظر توانمندی‌های فکری و فرهنگی ظرفیت بالایی دارد و می‌تواند در اصلاح ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه نقش مؤثری ایفا کند. طبقه متوسط به‌ویژه در حوزه‌های علمی و فکری می‌تواند به‌عنوان نیروی محرکه برای تغییرات فرهنگی عمل کند. این طبقه، از دیدگاه اقتصادی نیز در جایگاهی قرار دارد که می‌تواند بین طبقات پایین و بالا به‌عنوان واسط عمل کند و فاصله‌های طبقاتی را کاهش دهد. از آنجایی که طبقه پایین، به‌دلیل نزدیکی به طبقه متوسط، کمتر احتمال دارد به‌دنبال شورش‌های اجتماعی و انقلابی برود، این ارتباط میان طبقات، می‌تواند موجب حفظ ثبات اجتماعی شود.

پدریان در ادامه اشاره کرد: اگر طبقه متوسط جامعه حذف شود، شکاف‌های طبقاتی به‌شدت افزایش می‌یابد و این شکاف‌ها می‌تواند در نهایت به بروز شورش‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی منجر شود. حذف این طبقه به معنای گسترش فاصله میان طبقات پایین و بالا است، به‌طوری‌که طبقه پایین فاصله بیشتری با طبقه بالا خواهد داشت و احتمال بروز ناآرامی‌های اجتماعی و انقلاب افزایش می‌یابد. به‌ویژه اگر طبقه متوسط به طبقه پایین جامعه منتقل شود، فشارهای اجتماعی و اقتصادی بر طبقات ضعیف‌تر بیشتر خواهد شد و این می‌تواند به اعتراضات و بحران‌های اجتماعی دامن بزند.

در این راستا، پدریان بر لزوم حفظ و تقویت طبقه متوسط در جامعه تأکید کرد. او بر این باور است که این طبقه نه‌تنها از نظر اقتصادی و اجتماعی بلکه از نظر فرهنگی نیز نقش کلیدی در حفظ انسجام اجتماعی و پیشرفت جامعه ایفا می‌کند. در شرایطی که طبقه متوسط در حال سقوط به طبقات پایین‌تر است، این فرآیند می‌تواند بحران‌های اجتماعی و اقتصادی بزرگی را به همراه داشته باشد. بنابراین، توجه به شرایط اقتصادی طبقه متوسط، مانند هزینه‌های مسکن، تحصیل و درمان، به‌ویژه در شرایط فعلی که فشارهای اقتصادی بر این طبقه افزایش یافته است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پدریان در نهایت تأکید کرد: اگر روند فعلی ادامه یابد و طبقه متوسط بیشتری به طبقات پایین‌تر منتقل شود، نه‌تنها شکاف طبقاتی عمیق‌تر خواهد شد، بلکه خطر بروز ناآرامی‌های اجتماعی و سیاسی نیز افزایش خواهد یافت. این وضعیت نشان‌دهنده لزوم توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی طبقه متوسط و تلاش برای جلوگیری از سقوط آن به طبقه پایین است تا از بروز بحران‌های اجتماعی در آینده جلوگیری شود.